Капернiк у Гарце
Кніга вершаў. У выданне ўвайшлі паэма «Капернік у Гарце», аўтарскія тэксты песень і ўнікальны паэтычны пераклад рыфмаваных подпісаў да палатна «Танец смерці» з манастыра брыгітак у Гродне.
© Яўген Аснарэўскі, 2023
ISBN 978-5-0059-4618-8
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Капернiк у Гарце
Траса была разбітая
і кажуць у Гарце дарогі пясчаныя.
Халера ясна, як мне забыць выгляд вёскі Зайчаны?
Бум і бам, вось тут і вось там,
Я ўжо доўга качуся па ўзгорках
Варта прызнаць, што гэты паход
Не абяцае даход.
Пах мокрай травы.
Вецер яе калыхае
Быццам бы смок.
Яшчэ адзін лог.
Шэрага неба барані рог
Зрабіць назад разварот?
Вярнуцца?
Гатэльчык гідкі…
Кузьва, куды вас нясе
Пан Мікалай Капернік.
Як бы ўзяць і прачнуцца?
Усё ж разварот?
Праехалі тысячны ельнік.
І ўсё ж коцім у горад
коцім ціхенька ў горад.
Не! Дарогі ў асноўным не з пяску.
Я ўжо бачыў карцінкі мясцовых паселішчаў
І таму раскажу…
Верш пра амаль любы тутэйшы горад
Тут на пляцы, што ў цэнтры
Жыве бальшавік
І гэта кажа нам вельмі шмат.
І зараз я і сам думаю, што ўжо набыў занадта доўгi язык.
Гэта быў бадзёры верш.
Амаль прыпеўка расійская.
А тут гавораць
Што я на нямецкай павінен пісаць
І што я ж зусім не паляк.
І ўвогуле, гэта іх справа.
Я ж толькі госць тут.
Турысты да статуі коцяць смела
Я так доўга стаяў на бруку, што нават нага занямела.
І ўсё ж такі горад па-свойму вельмі…
Так, старамодны, як клёш.
Але ж мода вяртаецца часам.
Мне здаецца ці людзі тут быццам дождж
Яны актыўна зліваюцца.
У глыбокія слівы, якія выводзяць іх да ракі.
І рака гэтая цячэ ўжо недзе там.
За халмом, пры чужым ачагу.
Ну а тыя, хто сплысці не ў сілах
Засталіся калоць дровы.
Разбіваць аб бетон свае мары.
Гук разлома на 120 герц.
Падманваючы нават сябе, што яны ідэйныя
І вырашыла застацца не іх галава, але сэрца.
Так-так-так, хлусіце больш, рабяткi.
Хоць, без сумневу ёсць і такія — ідэйныя жыхары краю.
Але ўсё ж — хто ведае, што б было,
калі б у іх быў добры шлях да спакойнага раю.
Можа б беглі яны.
Без аглядкі
Карацей, тут усё неяк дзіўна.
Але затое які прыемны флёр даўніны
І на рэчцы ў цэнтры бабёр
А за статуяй на касцёле — сокал.
Кажуць, той п'яны — вахцёр.
Ну той, што ляжыць пад лаўкай.
Мне проста падабаецца слова — вахцёр.
А тут такія навокал.
Аднойчы я тут спрабаваў алкагольны мус.
Відавочны і ясны плюс.
Я толькі прыехаў і як жанглёр.
Здзіўляю іншых сваёй «мудрасцю» (спрытам).
Я ж той смс бязглузды сцёр.
Які казаў пра дрэннае надвор'е з ледзяной колкасцю
(нібы цокая капытом)
Так, тут вельмі шмат савецкіх людзей.
Але замежнікаў больш, чым думаюць нашыя.
Не, рэальна шмат!
Хома…!
Па-мойму, не крыўднае….
Бо на высокай латыні.
Высокія словы адчыняць дзверы.
Зімою тут стыне многае, нават сэрца маё ў вельмі цёплай
кватэры.
Ха-ха, як ні дзіўна я рады
І яшчэ палюбiў чорны хлеб і кашу.
Рады…
і ад шчасця крычу як баншы.
Гэта цымес.
Люблю ірландскі фальклор.
Піва Гінэс, але не польскае.
Я ж крыху Уліс.
А ў мясцовых тут лепшае лідскае.
Нават храмы тут абароннага тыпу,
Як гаворыць адна паэтка мясцовая.
Апропо: мясцовая літаратура такая слабая, што нібыта нават
i клёвая.
Я тут зняў кватэру
Жыву і не ною.
1000 лайкаў,
Гартажылстрою.
Пра прыроду мясцовую толькі санетам.
Як вечар і маркотная каза
Прыемныя палі і нават воды
На шчасце тут не водзіцца гюрза.
О, гэта радасць казачнай прыроды!
Ну, што б мне тут такога напісаць?
Калі ты ўвечары ідзеш дадому ў гмах
То дрэвы ў дварах даюць пазнаць
Што могуць шолахам наводзіць страх.
Вось так тут лісце шэпчацца з табой.
Няхай ты не палюбіш цуда-травы.
Ах, можа быць не чутны тут прыбой.
Яго пачуеш, з'ехаўшы ў выправы.
Шчэ не нап'юцца тут пустой вадой.
У чорных вёсках горкі вадапой.
Ну і зоркі шукаю тут.
Я ж астраном, ясна халера.
Зорка ёсць сапраўды.
Чырвоная! Бах!
Які цікавы выпадак!
На каралеўскім замку.
На шпілі высокім
Ну, адным словам…
Калі ты гуляеш з мясцовай паненкай
Вуліца ўся расцвітае,
Але ў цэлым нейкі цяжар.
Як быццам гіры.
На ляшках тваіх.
Бачыў я тут, як адзін вяшчаў на Ю-Тубе, а пасля ў турме заціх.
Гавораць, што хацеў ён быць прэзідэнтам.
Але на ім нейкая ёсць віна.
Што п'яніць як віноўка
І замест гэтага хлопца на пасаду меціць ягоная жонка.
Хто б такое ўявіць мог…
Не, ёй не выйграць выбары ў Афрыцы.
Ну а тут — спроба пакажа.
Хiба пашанцуе…
Можа быць так…
Але нешта здаецца мне, што іншы сцэнар ёй час прапануе.
Хоць, я толькі чапурысты пан.
І мару, дарэчы, трымаць пад каленкай паненку.
З якой шпацырую…
Або нават іншую бэзу-гарэзу.
Хоць не Мапасан.
Не дзікі прыхільнік свята для плоці.
Ёсць і важнейшыя рэчы ў жыццёвым нашым узвары.
Ну і вось…
Я чапурысты пан!
Бываю тупы і бываю п'яны.
Драматызую скажаце?
Тады даведайцеся, як яшчэ я тану ў мясцовым, прыгожым
балоце.
Як прыходжу з царквы, дзе бляск крыжоў, што вісяць
на сьценах…
Тады даведайцеся, што ўчора ў мяне адключылі ваду
Так!
Учора ў мяне адключылі ваду!
І я бачыў па тэлевізары прэзідэнта
Ён казаў, што выбары правядуць у тэрмін.
Ну, гэта ясна.
Тут па раскладзе ўвогуле ўсё, што складае самую соль
жыццёвага эксперыменту.
Сутнасць панурай, вывастранай праўды, рэжа сэрца быццам
кінжалам
Калі кінеш мару пад Тытанік рэальнасці
Крыкі гэтай мары пачуюць усюды
І ўжо дакладна аматары салодкіх банальнасцяў.
Адпачыць ад паперак мне б.
Схадзіць у галоўны касцёл, там паглядзець каралю ў вочы
Кінуць дур усіх…
Усе цыдулкi складанай вандроўкі…
Ну гэта як пазапрацоўны вольны час
Сакратара рэферэнта.
Корань драмы народа гэтага
Не толькі ў ім самім
Пражывае ён у такім месцы
У якім хадзілі і ходзяць усе туды-сюды,
Ператвараючы вёскі ў дым.
Гэта краіна-раўніна!
Па раўніне якраз зручна хадзіць.
І скажыце шчыра,
Ну няўжо ёсць прычына,
Так вось проста іх не любіць?
Я маю на ўвазе мясцовых.
Мясцовых паннаў і панурых мужчын.
Панны тут мілыя і далікатныя,
I вельмі любяць зефір.
Мужыкі — так, суровыя, як і казаў я вышей.
Нешта такое ёсць у іх, што я бачыў раней у Балгарыі.
А, зрэшты, да д'ябла стэрэатыпы.
Людзі розныя там і тут, вось так-та.
Бываюць, не схаваю, ціхія італьянцы.
І гаваркія шведы бываюць, раптам.
Ну а што яшчэ пра мясцовых?
Сапраўды жывуць яны не на Месяцы.
І розныя сапраўды,
Але як кратэры месяцовыя, нечым падобныя ў сваёй прыродзе.
У асноўным усё ж ціхія, пры любым сходзе.
Але па кватэрах шумяць за сценамі.
Вось жа гэтыя бетонныя замкі.
Акустыка ў іх дасканалая!
Таму добра чуваць
Як начамi стогнуць гражданкi.
Пра эканоміку — складаную рэч.
Тут я скажу
Толькі маленькае хоку.
Ад дапамогі тут залежыць усё
Ці дасць яе Расія
Сяброўства як цёплы пясок
І вось тут надышлі выбары.
Абраны ранейшы яшчэ прэзыдэнт.
А на вуліцах нібыта глыбамі лёду.
Па рэках дарог цячэ кантынгент.
Травяны збор людзей з ідэяй,
Што перамог іншы кандыдат.
Дакладней кандыдатка.
Кантынгент затрымліваюць людзі ў чорным.
Флаг затрыманых называюць «пракладка».
Дзіўна бачыць такое
Я — замежнік, я не ўсё разумею тут
Відавочна і мне, аднак, што многіх затрыманых чакае
цёмны кут.
Камера, суд, камера, суд.
Але ў судах няма малаткоў — гэта толькі ў фільмах.
А вось у турме бывае стук.
Там стукаюць зэкi.
Каб размаўляць.
Я такое недзе чытаў, бо чытаць гэта як прычашчацца.
Звяртацца да крыніц інфармацыі.
І асвятляць душу ведамі.
Цікава, калі ты такі злы — гэта следства праф. дэфармацыі?
Калі б толькі зразумець народ, што атачае мяне зараз.
Але, мусіць, не прыйшоў час, каб убачыць сутнасць.
Ці не пара назад у Беласток?
Я піў тут гарэлку.
Але і ў нас яе хоць залейся.
Дзяўчынкі прыгажэйшыя за мясцовыя краявіды.
Хаця…
Але ж я прыязджаў не за гэтым.
Не ведаю навошта, я стварыў пачатак гэтага квэста
Краіна гэта як цеста.
Сырая.
Прырода яе такая…
Простая.
А людзі яшчэ прасцейшыя.
Дарога назад будзе хутчэйшай.
Аднойчы і я можа быць зразумею, як быў зьвязаны з гэтым месцам.
І вось чамусьці ўсплывае 1508 год.
Нібы шчыра ты хочаш сказаць шмат пра іх
Але ня выключана, што гэта скончыцца дрэнна.
Толькі і дадаць, што пажадаць поспеху.
Вые вецер.
Х-у-у-у-у.
Дарога вядзе, каб быць можа…
Назад прывесці.
Эх, сэрца, полае быццам похва
Маўчы, не свішчы.
Не наганяй дзіўнай тугі па панураму краю.
Усё ж такі я быццам бы вяртаюся дадому, а не дом пакідаю.
Але хто яго ведае, дзе наш дом, калi шчыра.
Сэрца падкажа — але можа і схлусіць.
Асабліва калі спірт паліць рот.
Гэтае жыццё — старой паперы скрутак.
Жадаеш разгарнуць, але раскрышыш і проста замрэш,
Як удод.
Што тут яшчэ…
Хопіць гуляць па краі.
Хочаш не хочаш — проста ідзі наперад.
Каб адшукаць для сэрдца мёд.
Я еду, я еду.
Як едуць многія…
Многія проста кудысьці ідуць
Магчыма… на тонкі… лёд.
Азораны чырвоным заходам
Там, дзе падае зорка ўніз.
Ну і, ясна халера, усё на гэтым.
Выбiтны Пан Капернік-Уліс.
Песнi праекта mistik ğardeno
Краіна буслоў
I як твае пасмы ядвабныя
Трапаў іх вецер.
Прыгажэй былi за ўсё на свеце,
Як твае вочы хітрыя,
Караблі аблокаў, што ў небе плылі.
I яшчэ ў гэтым рэцэпце:
I пушчаў
Тых пушчаў доўгія пальцы
Менавіта як у цябе.
Яны імі машуць зорцы,
І туляць яе да сябе.
Так iснуе краiна буслоў.
Ды старых, іглічных лясоў.
Можа нават за Кiпр не горш!
Сонца ззяе з тваіх валасоў.
І чаго пажадаць яшчэ больш?
Можа толькі краіне ўзыходу!
Можа толькі тулiць цябе… калi падае дождж!
Арына
Поп-рок (Гародня)
Гародня
Толькi для цябе я пяю гэту поп песню.
Гэты горад завецца Гародня
И гэта горад дзе ты
На заўсёды шчаслівы з сабою
Дзеля хмурнай дарогі ў Масты.
Пранікае ў цябе чараўніцтва.
І вясёлка завязана ў круг.
Нібы звычка прыходзіць з дзяцінства.
І па скуры бяжыць як павук
Гародня
Толькi для цябе я пяю гэту поп песню
Толькi для цябе
Для цябе
Толькi для цябе
Для цябе
Толькi для цябе
я пяю гэту рок песню
Гэты горад завецца Гародня
И гэта горад дзе я
Напiсаў гэту дзiўную песню
Гэту х… зробіць нават свіння (ха-ха-ха)
Вулiцы Гроднi
Каложа
Сiвая Каложа на ўзгорку
Зацягнула ў свае плінфы зорку
Ты глядзі ў наднеманскія воды
Там пярліны водзяць карагоды.
Гэтыя крыжы ў тваёй тканцы
Вецер тут вякамі робіць танцы
Боль і радасць усё жыве ў Каложы
Ты прыходзь да храма, анёл божы
Сiвая Каложа на ўзгорку
Зацягнула ў свае плінфы зорку
Сівая Каложа як Гальгофа
Для кагосьці гонар лімітрофа
Не разнёс яе прырэчны д'ябал
Страшны быццам гэты самы Дарт Мол
Горад халмоў
Філёзаф Неман
Не бяры
Калі ты знаходзіш цень надзеі
Калі адчуваеш той экстаз
Ты раба яшчэ адной ідэі
Што ўчора быў апошні раз
Ты глядзіш, і гэта як сон
Смех ды боль ва ўнісон
Спакой шукала ў цёмных краях
Але знайшла з'ядаючы страх
Ты глядзіш, але гэта сон
Смех ды радасць ва ўнісон
Але ты крочыш у цёмных краях
Дзе скрошыш мару ў гiдкі прах
Калі ты знаходзіш цень надзеі
Калі адчуваеш той экстаз
Дні цвярозасці ў трубу ляцелі
І ты зноў знайшла н.з. якраз
Ты глядзіш, і гэта як сон
Смех ды боль ва ўнісон
Спакой шукала ў цёмных краях
Але знайшла з'ядаючы страх
Ты глядзіш, але гэта сон
Смех ды радасць ва ўнісон
Але ты крочыш у цёмных краях
Дзе скрошыш мару ў гiдкі прах
Дурніца не бяры
Тое, што бярэш звычайна
Харыбда
Шукаю, знаходжу, гляджу ў каханыя вочы.
Да занятку гэтага мабыць і дзяцел ахвочы.
І тут прысуд як крыштальны посуд.
Суд кахання вызначае табе меру пакут
Тваё каханне лашчыць цябе
Але ты ўсё роўна ахвяра яе
Той Харыбды пачуццяў!
Тваё каханне з'ядае цябе, як рыбу спрут.
Крошыць, як Тайсан, што робіць спурт.
Ты забіваеш сябе ім, як Курт.
Вядома як Кабэйн, не-е-е-е Ванегут
Ад гэтай справы табе спярша гуд,
А потум не гуд.
Тваё каханне тут нават амаль Робін Гуд.
Амаль бо адбірае былое жыццё ў бедных і ў багатых,
а пасля як выхавалка ставіць у кут.
Оў!
Атрута
Ты зноўку цягнеш гэты дрот
Дзе сэрцы атачае плот
Шыпы з металу на гады
Ад болю ён звініць тады
Калі ты кубак п'еш вады.
Марской вады
Атрута з соллю, для растання
Бо ты не ведаў слёз кахання.
Ты для журбы знаходзіш слот
Каханне нібы Асфалот
Цябе пранесла скрозь сады
Дзе горкі плён як знак бяды.
Калі ты кубак п'еш вады.
Марской вады
Атрута з соллю, для растання
Бо ты не ведаў слёз кахання.
Калі ты кубак п'еш вады.
З атрутай,
З атрутай кахання.
Калi…
Рыфмаваны пераклад подпісаў да абраза «Танец смерці» з манастыра брыгітак
Абраз «Танец сьмерці» знаходзіцца ў гродзенскім кляштары брыгітак i з'яўляецца ўнікальным для Беларусі творам мастацтва. Твор яўляе серыю сатырычных сцэн з рыфмаванымі польскімі подпісамі. Глядач можа ўбачыць тут важных рэлігійных і свецкіх уладароў, якія ўдзельнічаюць у танцы са смерцю. Аўтар такім чынам прапагандуе ідэю тленнасці існага і роўнасці перад смерцю ўсіх саслоўяў грамадства. Падобны канцэпт быў папулярны ў сярэднявечнай Еўропе, але выкарыстоўваўся і ў эпоху барока. У Рэчы Паспалітай, і асабліва ў ВКЛ, вядома няшмат твораў гэтай тэматыкі. Можна вылучыць, да прыкладу, скульптуру смерці ў віленскім касцёле Св. Пятра і Паўла, каля ног якой ляжаць кароны зямных уладцаў. Аўтарам гродзенскага палатна «Танец сьмерці» меркавана з'яўляецца Францішак Лекшыцкi. Гэтаму мастаку прыпісваюць і аналагічную карціну ў Кракаве, але варыянт з польскага горада — блізкая копія адной з нямецкіх гравюр, а вось гарадзенскі варыянт мае значныя адрозненні. Замест цэнтральнай сцэны карагода, як у кракаўскім і нямецкіх варыянтах, у цэнтры брыгiтскага твора размешчаны чэрці, якiя ловяць людзей вудамі ў нейкім вадаёме. Прынадамі выступаюць сімвалы зямной улады — кароны. Адзін з чарцей мочыцца на габрэя. Карціна, такім чынам, фіксуе антысеміцкія настроі тагачаснага духавенства. Акрамя таго, у цэнтральнай частцы змешчаны «прадстаўнікі станаў» і галава д'ябла, вывяргаючая полымя. Сярод іншых персанажаў, якія атачаюць цэнтральныя сцэны, варта вылучыць Даму — яна адсутнічае на карціне ў Кракаве. Цэнтральным персанажам большасцi мініяцюр з'яўляецца Cмерць, якая танчыць і з самымі ўплывовымі людзьмі, такімі як Папа Рымскi і Iмператар, і з прадстаўнікамі ніжэйшых саслоўяў — Cелянінам і Блазнам. Гродзенская карцiна мае гарызантальны фармат, кракаўская — вертыкальны. Разам з тым, вершаваныя подпісы «Танца смерці» з Кракава ў асноўным адпавядаюць гродзенскім, хоць ёсць і адрозненні.
Можна дапусціць, што прататыпамі для некаторых персанажаў служылі рэальныя гродзенцы. Аднак не месца стварэння, не дакладная датыроўка твора невядомыя спецыялістам. Гіпатэтычна абраз датуецца другой паловай XVII стагоддзя.
Цэнтральныя сцэны
Усіх станаў добры сход
Смерць сплятае без турбот
Жывучы заўсёды танчым
А што блізка смерць не бачым
Шчаслівы той хто ад гэтых скокаў
Адпачне паміж неба аблокаў
Няшчасны той хто ў пекла зляціць
Ён дарэмна журботна крычыць
Папа Рымскi
Хоць у цябе ёсць тры кароны
Няма ад смерці абароны
Хай табе ойча гэта не міла
У гэтай п'есе сыграеш шчыра
Iмператар
І я хоць сам непераможны
З табой з'яднаюся як кожны
Уся моц цэзара прападае
Калі рука твая кранае
Кароль
Даў бы карону ды жэзл свой
Каб танчыць не ісці з табой
Але вось сумна столькі год
Смерць тут водзіць карагод
Кардынал
Кардынала капялюшы
Не хачу а скінуць мушу
Страшна скачуць там дзе граюць
І пра смерць яны гарлаюць
Бiскуп
Ты губляеш пастарал
Бо смерць кліча ў танцаў шал
Мітра тут не дапаможа
У труну скачы нябожа
Манахi
Хай закон не дае шанец
Каб манах тут зладзіў танец
Усе святыя капеланы
Будуць сілай у скокi пханы
Князь
Ты не песці гонар княжа
Смерць патанчыць разам кажа
Вельмі хутка Ясны Пане
Тытул твой пагаслым стане
Сенатар
Ня трэба бокі сабе падпіраць
Ты са смерцю будзеш скакаць
Устанеш з крэсла хоць не жадаеш
Калі танец сьмерці тут назіраеш
Шляхцiчы
Як тут твае сухія косці
Смелі ісці на мае вольносці
Не дазваляю скокаў з табой
А ты мяне цягнеш ужо за сабой
Дама
І дамамі ты не пагарджаеш
Калі з імі ў танец ісці абяцаеш
Каб танчыць там дзе сірэны гучныя
Спяваюць плачы свае разлучныя
Купцы
Шоўка даць табе я жадаю
Бо без адзення цябе назіраю
І мяне зараз паўапранутага
Вядзі да танца смерцi згубнага
Селянiн i Купец
І ты селянін працай змучаны
Са смерцю ў танцы будзеш злучаны
Гэтая дама танчыць з аратым
Гэтак жа як з чалавекам багатым
Iншаверцы
Непрыстойныя туркі i жыды мярзотнiкi
І з вамі смерць ходзiць у скокi
Не хвалюе яе жыдоўскi смурод
Яна з усімі вядзе карагод
Дзiця i Блазан
Зараз твае дзіцячыя жарты
I гроша нават будуць не вартыя
Цяжка ўцёкі тут так згуляць
Каб са смерцю не жартаваць
Выкарыстана фота карціны да рэстаўрацыі.
