1-1. Алфавит эсперанто построен на основе латинской графики и состоит из 28 букв; 22 фонемы обозначены латинскими буквами непосредственно, шесть используют латинские буквы с диакритическими знаками (табл. 1).

Таблица 1

1-2. Каждой букве соответствует один звук, каждому звуку соответствует одна буква. Все звуки произносятся чётко. Ударение всегда падает на предпоследний слог.

1-3. В эсперанто пять гласных фонем.

‘a’ произносится как русское [а]: ananaso, atako, dato.

‘e’ произносится как русское [э]: ekonomio, momento, metro, adreso, teniso, temperaturo. В связи с тем, что ‘l’ мягкий звук, ‘e‘ после ’l’ звучит ближе к русскому [е]: bileto, problemo.

‘i’ произносится как русское [и]. Поскольку перед ‘i’ согласные звуки не смягчаются, как в русском языке, ‘i’ после согласных (особенно после ‘t‘ и ’d’) произносится как в русском слове «Иглами», т. е. слегка приближаясь к [ы]: pioniro, kino, instituto, apetito, direktoro, kandidato, radio.

‘o’ произносится как русское ударное [о]: formo, modo, biblioteko, koncerto, portreto. Нельзя произносить безударное ‘o’ как [а], особенно в окончаниях слов.

‘u’ произносится как русское [у]: frukto, komunisto.

Если два гласных стоят рядом, они произносятся раздельно: poeto, ideo, miliono, partio, linio, situacio, disertacio, demokratio, federacio.

1-4. В эсперанто 23 согласные фонемы.

‘r’ произносится как русское [р]: procento, karaktero.

‘l’ произносится мягче, чем в русском [ла], но твёрже, чем в [ля]; такой звук образуется, если установить кончик языка чуть выше верхних зубов: fakultato, palmo, filmo, rezulto, lampo, plano, kilogramo, metalo, klubo, lustro.

‘c’ произносится как русское [ц]: konferenco, sceno, medicino, revolucio.

‘ĉ’ произносится как [ч]: ĉampiono, ĉokolado.

‘g’ произносится как [г]: grupo, gitaro, geografio, signalo.

‘ĝ’ произносится мягче, чем сочетание [дж] в словах «джунгли» и «джерси», т. е. как звонкое [ч]: etaĝo, inĝeniero.

‘h‘ соответствует украинскому ’г’ или придыхательному звуку в русском слове «ага»: horizonto, heroo, historio.

‘ĥ’ произносится как русское [х]: kolĥozo, ĥoro, ĥemio.

‘j’ произносится как русское [й] и может смягчать предыдущий согласный; будучи согласным, не несёт на себе ударения и не влияет на место ударения: jubileo, projekto, majo, sinjoro, Filipinoj.

‘ĵ’ произносится как [ж]: ĵaketo, ĵurio.

‘s’ произносится как русское [с]: soldato, studento, kongreso.

‘ŝ’ произносится как [ш]: maŝino, afiŝo, ŝoforo, gulaŝo.

‘v’ произносится как русское [в]: vagono, vino.

‘z’ произносится как русское [з]: rozo, muziko.

‘ǔ’ напоминает русское [у] в быстро произнесённых словах «мяу», «гаубица», «пауза»; будучи согласным, не несёт на себе ударения и не влияет на место ударения: aǔtomobilo (= aǔto), aǔtobuso, aǔtoro, kosmonaǔto, paǔzo, Eǔropo.

Произношение остальных согласных не представляет трудностей.

Ассимиляция согласных допустима, но не обязательна: absoluta [абсолюта] или [апсолюта], ekzameno [экзамэно] или [эгзамэно].

В названиях согласных букв добавляется -o: bo, co, ĉo, do, fo и т. д. Некоторые аббревиатуры читаются по буквам, поэтому в них каждый слог является ударным: USSR (u-so-so-ro), UEA (u-e-a), UK (u-ko). Другие читаются как обычные слова; если они оканчиваются на гласный, то ударение стоит на предпоследнем слоге: TEJO, EVA, REU, если же на согласный, то на последнем слоге: OSER, OkSEJT, IFEF.

1-5. Заглавные буквы употребляются в тех же случаях, что и в русском языке. Перенос слова на следующую строку производится в любом месте, например: Es-peranto, Esp-eranto, Esper-anto, однако желательно одну букву не переносить и не оставлять.

1-6. Имена существительные оканчиваются на -o: klaso, fabriko.

Имена прилагательные (а также порядковые числительные и притяжательные местоимения) оканчиваются на -a: juna, aktiva, speciala, aktuala, lazura. Прилагательные обычно стоят перед существительными: nova domo.

Глаголы в неопределённой форме оканчиваются на -i: vidi ‘видеть’, sidi ‘сидеть’, rekomendi ‘рекомендовать’.

Производные наречия оканчиваются на -e: serioze ‘серьёзно’, fakte ‘фактически’, originale ‘оригинально’, sekrete ‘секретно’, ‘по секрету’, aǔtomobile ‘в автомобиле’, maje ‘в мае’.

Другие части речи не имеют специальных окончаний: minus, plus, tri, nul, nu.

1-7. Меняя окончания, получаем слова, относящиеся к разным частям речи: intereso ‘интерес’, interesa ‘интересный’, interesi ‘интересовать’, interese ‘интересно’. Из следующих ниже восьми корней путём добавления окончаний -o, -a, -e, -i можно образовать 32 слова: sport-, inform-, fot-, praktik-, reklam-, organiz-, kritik-, telefon-.

1-8. Интернациональные слова составляют основу лексики эсперанто, ударение в них не всегда совпадает с ударением в аналогичных словах русского языка: ‘революция’, но revolucio. Полезно проводить сопоставление эсперантских слов с родственными словами в русском и в других языках. Благодаря тому, что эсперанто базируется на общеевропейской лексике, после освоения основного курса эсперанто вы будете довольно легко ориентироваться в ряде европейских языков, даже не изучая их, и углубите своё знание русского языка.

1-9. Имена собственные, взятые из языков, пользующихся латинским алфавитом, сохраняют исходное написание. Но рекомендуется при первом употреблении такого имени в тексте давать в скобках его написание эсперантскими буквами: Auld (Old), Beaucaire (Boker), Grosjean-Maupin (Groĵan-Mopen), Kalocsay (Kaloĉaj), Lejzerowicz (Lejzeroviĉ), Newell (Njuǔel), Schwartz (Ŝvarc), Szathmari (Satmari), Waringhien (Varengjen).

1-10. При передаче имён собственных, написанных русским алфавитом, русские буквы, не имеющие соответствий в эсперанто, обозначаются следующим образом:

‘щ’ = ŝĉ: Vereŝĉagin, Ŝĉusev, Ŝĉebetovka, Blagoveŝĉensk;

‘ы’ = i: Kujbiŝev, Ribakov, Siktivkar, Groznij, Beliĥ, Ĉernovci;

‘е’ =

* e после согласных: Fedorenko, Vasilevskij, Iĵevsk, Tuapse;

* je в остальных случаях: Jesenin, Dmitrijev, Mendelejev, Kijev, Gribojedov, Gurjev, Vasiljev, Zaporoĵje, Objedkov;

‘ё’ =

* o после ‘л’ и шипящих: Mogilov, Gumilov, Liĥaĉov, Ŝĉolkovo;

* jo в остальных случаях: Jolkin, Fjodorov, Okajomov, Solovjov;

‘ю’ =

* u после ‘л’: Ludmila, Lubimov, Iluŝin, Kluĉi, Mamlutka, Luba;

* ju в остальных случаях: Jutkeviĉ, Neftejugansk, Aktjubinsk, Izjum, Cjurupinsk, Temrjuk, Vjugin;

‘я’ =

* a после ‘л’: Ĉelabinsk, Polana, Ŝalapin, Lapunov, Gala;

* ja в остальных случаях: Jalta, Krasnojarsk, Feodosija, Ŝuja, Pjatigorsk, Slavjansk, Uljanovsk, Podjaĉev, Tatjana, Majja;

‘ь’ =

* перед ‘и’, ‘о’ – j: Iljiĉ, Zaĥarjin, Ruĵjin, Ardaljon;

* перед остальными гласными опускается: Grigorjev, Prokofjev, Oĵerelje, Muravjov, Ruĉjov, Vjunov, Iljuŝin, Darja, Uljancev;

* в конце слова и перед согласными:

** после ‘л’ и шипящих опускается: Tiraspol, Babel, Uralsk, Kerĉ;

** после остальных согласных – j: Kazanj, Ĥarjkov, Ustj-Kamenogorsk, Igorj;

‘ъ’ опускается: Podjablonskij, Objaĉevo, Izjurov.

1-11. Ударение в именах собственных сохраняется на том же месте, где оно стоит в соответствующем языке.

1-12. Имена собственные обычно не принимают окончания -o: Piron, Varankin, Lorjak, Sekelj, Maǔra, Nemere, Tallinn, Vilnius, Tartu, Magadan, Tiĥvin, Soĉi, Gagra, Batumi, Samarkand, Vjaĉeslav, Nelli.

Но широко известные имена могут употребляться и с окончанием -o. В таких словах ударение падает на предпоследний слог: Maksimo, Arĥimedo, Moskvo, Simferopolo, Eǔpatorio, Kiŝinevo, Rigo, Azio, Ameriko, Volgo, Bajkalo, Atlantiko, Altajo, Krimeo, Marso.

Женские имена обычно не принимают окончания -o и часто употребляются с окончанием -a: Svetlana, Maria, Izabela.

1.1. Изучите теоретический материал урока. В дальнейшем изучайте теоретические разделы урока без особого на то указания. Все тексты и упражнения прочитывайте по несколько раз вслух, чётко и не торопясь. Записывайте их на магнитофонную ленту и время от времени прослушивайте. Постарайтесь приобрести записи текстов в образцовом произношении, а также записи песен на эсперанто.

1.2. Перепишите алфавит и выучите его наизусть.

1.3. Прочитайте и расставьте ударения:

Rusio, Ukrainio, Belorusio, Litovio, Latvio, Estonio, Moldavio, Kazaĥio, Uzbekio, Turkmenio, Kirgizio, Taĝikio, Azerbajĝanio, Armenio, Kartvelio, Sovet-Unio (= Sovetio, = USSR).

Afganio, Alĝerio, Anglio, Argentino, Aǔstrio, Bangladeŝo, Brazilo, Cipro, Ĉeĥio, Ĉilio, Dominika Respubliko, Egipto, Ekvadoro, Etiopio, Fiĝio, Finnlando, Francio, Germanio, Grekio, Hindio, Hispanio, Indonezio, Irano, Islando, Israelo, Jemeno, Kamboĝo, Kanado, Kenjo, Kubo, Libano, Liĥtenŝtejno, Luksemburgio, Maǔritanio, Meksikio, Mongolio, Mozambiko, Nederlando, Nikaragvo, Norvegio, Nov-Zelando, Omano, Pakistano, Peruo, Portugalio, Ruando, Svedio, Turkio, Urugvajo, Vatikano, Venezuelo, Vjetnamio, Zimbabvo.

1.4. Прочитайте, расставьте ударения, переведите:

Aktuala filmo. Speciala plano. Absoluta ĉampiono. Nova modo. Moda ĵaketo. Partia konferenco. Geografia fakultato. Historia jubileo. Sporta grupo. Esperanta klubo. Eǔropa kongreso. Koncerta afiŝo. Ĉokolada fabriko. Fabrika klubo. Kluba biblioteko. Ekonomia problemo. Kolĥoza ŝoforo. Revolucia ideo. Ĥemia instituto. Direktora aǔtomobilo. Partia organizo. Fota lampo. Kandidata disertacio. Elektra maŝino. Sekreta signalo. Heroa karaktero. Tria etaĝo. Minusa temperaturo. Absolute nova ideo. Interesi praktike. Organizi serioze. Organizi maje. Ataki heroe. Reklami afiŝe. Informi telefone. Sidi grupe. Sidi biblioteke.

1.5. Переведите на эсперанто:

Новая гитара. Интересная история. Исторический факт. Автомобильный спорт. Спортивный автомобиль. Студенческий хор. Хоровая музыка. Музыкальный фильм. Рекламная афиша. Концертная реклама. Медицинский институт. Телефонная линия. Активный студент. Студенческая конференция. Рекомендательная форма. Организационная проблема. Инженерная проблема. Автобусный билет. Юбилейная дата. Экономическая география. Нулевая температура. Особое (специальное) жюри. Партийный съезд (конгресс). Идейный фильм. Идейно формировать. Серьёзно интересовать.

1.6. Напишите эсперантскими буквами фамилии писателей и поэтов:

Айтматов, Андреев, Антонов, Антокольский, Ахмадулина, Ахматова, Багрицкий, Бажов, Бакланов, Бек, Беляев, Белый, Блок, Брюсов, Булгаков, Бунин, Вересаев, Визбор, Вознесенский, Высоцкий, Гранин, Грин, Гроссман, Добролюбов, Дудинцев, Ерошенко, Жигулин, Заболоцкий, Зощенко, Ильина, Инбер, Каверин, Карелин, Кассиль, Катаев, Кедрин, Ковальджи, Коган, Кольцов, Корнилов, Короленко, Коротич, Луговской, Мандельштам, Мартынов, Матвеева, Окуджава, Пастернак, Паустовский, Пильняк, Пришвин, Рождественский, Самойлов, Светлов, Сельвинский, Семёнов, Слуцкий, Смеляков, Стругацкий, Твардовский, Трифонов, Уткин, Хлебников, Цветаева, Чуковский, Шмелёв, Шукшин, Щипачёв, Эренбург, Языков.

1.7. Заведите эсперанто-русский и русско-эсперантский алфавитные словари в общих тетрадях. Выписывайте в них все простые (корневые), производные и сложные слова, которые встречаются во всех разделах урока. Корневые слова подчёркивайте. Слово полезно выписывать вместе с тем словом, с которым оно связано по смыслу. Желательно эти словари иметь всегда при себе и просматривать их от начала до конца в свободное время. Слова, которые вы знаете твёрдо, помечайте и в дальнейшем при сплошном просмотре пропускайте. Заучивать слова наизусть не нужно: всё, что вам понадобится, постепенно уложится у вас в голове в процессе занятий.

2-1. Наиболее употребительные личные местоимения: mi ‘я’, li ‘он’, ni ‘мы’, vi ‘ты’, ‘вы’.

Притяжательные местоимения образуются прибавлением окончания -a к личным местоимениям: mia adreso, via pasporto, nia progreso, lia gitaro.

2-2. Глаголы в настоящем времени имеют во всех формах окончание -as. Личное местоимение перед глаголом не опускается. Например, от глагола havi ‘иметь’: mi havas ‘я имею (у меня есть)’, vi havas ‘ты имеешь (у тебя есть)’, li havas ‘он имеет (у него есть)’, ni havas ‘мы имеем (у нас есть)’.

В отличие от русского языка, в настоящем времени глагол-связка estas ‘есть’, ‘является’, ‘имеется’, ‘находится’ от глагола esti ‘быть’ не опускается: Nia celo estas demokratio. Marso estas planedo. Если же в предложении имеется глагол-сказуемое, то связка не употребляется: Ni sidas.

2-4. Формы множественного числа слов, оканчивающихся на -o или -a, образуются прибавлением окончания -j: novaj frazoj; niaj geografiaj kartoj; Vi estas juna ‘Ты молод’; Vi estas junaj ‘Вы молоды’.

2-5. Винительный падеж слов, оканчивающихся на -o или -a, а также личных местоимений образуется прибавлением окончания -n: Mi vidas komedian filmon; Mi vidas Lunon; Ni vidas lin. Глагол havi всегда требует винительного падежа, глагол esti – никогда; Li havas elegantan palton; Lia palto estas eleganta.

Если слово стоит во множественном числе, то сначала прибавляется окончание -j, а потом -n: Mi havas tri rublojn; Aktoro havas interesajn rolojn.

Значения других падежей выражаются предлогами.

2-6. Определённый артикль la употребляется с существительным, обозначающим предмет, о котором слушающему или читающему что-то известно. Артикль не переводится на русский язык или изредка переводится словами ‘этот’, ‘известный’, ‘упомянутый’, ‘всякий’. Отсутствие la равносильно неопределённому артиклю: Mi vidas portreton (какой-то, не известно какой); La portreto (именно этот) estas originala.

Если существительному предшествуют определения, то артикль стоит перед ними: Li kontrolas la trian teknikan projekton.

При именах собственных, количественных числительных, всех местоимениях и при слове Esperanto (которое всегда пишется с прописной) артикль la обычно не употребляется, кроме редких специальных случаев, указанных в последующих уроках: tri kilometroj, nia klaso. Обычно la не употребляется также при существительном в роли именной части составного сказуемого: Li estas ŝoforo. Употребление или неупотребление артикля обязательно лишь в несомненных случаях. В менее явных случаях артикль употребляется по смыслу.

Значение родительного падежа выражается предлогом de, который обычно не переводится на русский язык или иногда переводится как ‘от’: fiziko de metaloj, parko de kulturo, la profesio de Petro, studento de la pedagogia instituto, la gramatiko de Esperanto, la klimato de Afriko. Ni vidas progreson de Esperanto. Обратите особое внимание: projekti domon, но projekto de domo.

2-8. Русское слово «его» очень многозначно и, относясь к человеку, имеет на эсперанто следующие переводы: de li, lin, lia, liaj, lian, liajn: Mi vidas lin. Mi vidas lian aǔtomobilon. Lia aǔtomobilo estas eleganta. Liaj ideoj estas novaj. Mi vidas liajn dokumentojn.

2-9. Отрицание выражается частицей ne ‘не’: Ivano ne estas pedagogo; Li ne sportas. Частица ne не влияет на употребление падежа: ‘Я вижу дом‘ Mi vidas domon – ’Я не вижу дома’ Mi ne vidas domon (а не *Mi ne vidas de domo); ‘У меня есть лампа’ Mi havas lampon – ‘У меня нет лампы’ Mi ne havas lampon.

2-10. Наиболее употребительные союзы: kaj ‘и’, ‘а’, sed ‘но’, ‘а’: La trolebuso estas nova kaj komforta; Vi estas akurataj, sed vi ne estas aktivaj; Ni reklamas kaj afiŝas koncerton.

2-11. Наиболее употребительные предлоги: en ‘в’, sur ‘на’, kun ‘с’: En la teatro estas interesa komedio. Sur la sceno estas aktoroj. Nadeĵda kun Anna sidas en la universitata biblioteko.

Предлоги в эсперанто имеют более узкие и конкретные значения, чем в русском языке: Li estas en la fabriko ‘Он на фабрике’ (а не *‘в фабрике’). Поэтому на русский язык их следует переводить в соответствии с правилами, а на эсперанто – в соответствии со смыслом, с логикой, но в обоих случаях не буквально.

2-12. Наиболее употребительные вопросительно-относительные слова: kiu ‘кто’, ‘который’, ‘какой (из)’, kio ‘что’, kie ‘где’. Слово kiu может принимать окончания -j и -n: Kiu estas kapitano? Kiu romano estas interesa? Kiujn fruktojn vi vidas? Mi vidas domon, kiu estas nova. Kio estas en la telegramo? Kion vi vidas? Kie estas la redaktoro? – Li estas en la kabineto.

2-13. Сложное слово образуется путём сложения простых слов или корней, причём определяемое слово находится в конце цепи, а предыдущее его определяет: kinofilmo, radioprogramo, trietaĝa domo. При сложении слов нежелательны труднопроизносимые скопления согласных, для чего определяющее слово употребляется с окончанием: elektromotoro (а не *elektrmotoro). Чтобы показать составные части слов, на письме их можно соединять дефисом: sport-klubo.

2-14. Суффикс -ist- обозначает профессию или человека, имеющего какой-либо постоянный вид занятий или являющегося приверженцем определённого учения, движения: traktoristo, specialisto, marksisto, matematikisto, literaturisto.

2-15. Суффикс -in- обозначает лицо женского пола: studento – studentino, poeto – poetino, heroo – heroino, tenisisto – tenisistino. Однако при обозначении профессий и должностей, когда принадлежность к женскому полу не является существенной, суффикс -in- может опускаться: Irena estas sekretario de nia Esperanto-klubo.

Eǔgeno Jevtuŝenko kaj Nikolao Gribaĉov estas rusiaj poetoj. Alberto kaj Viktoro estas fizikistoj. Valentena estas ekonomiisto. Veronika kaj Marina estas pedagogoj. Li estas direktoro de la Respublika biblioteko. Ni vidas sur afiŝo detalan informon. Lia sekretariino telefonas. Liaj lekcioj estas en la centro de niaj interesoj. Lin ne interesas viaj projektoj. La studentino de la fizika-matematika fakultato havas ekzamenojn en majo. En nia biblioteko estas katalogoj. Li kritikas la programon de nia koncerto. Tri sekundoj. La grupo de programistoj sidas en la tria etaĝo de la informa centro. Tbiliso estas centro de la Kartvela respubliko. La elektristo akurate kontrolas elektrajn lampojn en la redakcio. La Esperanta literaturo estas juna. La rezultoj de viaj ekzamenoj interesas min. Mi ekzamenas vin. La soldatoj marŝas. Kiu estas gitaristo? Kun kiu vi sidas en la parko? Ni organizas lekciojn, kiuj propagandas novajn teknikajn ideojn. La teknika progreso en Rusio estas reala. Kion vi vidas sur la horizonto? Kie estas la geografia karto de Eǔropo? En la direktora kabineto estas portreto de nacia heroo.

2.1. Прочитайте текст вслух, расставьте ударения, переведите в соответствии с нормами русского языка. Сделайте обратный перевод на эсперанто и сравните его с оригиналом. Проанализируйте допущенные ошибки.

2.2. Прочитайте названия городов, расставьте ударения:

Krasnodaro, Astraĥano, Permo, Tjumeno, Omsko, Novosibirsko, Kievo, Ĥarkovo, Minsko, Aŝĥabado, Duŝanbeo, Alma-Atao, Erevano, Bakuo, Prago, Berlino, Bukareŝto, Beogrado, Londono, Kopenhago, Helsinko, Parizo, Bruselo, Antverpeno, Madrido, Barcelono, Roterdamo, Ĝenevo, Vaŝingtono, Novjorko, Ĉikago, Otavo, Havano, Pekino, Ĝakarto, Tokio, Hanojo, Bejruto, Kabulo, Teherano, Kinŝaso, Jerusalemo.

2.3. Что означают следующие слова? Переведите их.

Esperantisto; maŝinisto; propagandisto; teknikisto; historiisto; ĥemiisto; kontrolisto; muzikisto; lekciisto; planisto; projektisto; signalisto; ĉampionino; sportistino; biletistino; telefonistino; elektrogitaro; elektrosistemo; elektrotekniko; kinoklubo; kinobileto; kinoheroo; kinokomedio; kinopropagando; kinoreklamo; kinoaktorino; kinokritikisto; radiokoncerto; radiosignalo; radiotekniko; radiosistemo; radiosporto; radiotelefono; radioinĝeniero; fototelegramo; fotodokumento; fotoreklamo; adresi; signali; ekzameni; dokumenti; neinteresa; neakurata.

2.4. Переведите сочетания:

en la aǔtobuso; en la centro de la parko; en nia etaĝo; esti en la kongreso; frazo en Esperanto; sur la plano de Rio-de-Ĵanejro; sur Luno; kun apetito; kun nula rezulto; romano de Dostojevskij; la historio de Esperanto.

2.5. Переведите на эсперанто:

Я вижу парк на плане Самары.

Трёхкилометровый поход (марш).

Инженеры и техники сидят в кабинете директора.

Где ваш шофер? – Он в автомобиле.

Он экзаменует студентов Московского физико-технического института.

Мы фотографируем студенток нашего университета.

Вы видите афишу с рекламой кинофильмов.

Что интересует тебя?

– Меня интересует физика и математика, а не география.

У кого есть (кто имеет) роман Пушкина «Евгений Онегин»?

– Роман у Натальи Васильевны Крыловой.

2.6. Напишите эсперантскими буквами фамилии, имена, отчества членов вашей семьи, друзей, коллег, вашего учителя эсперанто, названия городов, в которых вы бывали.

agrabla ‘приятный’,

bazo ‘основа’, ‘база’,

bela ‘красивый’,

bona ‘хороший’, ‘добрый’,

diri ‘сказать’, ‘говорить (что-либо)’,

facila ‘лёгкий’, ‘нетрудный’,

frato ‘брат’,

granda ‘большой’, ‘великий’,

jaro ‘год’,

knabo ‘мальчик’,

konatigi ‘познакомить’,

kurso ‘курс’, ‘курсы’,

labori ‘работать’, ‘трудиться’,

leciono ‘урок’,

lerni ‘учить (что-либо)’, ‘изучать’, ‘учиться’, ‘обучаться’,

lingvo ‘язык’,

longa ‘длинный’, ‘долгий’,

monato ‘месяц’,

necesa ‘необходимый’, ‘нужный’ (estas necese = necesas ‘необходимо’, ‘нужно’, ‘надо’),

plezuro ‘удовольствие’,

povi ‘мочь’,

riĉa ‘богатый’,

saluti ‘приветствовать’,

sama ‘тот же самый’, ‘такой же самый’,

scii ‘знать’,

tago ‘день’,

tempo ‘время’,

vespero ‘вечер’,

voli ‘хотеть’.

3-1. Личные местоимения: ŝi ‘она’, ĝi ‘он, она, оно’ (о неодушевлённом предмете или абстрактном понятии, о животном или о лице, пол которого неизвестен), ili ‘они’. Русское слово «его», кроме переводов, указанных во 2-м уроке, может иметь следующие переводы: de ĝi, ĝin, ĝia, ĝiaj, ĝian, ĝiajn.

3-2. Глаголы в прошедшем времени имеют во всех формах окончание -is: mi laboris, vi laboris, li laboris, ŝi laboris, ĝi laboris, ni laboris, ili laboris.

3-3. Количественные числительные: nul (nulo) ‘нуль’, unu ‘один’, du ‘два’, tri ‘три’, kvar ‘четыре’, kvin ‘пять’. Количественные числительные не могут присоединять к себе окончаний -j и -n (кроме unuj ‘одни’, nuloj, nulon, nulojn) и не влияют на падеж существительного: Я изучил пять уроков курса эсперанто Mi lernis kvin lecionojn de Esperanto-kurso.

Порядковые числительные образуются с помощью окончания -a: nula ‘нулевой’, kvina ‘пятый’. Окончание -o превращает числительное в существительное: unuo ‘единица’, trio ‘тройка’, а окончание -e – в наречие: due ‘во-вторых’, kvine ‘в-пятых’.

3-4. Вопросительно-относительные слова: kiom ‘сколько’, kiel ‘как, в качестве’.

3-5. Вопросительная фраза строится либо с помощью вопросительных слов (например, kiu?, kio?, kie?, kiom?, kiel?), либо с помощью вопросительной частицы ĉu, которая на русский язык обычно не переводится, но может и переводиться частицей «ли». В разговорной речи частица ĉu иногда может опускаться: Mi kontrolas, ĉu vi scias la lecionon Я проверяю, знаете ли вы урок; Vi lernas Esperanton. Ĉu vi lernas Esperanton? Vi lernas Esperanton? Vi scias, ĉu ne? Vi ne scias, ĉu?

3-6. Иногда для выражения русского родительного падежа используется не предлог de, а предлог da. Он употребляется между существительным или наречием, обозначающим более или менее определённое количество (меру), и словом, обозначающим однородную массу, не имеющую чётких границ, из которой берётся это количество. Предлог da не употребляется после количественных числительных и прилагательных, а также перед артиклем. На русский язык предлог da не переводится, а следующее за ним существительное переводится в родительном падеже: kilogramo da fruktoj (но kvar fruktoj), grupo da soldatoj; Kiom da jaroj li havas? Li havas kvin jarojn; Kiom da tempo vi lernas Esperanton?

3-7. Значение дательного падежа выражается предлогом al, который на русский язык не переводится или может переводиться предлогом «к»: Li diris al ŝi agrablan frazon.

3-8. Предлоги: por ‘для’, ‘за’, ‘с целью’, ‘для того чтобы’; dum ‘во время’, ‘в течение’, ‘пока’, ‘в то время как’ (dume ‘тем временем’, ‘пока‘); inter ’между’, ‘среди’: Kio estas bona por vi, estas bona por mi; plano por jaro; dum leciono; inter ni.

3-9. В эсперанто после предлога обычно употребляется именительный падеж, т. е. существительное имеет окончание -o: domo ‘дом’, en domo ‘в доме’, inter domoj ‘между домами’; mi ‘я’, por mi ‘для меня’, kun mi ‘со мной’. Если же после предлога употреблен винительный падеж, то это зависит не от предлога, а от других причин.

3-10. В отличие от предлога наречие употребляется самостоятельно: Elvira lernas kun Rimma – Ili lernas kune (вместе); La knabo estas en la domo – La knabo estas ene (внутри).

3-11. Непроизводные наречия: ankaǔ ‘также’, ‘тоже’, ‘и’ (стоит непосредственно перед словом, к которому относится), hodiaǔ ‘сегодня’, tre ‘очень’: Hodiaǔ ankaǔ mi estis en la universitato ‘Сегодня и я был в университете’; tre interese ‘очень интересно'; La romano estas tre interesa ’Этот роман очень интересен‘; La problemo tre interesas min ’Эта проблема очень интересует меня'.

3-12. Частицы: jes ‘да‘; ne ’не’, ‘нет‘; nur ’только’, (всего) лишь: Jes, mi volas; Ne, mi ne povas; Al mi estas bone nur kun vi.

3-13. Дополнительное придаточное предложение присоединяется к главному с помощью союза ke ‘что’, ‘чтобы’, который не следует путать с местоимением kio ‘что’: Li diris, ke li lernis la lecionon ‘Он сказал, что он выучил этот урок’; Li diris, kion li lernis hodiaǔ ‘Он сказал (то), что он выучил сегодня’.

3-14. Иногда слова-приветствия являются усечённой формой длинной фразы, в таких случаях винительный падеж сохраняется: saluton al vi! ‘привет тебе!’ (т. е. я шлю тебе привет), bonan tagon! ‘добрый день!’ (т. е. я желаю вам доброго дня), bonan apetiton! ‘приятного аппетита!’ (т. е. я желаю вам приятного аппетита).

3-15. Предлог может употребляться в функции приставки и называется в таком случае полуприставкой: internacia ‘интернациональный’, ‘международный’, interplaneda ‘межпланетный’, enpartia ‘внутрипартийный’, kunlabori ‘сотрудничать’, kunsidi ‘заседать’, dumkongresa происходящий во время конгресса.

3-16. Приставка mal- придаёт слову противоположное значение: riĉa ‘богатый‘ – malriĉa ’бедный‘; malbone ’плохо’; malagrable ‘неприятно‘; malplezuro ’неудовольствие’; malkomforto ‘дискомфорт’, ‘неудобство’; malprogresi ‘регрессировать’, ‘приходить в упадок’; Estas malfacile diri ‘Трудно сказать’; Nia domo estas negranda, sed ankaǔ ne malgranda; Ŝi havas malbonan karakteron.

3-17. Знаки препинания можно расставлять так же, как и в русском языке.

— Bonan tagon, Andreo!

— Saluton, Nikolao! Mi volas konatigi vin kun Nina.

— Tre agrable. Ĉu ankaǔ vi lernas en la universitato?

— Ne. Mi laboras. Ĉu vi estas studento?

— Jes. Mi lernas kun Andreo en la sama grupo. Kio estas nova?

— Nina diris al mi, ke hodiaǔ vespere en la centra kulturdomo estas la unua leciono de Esperanto-kurso.

— Kio estas Esperanto?

— Ĉu vi ne scias? Ĝi estas internacia lingvo, facila, bela kaj riĉa. Ni povas lerni ĝin dum mallonga tempo.

— Dum kiom da jaroj?

— Necesas nur kvar-kvin monatoj por lerni la bazon de la lingvo. Nu, kiel? Ĉu vi volas lerni Esperanton?

— Jes. Kun granda plezuro. Kaj Nina?

— Ankaǔ ŝi. Kaj du knaboj Saŝa kaj Ĵenja. Ili estas ŝiaj fratoj.

3.1. Что означают следующие слова?

Malnova; maljuna; nejuna; nemaljuna; metalisto; realisto; motoristo; portretisto; aǔtomobilisto; medicinisto; radiisto; laboristino; partia; momenta; dua; hodiaǔa; jesa; longo; grando; afiŝi; sporti; lernojaro; filmaktoro; metaloĥemio; aǔtomotoro; motorvagono; sistemotekniko; triprograma; triprocenta; novmoda; muzik-pedagogia instituto; unuaklasa; scivola; scipovi.

3.2. Переведите сочетания:

diri al la kapitano; de tago al tago; miliono da faktoj; dum koncerto; dum laboro; mi ne vidis vin dum longa tempo; dum kunsido; inter ili; por knabinoj; programo por tago; romano en la franca lingvo; lerni en vespera kurso; labori kun plezuro; domo kun kvin etaĝoj; vidi sur la plano; heroo de nia tempo.

3.3. Переведите фразы:

Esperanto estas la lingvo por ni.

Por bonaj aktoroj ne estas malbonaj roloj (F. Schiller/Ŝiler).

Kritiki estas tre facile.

Kiun daton ni havas hodiaǔ?

– Hodiaǔ estas la kvara (tago) de majo.

Kie vi lernis por esti ĥemiisto?

– Same kiel Paǔlo,

mi lernis en la Moskva universitato dum kvin jaroj.

En la bona malnova tempo.

Li diras «jes», ŝi diras «ne».

Ĉu ankaǔ vi scias, ke en la Esperanto-klubo estas interese?

– Jes, mi scias: de tempo al tempo mi estis inter esperantistoj kune kun mia frato Danielo.

Kiom da jaroj havas via fratino Helena?

– Ŝi estas malgranda, nur trijara.

Ili laboras kaj laboras, sed ili ne havas bonajn rezultojn.

Mi ne scias, kio estas necesa por havi bonajn rezultojn; mi scias nur, ke necesas tempo.

Ĉu la interleciona paǔzo estis mallonga? – Ne, ĝi estis longa.

En la unua vespero mi vidis lin, lian fratinon kaj liajn fratojn; sur lia fratino estis bela palto.

Bertalan Farkaŝ estas la unua kosmonaǔto-esperantisto.

Unue necesas voli, due necesas povi.

Bonan novan jaron al vi!

La tempo laboras por ni (W. Gladstone/Gladstoǔn).

3.4. Переведите на эсперанто:

Лена учится в пятом классе.

Она изучает эсперанто в классе в течение трёх месяцев.

Её брат Александр тоже изучает международный язык, но на курсах в республиканской библиотеке.

Он говорит, что эсперанто – необходимый язык с оригинальной и очень лёгкой грамматикой, что изучать эсперанто – удовольствие.

3.5. Составьте на эсперанто диалог по ситуации:

Вы встречаете товарища, которого давно не видели. Расскажите ему, где вы учитесь, поинтересуйтесь, где учится он. Расскажите ему, как вы начали изучать эсперанто.

bildo ‘картина’, ‘картинка’, ‘изображение’, ‘образ’,

blanka ‘белый’,

ĉambro ‘комната’,

ĉevalo ‘лошадь’,

demandi ‘спросить’,

familio ‘семья’,

fari ‘делать’,

gazeto ‘периодическое издание’, ‘журнал’, ‘газета’,

hundo ‘собака’,

instrui ‘учить’ (обучать, преподавать),

kalkuli ‘считать’, ‘подсчитывать’, ‘вычислять’,

kamarado ‘товарищ’,

kato ‘кот’, ‘кошка’,

kreto ‘мел’,

kuŝi ‘лежать’,

legi ‘читать’,

lernanto ‘учащийся’, ‘ученик’,

meblo ‘мебель’ (один предмет),

muro ‘стена’,

ofico ‘должность’, ‘служба’,

papero ‘бумага’,

paroli ‘говорить’ (о чём-либо),

respondi ‘отвечать’,

skribi ‘писать’,

stari ‘стоять’,

tablo ‘стол’,

tabulo ‘доска’,

vorto ‘слово’.

4-1. Глаголы в будущем времени оканчиваются на -os: mi faros ‘я сделаю’, ‘я буду делать’ (нельзя сказать *mi kunfaros или *mi estos fari), vi faros, li faros, ŝi faros, ĝi faros, ni faros, ili faros; Vi estos esperantisto.

4-2. Наречия: morgaǔ ‘завтра’, nun ‘теперь’, ‘сейчас’, multe ‘много’: Hodiaǔ al mi, morgaǔ al vi; Nun vi povas demandi; Kiu multe vidis, multe scias.

4-3. Предлогper указывает на орудие, предмет, посредством которого совершается действие; на русский язык передаётся формой слова в творительном падеже, а иногда словами «посредством», «с помощью» или другими предлогами по смыслу: Per malmultaj vortoj li multe diras Немногими словами он многое говорит‘; interparoli per telefono ’разговаривать по телефону.

4-4. Предлоги: pri ‘о’; ĉe ‘у’, ‘при’; ĝis ‘до’: Mi parolis pri vi nur bone ‘Я говорил о тебе только хорошо’; ĉe la frato ‘у брата’; ĉeesti ‘присутствовать’; ĝis morgaǔ ‘до завтра’; Ĝis la celo estas kvin kilometroj ‘До цели пять километров’.

Переводя с русского языка, не следует злоупотреблять предлогами, так как в эсперанто они не управляют падежами: ‘документ с фотографией’ dokumento kun foto (а не *dokumento kun per foto).

4-5. Числительные: ses ‘шесть’, sep ‘семь’, ok ‘восемь’, naǔ ‘девять’, dek ‘десять’.

Сложные числительные от «одиннадцати» до «девятнадцати» образованы путём сложения основ (сложные слова, в первой части которых dek ‘десять’, а во второй – соответствующая единица): 11 – dek unu, 12 – dek du и т. д.

Десятки представляют собой сложные слова, во второй части которых dek ‘десять’, а в первой – соответствующая единица: 20 – dudek, 60 – sesdek и т. д., 24 – dudek kvar, 45 – kvardek kvin, 69 – sesdek naǔ, 73 – sepdek tri, 88 – okdek ok, 99 – naǔdek naǔ, 100 – cent, 215 – ducent dek kvin, 1000 – mil, 2512 – du mil kvincent dek du, 18781 – dek ok mil sepcent okdek unu; XX век – la dudeka jarcento.

4-6. Порядок слов в эсперанто такой же свободный, как и в русском языке, его можно использовать для логического выделения слова или группы слов: Ni havas nur dek tagojn; Nur dek tagojn havas ni.

4-7. При обращении к одному лицу или к нескольким лицам артикль la не употребляется: Knaboj! Necesas legi la tekston! ‘Мальчики! Необходимо прочитать этот текст!’

4-8. Суффикс -et- обозначает уменьшительность: domo – dometo ‘дом – домик’, tablo – tableto, afiŝo – afiŝeto.

4-9. Суффикс -eg- обозначает увеличение или усиление степени качества, состояния: bela – belega ‘красивый – прекрасный’, domo – domego ‘дом – домище’, delonge – delongege давно – давным-давно, belega vespero.

4-10. Приставка re- обозначает повторение, возвращение; legi ‘читать’ – relegi ‘перечитать’, ‘снова прочитать’; rekontroli ‘перепроверить’; relaboro ‘переработка’; rediro ‘реплика’; resaluto ‘ответное приветствие’.

4-11. Суффиксы числительных:

-on- образует дробные числительные от количественных: duono ‘одна вторая’, ‘половина’; tri kvaronoj ‘три четверти’; Du kilogramoj kaj duono (= du kaj duona kilogramoj). Поскольку дробные числительные обозначают часть целого, имеющего чёткие границы, после них употребляется не da, а de: duono de la jaro. Можно использовать duon- и ему подобные элементы в качестве полуприставки: duonjaro (= jarduono) ‘полугодие’. Для обозначения десятичных дробей применяется слово komo ‘запятая’: 1,357 – unu komo tricent kvindek sep или unu komo tri kvin sep. Если дробная часть содержит больше трех цифр, то применяется только поцифровое чтение: 3,14159265359 – tri komo unu kvar unu kvin naǔ du ses kvin tri kvin naǔ.

-obl- образует кратные числительные: duoble ‘дважды’, ‘вдвойне’; triobla ‘тройной’.

-op- образует собирательные числительные: kvarope ‘вчетвером’; triopo ‘трое’, ‘тройка’, ‘трио’.

4-12. Фраза Kiu estas li? означает ‘Кто он?; Как его зовут?’: Li estas Andreo. Фраза Kio estas li? означает ‘Кто он такой?’: Li estas instruisto (учитель); bona kamarado (хороший товарищ); (sporta) ĉampiono (чемпион); esperantisto (эсперантист).

4-13. Иногда удобно переводить слова ĝi и ili на русский язык словом ‘это’: Kio estas ĝi? ‘Что это?’ (один предмет); Kio estas ili? ‘Что это?’ (два или несколько предметов); Mi ne volas scii pri ĝi ‘Я не хочу знать об этом’.

4-14. В русском языке глагольные приставки могут образовывать слова, имеющие новые значения. При переводе на эсперанто для этих приставок следует найти эквиваленты: ‘переделать’ refari, ‘описать’ priskribi. Но нередко русские глагольные приставки только образуют форму совершенного вида, выражая законченность действия, но не придавая нового значения – в таких случаях приставки на эсперанто не переводятся: ‘я смогу’ mi povos (а не *kunpovos), ‘я сделал’ mi faris (а не *kunfaris), ‘сфотографировать’ foti (а не *kunfoti), ‘написать’ skribi (а не *surskribi).

— Bonan vesperon, kamaradoj! Mi estas Boris Grigorjeviĉ. Mi demandas vin, kaj vi respondas al mi en Esperanto. Kiu estas vi?

— Mi estas Andreo.

— Mia profesio estas instruisto. Kio estas mi?

— Vi estas instruisto.

— Kio estas vi?

— Mi estas lernantino.

— Ĉu vi estas inĝeniero?

— Ne. Mi ne estas inĝeniero, sed mi estas oficisto.

— Kio estas ĝi?

— Ĝi estas tabulo.

— Kion mi faras?

— Vi skribas vortojn.

— Per kio mi skribas?

— Vi skribas per la kreto.

— Jes. Mi skribas multe da vortoj: unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naǔ, dek, dek unu, dek du. Mi kalkulis. Kion mi faras nun?

— Nun vi legas la vortojn.

— Ĉu ĝi estas tabulo?

— Ne, ĝi ne estas tabulo, sed ĝi estas muro.

— Kio estas sur la muro?

— Sur ĝi estas murgazeto de Esperanto-klubo.

— Kio staras ĉe la muro?

— Ĉe la muro staras tablo.

— Kio estas tablo?

— Tablo estas meblo.

— Kio kuŝas sur la tablo?

— Sur ĝi kuŝas blanka papero.

— Kio estas ili?

— Ili estas bildoj.

— Kio estas sur la bildoj, kiujn vi vidas?

— Sur la unua bildo estas granda kaj malgranda ĉevaloj, sur la dua estas malgrandaj kato kaj hundo.

— Kie ni estas nun?

— Ni estas en la ĉambro.

— Ĉu ĝi estas ĉambreto?

— Ne, ĝi estas ĉambrego.

— Morgaǔ ni parolos dum la leciono pri viaj familioj. Ĝis la revido!

4.1. Напишите цифрами и словами на эсперанто номера телефонов из вашей записной книжки. Прочитайте их вслух на эсперанто.

4.2. Выполните арифметические действия:

2 + 7 = 9 (du plus sep estas naǔ);

13 + 39 =;

366 + 309 =;

8 - 5 = 3 (ok minus kvin estas tri);

84 - 23 =;

288 - 254 =;

2 * 3 = 6 (duoble tri estas ses);

4 * 4 =;

7 * 5 =;

10 * 10 =;

6 / 3 = 2 (ses per tri estas du);

15 / 3 =;

100 / 100 =;

1 / 1 =;

1/4 + 2/4 = 3/4 (kvarono plus du kvaronoj estas tri kvaronoj);

2/5 + 1/10 =;

5/8 - 3/8 =;

1/2 * 1/3 =;

1/2 / 1/3 =;

66,01 - 11,25 =.

4.3. Что означают следующие слова?

Bibliotekistino; malriĉa; riĉega; akuratega; rozeto; vagoneto; grupeto; reorganizi; triĉambra; enskribi; alskribi; multjara; multnacia; triono; kvaroble; duope; kiomope; ĉetable; ĝisnuna; interparoli; kuna; ununura; peri; prilabori; malsama; blanki; fotopapero; kalkulmaŝino; maŝinkalkulo; kretblanka.

4.4. Переведите сочетания:

de Moskvo ĝis Peterburgo; kalkuli ĝis cent; per unu vorto; paroli pri bildoj; lekcio pri historio; ĉe la knabo; Esperanto-kurso ĉe la universitato; sidi ĉe la tablo; en la ĉambro; skribi sur papero; inter kamaradoj; triopo da ĉevaloj; dum multaj jaroj; programo por morgaǔ; por skribi; kune kun vi; responde al via demando; instruistino de muziko; de nun.

4.5. Переведите фразы:

Multe paroli kaj multe diri ne estas la samo (Sofoklo).

Kiu multe parolas, ne multe faras.

Ĝi estas tre malnova historio.

Ni scias, kio estas ni, sed ni ne scias, kio ni povas esti (Ŝekspiro).

Ili ne scias, kion ili faras.

Kio necesas por domego, necesas ankaǔ por dometo.

Kion mi povas fari por vi?

Ĝis morgaǔ la fotisto refotos la malnovajn portretojn, kiujn vi vidis ĉe li.

Al lia demando ŝi respondas per jesa frazo.

Mi demandas vin pri la samo.

En nia grupo estas nun dudek ok studentoj, en la fakultato ni havas naǔcent sesdek unu studentojn, sed en la instituto lernas kvar mil kvincent sepdek tri studentoj.

Dum kunsido de la grupo, kie ĉeestis tridek unu studentoj, ili priparolis, kiel fari la jubilean murgazeton.

Kamaradoj, ĉu vi scias, kiom da vortoj estas necese lerni por la Esperanta leciono?

– Hodiaǔ necesas lerni nur duonon de la novaj vortoj.

La knabino dume ne sciis, ke inter la dekduo da Esperantaj gazetoj, kiuj kuŝas sur la tablo, la kvina estas por ŝi.

Ni estas triopo da bonegaj kamaradoj.

4.6. Переведите на эсперанто:

Наша учебная комната большая.

Учитель стоит у доски и говорит новые эсперантские слова.

Мы сидим за столиками и пишем.

Он спрашивает нас, и мы отвечаем ему с большим удовольствием.

На нашем столе лежит эсперантский журнал.

Мы читаем его.

Он не очень труден, но есть много слов, которых мы не знаем.

У нас будет двадцать уроков эсперанто,

и мы тоже сможем хорошо говорить и читать на международном языке.

4.7. Составьте рассказ с частичным диалогом по одной из ситуаций: а) опишите вашему товарищу по переписке, как у вас проходят занятия эсперанто; б) представьте себе, что к вам приехали эсперантисты из другого города; расскажите им, где и как проходят ваши занятия на курсах эсперанто; в) как бы вы хотели, чтобы проходили занятия на курсах эсперанто?

aĝo ‘возраст’,

alia ‘другой’, ‘иной’ (interalie ‘между прочим’),

amiko ‘друг’,

avo ‘дед’,

blonda ‘белокурый’,

blua ‘синий’, ‘голубой’,

ĉio ‘всё’,

danki ‘благодарить’,

edzo ‘муж’,

farti ‘жить’, ‘поживать’, ‘чувствовать себя’,

filo ‘сын’,

fini ‘кончить’ (fine ‘наконец’),

forta ‘сильный’, ‘крепкий’,

ĝoji ‘радоваться’,

haro ‘волос’,

hejmo ‘дом’, ‘семейный очаг’,

horo ‘час’,

infano ‘ребенок’,

iri ‘идти’, ‘ходить’,

kelkaj ‘несколько’,

kompreni ‘понять’,

komputi ‘вычислять’, ‘пользоваться компьютером’,

letero ‘письмо’,

loĝi ‘жить (проживать, населять)’,

mateno ‘утро’,

nomo ‘имя’, ‘название’,

okulo ‘глаз’,

patro ‘отец’,

peti ‘просить’,

rakonti ‘рассказать’,

saĝa ‘умный’,

sana ‘здоровый’,

tuta ‘весь’, ‘целый’ (tute ‘совсем’),

urbo ‘город’,

uzino ‘завод’,

veni ‘прийти’, ‘приехать’, ‘прибыть’, ‘наступить’,

vivi ‘жить (существовать)’.

5-1. Кроме уже изученных нами вопросительно-относительных слов kiu ‘кто’, ‘который’, kio ‘что’, kie ‘где’, kiom ‘сколько’, kiel ‘как’ существуют следующие вопросительно-относительные слова (местоимения и местоименные наречия): kia ‘какой’, kien ‘куда’, kiam ‘когда’, kial ‘почему’, kies ‘чей’.

5-2. Указательные слова образуются от вопросительно-относительных путём замены начального k на t: tiu ‘тот’, tio ‘то’, tia ‘такой’, tie ‘там’, tien ‘туда’, tiam ‘тогда’, tiom ‘столько’, tial ‘потому’, ‘поэтому’, tiel ‘так’, ties ‘того (принадлежащий тому)’. Близость выражается частицей ĉi: tiu ĉi, ĉi tiu ‘этот’; tio ĉi, ĉi tio ‘это’; tie ĉi ‘здесь’; tien ĉi ‘сюда’: Mi ne volas tion ĉi scii Я не хочу это знать. Если нет противопоставления «близкое – далекое», то tiu, tio могут употребляться в значении «этот», «это»: Ni parolos pri tio morgaǔ ‘Мы поговорим об этом завтра’.

5-3. Направление движения к цели (т. е. при вопросе «куда?»), выражаемое существительным или наречием, обозначается, как и винительный падеж, окончанием -n: Mi estas en la klaso (kie?); Mi iras en la klason (= klasen) (kien?). При предлогах al ‘к’ и ĝis ‘до’, которые сами по себе обозначают направление движения к цели, окончание -n не употребляется.

5-4. Сравнительная степень прилагательных и наречий образуется от положительной степени с помощью слов pli … (ol) более … (чем)‘, malpli … (ol) ’менее … (чем): Kvar okuloj vidas pli bone, ol du ‘Четыре глаза видят лучше, чем два’; Unu horo da interparolo estas pli bona, ol kvindek leteroj (M. Sevigné/Sevinje) Один час разговора лучше пятидесяти писем‘; Pliaĝa frato estas dua patro ’Старший брат – второй отец‘; pli malbona ’худший (более плохой), malpli bona ‘худший’ (менее хороший).

Превосходная степень образуется от положительной степени с помощью слова plej ‘наиболее’, ‘самый’, ‘всего’, которое не принимает окончание -n: Li estas la plej saĝa Он самый умный; En Esperanto-klubo ni legas la plej interesajn leterojn ‘В клубе эсперантистов мы читаем наиболее интересные письма’; Plej interese ‘интереснее всего’.

5-5. Предлоги: el ‘из’; ĉirkaǔ ‘вокруг’; post ‘после, через’, ‘за’; antaǔ ‘перед’: el la urbo ‘из города’; Li faris plej bone el ni ‘Он сделал [это] лучше всех нас’; elstara ‘выдающийся’; ĉirkaǔ tablo ‘вокруг стола’, ĉirkaǔ ok horoj ‘около восьми часов’; post mi ‘за мной’, post kvar tagoj через четыре дня‘, post tio ’после того‘, poste ’потом; antaǔ domo ‘перед домом’, antaǔ monato ‘месяц назад’, antaǔ nelonge ‘недавно’, antaǔa ‘передний’, ‘предыдущий’, ‘предварительный’, antaǔe ‘впереди’, antaǔen ‘вперед’, antaǔ ol ‘прежде чем’; Ĉio estas malfacila, antaǔ ol esti facila Всё трудно, прежде чем быть лёгким.

5-6. Притяжательное местоимениеsia ‘свой’, образованное от возвратного местоимения si ‘себя’, употребляется только в 3-м лице: Mi vidas mian patron ‘Я вижу своего (моего) отца’; Vi vidas vian patron ‘Ты видишь своего (твоего) отца’; Li vidas sian patron ‘Он видит своего отца’; Li vidas lian patron Он видит его отца (т. е. отца другого человека); Ili vidas sian patron ‘Они видят своего отца’; Li dankas siajn kaj liajn amikojn ‘Он благодарит своих и его друзей’; Ĉio havas sian kialon ‘Всё имеет свою причину’; Por ĉio estas sia tempo ‘Всему своё время’.

Слово sia относится к субъекту последнего выраженного действия: La patro petis la filon fari sian laboron (de la filo) Отец попросил сына сделать свою работу (сына); La patro petis la filon fari lian laboron (de la patro) Отец попросил сына сделать его работу (отца).

5-7. Глаголы в условном наклонении имеют во всех формах окончание -us: mi komprenus ‘я понял бы’, ili komprenus они поняли бы; Ĉu mi povus peti vin pri tio? Условные придаточные предложения присоединяются к главному при помощи союза se ‘если’: Se mi povus, mi venus al vi Если бы я смог, я пришёл бы к тебе; Se vi scius Esperanton bone, vi povus legi tiun ĉi leteron.

5-8. Наречия: ankoraǔ ‘ещё’, jam ‘уже’, certe ‘уверенно’, ‘точно’; ‘конечно’, ‘несомненно’, ‘верно’ (certa ‘уверенный’, ‘несомненный’, ‘точный’, ‘определённый’): Li diris ankoraǔ kelkajn vortojn; Ŝi estas jam nejuna; Certe, por esti sana, necesas vivi en ĝojo.

5-9. Иногда, для придания динамичности, в высказываниях пословичного типа связка estas может опускаться: Kio (estas) mia, tio (estas) bona ‘Что моё, то хорошее’.

5-10. Суффикс -ul- означает лицо, характеризующееся определённым свойством: junulo ‘юноша’, milionulo ‘миллионер’, profesiulo ‘профессионал’, belulino ‘красавица’, samaĝulo ‘ровесник’, multinfanulino ‘многодетная мать’.

5-11. Суффикс -an- означает «житель, член коллектива, последователь»: moskvano ‘москвич’, urbano ‘горожанин’, partiano ‘член партии’, kursano ‘курсант’, samklubano ‘одноклубник’.

5-12. Приставка ge- означает совместность лиц обоего пола: patro + patrino = gepatroj ‘отец + мать = родители’, filo(j) filino(j) = gefiloj. Если в данной ситуации принадлежность упоминаемых лиц к разным полам несущественна, то приставка ge- может опускаться: La instruisto petas la lernantojn (= gelernantojn) respondi al liaj demandoj.

5-13. Приставки и суффиксы могут играть роль корней и образовывать новые слова: ano ‘член (коллектива)’, ‘житель’, ‘последователь’, mala ‘противоположный’, eta ‘маленький’ – etulo ‘малыш’ – etulino ‘малышка’, ree ‘опять’, ‘снова’.

— Kiel vi fartas, geamikoj?

— Dankon, bonege!

— Mi estas tre ĝoja. Anatolo, kiomjaraj estas viaj gefamilianoj?

— La plej aĝa el ni estas mia avino. Ŝi havas ĉirkaǔ sesdek jarojn. La patro estas pli aĝa, ol la patrino. Mi estas la plej juna el niaj gefamilianoj.

— Nina, mi petas vin rakonti pri via patro.

— Mia patro laboras kiel elektristo. Matene li iras en la uzinon kaj laboras tie ĝis la dek-sepa horo. Post tio li revenas hejmen. Dum tuta sia vivo li laboris en la sama uzino.

— Andreo, kia estas via fratino?

— Ŝi estas bela, saĝa junulino kun bluaj okuloj kaj blondaj haroj. Ŝia nomo estas Olga. Antaǔ nelonge ŝi finis universitaton kaj nun ŝi loĝas kun sia edzo en alia urbo. Tial ni skribas leterojn unu al la alia. Ŝi skribas, ke ili vivas bone. Ili laboras kiel komputistoj.

— Kamarado Novikov, ĉu vi havas infanojn?

— Jes, mi havas filon. Li estas sana kaj forta etulo kun grandaj belaj okuloj. Li ĉion komprenas, sed dume li ankoraǔ ne parolas. Se li estus kelkajn monatojn pli aĝa, li, certe, jam parolus.

5.1. Что означают следующие слова?

Radiouzino; novulo; aktivulo; jubileulo; dujarulo; modulino; bluokululo; gejunuloj; internaciisto; direktorino; direktoredzino; direktorinedzo; papereto; petegi; kolĥozano; ĵuriano; aliplanedano; samklasano; malantaǔ; duonhoro; triope; kelkoble pli; reformi; ĝisvivi; alfari; alivorte; antaǔdiri; ĉirkaǔiri; dumviva; ellabori; kunulo; tiea; pridemandi; postskribo; petskribo; patronomo; okulharoj; hejmsidulo; patrina; urbo-heroo; trijara; triajara.

5.2. Переведите сочетания:

patroj kaj filoj; antaǔ tri tagoj; ĉirkaǔ la urbo; havi ĉirkaǔ cent rublojn; eliri el la hejmo; reveni hejmen; li estas la plej forta el ni; post la laboro; fini post unu horo; sidi sur ĉevalo; ĝis la fino; ĉe la filo; domo kun naǔ etaĝoj; tio estas al vi de mi; informi per telegramo; multo da amikoj; veni por longa tempo; inter kvar muroj; dum matenoj; forta pri matematiko; specialisto pri fiziko; certa pri ŝia alveno; ĝoji pri letero; kontrolo de medicinistoj pri malsanuloj; lekcio du horojn longa; filino dek kvar jarojn aĝa; ira-revena bileto.

5.3. Переведите фразы:

Kiu vivos, tiu vidos.

Kion vi volas, tion vi povas.

Kia edzino, tia edzo.

Kiom da demandoj, tiom da respondoj.

Kie estas sano, tie estas belo.

De kie vi venas, tien vi revenas.

Tio estas certa, kiel duoble du estas kvar.

Unu malsaĝulo povas fari tiel multe da demandoj, ke ilin ne povos respondi dek saĝeguloj.

Kiu ne iras antaǔen, iras malantaǔen (V. G. Belinskij).

Tia estas la vivo.

La vivo instruas nur tiujn, kiuj ĝin lernas (V. O. Kluĉevskij).

Kaj la vivo estas bona, kaj vivi estas bone (V. V. Majakovskij).

Estas pli facile fari pli multe, ol la samon.

Pli bone esti juna avo, ol maljuna patro.

Unu saĝo estas bona, du estas pli bonaj.

Li ne estas el la plej grandaj saĝuloj.

Li faris sian kaj lian laborojn.

Kiam vi ellernis Esperanton?

– Tiam mi estis ankoraǔ studento de la unua jaro.

Mi lernis Esperanton dum tri monatoj, poste mi skribis samtempe ĉirkaǔ dek leterojn al geesperantistoj kaj tial mi havis kelkajn leter-amikojn; kvar el ili skribas al mi ĝis nun.

Saĝo estas antaǔvido (Terenco).

Kial vi ree telefonis al mi?

– Kun vi tre volus paroli pri la laboro de la Esperanto-klubo redakcianino, kies familinomo estas Vasiljeva.

Ŝi diris, ke necesas veni morgaǔ tage, sed plej bone jam matene.

– Kien?

– En la redakcion de la vespera gazeto:

la kabineto de Galina Aleksandrovna estas en la kvina etaĝo.

Mi tute ne komprenas tion.

Mi ne tute komprenas tion.

La tempo venos – ni ĉion komprenos.

Estas bone, se hundo estas amiko, sed malbone, se amiko estas hundo.

Cent amikoj estas malmulte, unu malamiko estas multe.

Duona amiko estas ankaǔ duona malamiko.

Estas necese multe lerni por kompreni, ke vi scias malmulte (M. Montaigne/Montenj).

Scio estas forto (F. Bacon/Bekon).

Amiko de amiko estas ankaǔ amiko.

Ĉio havas finon.

5.4. Переведите на эсперанто:

Мой отец – рабочий.

Ему 48 лет.

Он работает на мебельной фабрике.

Моя мать – учительница.

Она преподаёт математику.

У неё светлые волосы и голубые глаза.

Мой брат окончил недавно институт в Петербурге.

Теперь он живет в Иваново, поэтому мы пишем друг другу письма и разговариваем по междугородному телефону.

Он физик.

Его жена – инженер.

Они много работают.

У них есть сын – маленький Дима.

Он уже ходит и говорит.

Но пока его понимают только его родители.

Я ещё не понимаю многих его слов.

5.5. Расскажите о вашей семье или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы показываете вашим товарищам семейный фотоальбом и отвечаете на их вопросы о членах вашей семьи; б) вы встречаете друга, которого давно не видели, и обмениваетесь семейными новостями; в) расскажите друг другу о своих лучших друзьях.

aĉeti ‘купить’,

akvo ‘вода’,

ami ‘любить’,

bani ‘купать’,

bonvenon! (= bonan venon!) ‘добро пожаловать’,

devas ‘должен’, ‘обязан’,

distrikto ‘район’,

doni ‘дать’ (eldoni ‘издать’),

dormi ‘спать’,

fenestro ‘окно’,

fermi ‘закрыть’,

floro ‘цветок’,

frua ‘ранний’,

gaso ‘газ’,

gasto ‘гость’,

ĝusta ‘точный’, ‘правильный’ (ĝuste ‘точно’, ‘правильно’, ‘верно’; ‘как раз’),

ho! ‘о!’, ‘ох!’,

horloĝo ‘часы’,

kara ‘дорогой’,

komuna ‘общий’,

kuiri ‘варить’, ‘готовить пищу’,

libro ‘книга’,

lito ‘кровать’, ‘постель’,

manĝi ‘кушать’, ‘есть’,

meti ‘класть’, ‘помещать’, ‘ставить’, ‘положить’,

mondo ‘мир’, ‘свет’,

montri ‘показать’,

numero ‘номер’,

pordo ‘дверь’,

preferi ‘предпочитать’ (prefere ‘предпочтительно’, ‘лучше’),

rapida ‘быстрый’, ‘скорый’,

ricevi ‘получить’,

rigardi ‘смотреть’, ‘глядеть’,

seĝo ‘стул’,

sonori ‘звенеть’,

spegulo ‘зеркало’,

strato ‘улица’,

ŝati ‘любить’, ‘высоко ценить’, ‘нравиться’ (mi ŝatas ‘мне нравится’, ‘я люблю’),

ŝranko ‘шкаф’,

teko ‘портфель’,

varma ‘тёплый’,

vera ‘истинный’, ‘настоящий’, ‘подлинный’ (vere ‘истинно’, ‘действительно’, ‘по правде говоря’;

vero ‘истина’, ‘правда’).

Без перевода: balkono, bufedo, divano, kvartalo, magazeno, minuto, televido.

6-1. Предлоги: sen ‘без’; tra ‘через’, ‘сквозь’; je – предлог с неопределённым значением; употребляется, если неясно, какой предлог следует употребить: Vere, mi ne scias, kion mi farus sen vi! По правде говоря, я не знаю, что бы я делал без тебя!‘; Ŝi venis en la laborejon sen matenmanĝi ’Она пришла на работу, не позавтракав (= без того, чтобы позавтракать); sencela ‘бесцельный’; eniri tra la pordo ‘войти через дверь’; Je via sano! ‘За ваше здоровье!’

Не следует злоупотреблять предлогом je.

6-2. Союзы: aǔ ‘или’, ‘либо’; ĉar ‘потому что’, ‘так как’, ‘поскольку’, ‘ибо’: Aǔ unu, aǔ alia; Ni devas reveni, ĉar estas jam malfrue.

6-3. Наречия: baldaǔ ‘вскоре’, ‘скоро’; hieraǔ ‘вчера’; neniam ‘никогда’: Hieraǔ mi ricevis leteron de mia bulgara leter-amiko, kiu baldaǔ venos al mi gaste; Mallaborulo neniam havas tempon ‘У лентяя никогда нет времени’.

6-4. В эсперанто во фразе употребляется только одно отрицание: Neniam estas grandaj faroj sen grandaj malfaciloj (Voltero) ‘Никогда не бывает больших дел без больших трудностей’.

6-5. Глаголы в повелительном наклонении оканчиваются во всех формах на -u: Rigardu! ‘Смотри!’, ‘Смотрите!’; Ni rigardu! ‘(Давайте) посмотрим!’; Ili rigardu! ‘Пусть они посмотрят!’; Mi rigardu! ‘Посмотрю-ка я!’; Rigardu al mi en la okulojn! ‘Посмотри мне в глаза!’; Por havi amikon, estu amiko! Чтобы иметь друга, будь другом!‘; Ni iru kune! ’(Давайте) пойдём вместе!‘; Ni ĝoju! ’Будем радоваться!; Ĉu ni legu? ‘Почитаем?’; Mi ne scias, kiel mi danku vin! Я не знаю, как мне благодарить вас!‘; De kie mi sciu tion? ’Откуда мне это знать?‘; Kion fari, estu kiel estos! ’Что делать, будь как будет!‘; Vivu nia lingvo Esperanto! ’Да здравствует наш язык эсперанто!

Если глагол-сказуемое главного предложения выражает волю, то придаточное предложение вводится союзом ke ‘чтобы’ или por ke ‘для того чтобы’, причём глагол придаточного предложения стоит в повелительном наклонении: ‘Я хотел бы, чтобы вы пришли’ Mi volus, ke vi venu (нельзя сказать *Mi volus, ke vi venis); ‘Я говорю тебе это, для того чтобы ты был уверен во мне’ Mi diras al vi tion, por ke vi estu certa pri mi; Если хочешь, чтобы тебе было хорошо, не делай так, чтобы тебе было плохо Se vi volas, ke al vi estu bone, ne faru tiel, ke al vi estu malbone; ‘Необходимо, чтобы вы сделали работу до конца’ Necesas, ke vi faru la laboron ĝis la fino.

6-6. Частицы: jen ‘вот’ (jena ‘вот этот’, ‘следующий’), eĉ ‘даже’: Jen pri kio mi volas paroli kun vi Вот о чём я хочу поговорить с тобой‘; Jen malsaĝulo! ’Вот дурак; Jen tiel! ‘Вот так!’; Jen kio estas interesa! ‘Вот что интересно!’; Jen la tuto! ‘Вот и всё!’; Jen kial mi telefonas al vi Вот почему я звоню тебе‘; Inter gejunuloj eĉ maljunulo junas ’Среди молодых даже старик молод‘; Tion eĉ mi komprenas ’Это понятно даже мне.

6-7. Суффикс -ig- означает «сделать, заставить сделать (что-либо или каким-либо), привести в состояние»: aktivigi ‘активизировать’ – aktivigo ‘активизация’; interesigi ‘заинтересовать’; sidigi ‘посадить’; dormigi ‘усыпить’; ĝustigi ‘уточнить’; surtabligi ‘поставить на стол’; aĉetigi ‘заставить купить’; igi ‘заставить’; La ĝojo plilongigas la vivon ‘Радость удлиняет жизнь’; Ne igu min rapidi (= Ne rapidigu min)! ‘Не торопи меня!’

6-8. Суффикс -iĝ- означает «делаться, становиться, стать»: kuiriĝi ‘вариться’; blankiĝi ‘побелеть’; plimultiĝi ‘умножиться’; iĝi ‘сделаться’, ‘стать’; Li edziĝis al ŝi Он женился на ней‘; Ĉio nova iĝos malnova ’Всё новое станет старым; La vivo povas finiĝi, sed la laboro neniam finiĝas ‘Жизнь может кончиться, но работа никогда не кончается’.

6-9. Глагол с суффиксом -ig- всегда требует после себя слова в винительном падеже, с суффиксом -iĝ- никогда: Sciigu min pri tio ‘Уведоми меня об этом’; Sciiĝu pri tio Осведомись об этом.

6-10. Суффикс -ej- означает «место, помещение»: lernejo ‘школа’, dormejo ‘спальня’, oficejo ‘место службы’, ‘учреждение’; Aĉetu ĉevalon kaj nur poste faru ĉevalejon ‘Купи коня и лишь потом делай конюшню’.

6-11. Суффикс -il- означает «орудие, инструмент, средство»: sonorilo ‘звонок’, malvarmigilo ‘холодильник’, liniilo ‘линейка’, dormigilo ‘снотворное’, komputilo ‘компьютер’.

6-12. *Обозначение времени на часах*. Слово, обозначающее час, является порядковым числительным, перед ним употребляется артикль: Kioma horo estas? ‘Который час?’; 6.00 – estas la sesa horo; 6.30 – estas la sesa kaj duono (= kaj tridek); 6.45 – estas kvarono antaǔ la sepa; 6.58 – estas du minutoj antaǔ la sepa; 7.08 – estas ok minutoj post la sepa; 7.15 – estas kvarono post la sepa.

Для указания на определённый момент времени употребляется предлог je: Je kioma horo vi venos? – Mi venos je la dua horo ‘В котором часу ты придешь? – Я приду в два часа’; je duono post la dua ‘в половине третьего’; je kvin minutoj antaǔ la dua ‘без пяти два’.

— Andreo, je kioma horo ni devas esti ĉe Nikolao?

— Je duono post la sepa.

— Ni malfruas, ĉar estas jam dudek kvin minutoj antaǔ la oka.

— Via horloĝo rapidas. Ni venos pli-malpli ĝustatempe.

— Ĉu vere?

— Mi certigas vin, Nina. Ni baldaǔ alvenos. Estas ĝuste lia kvartalo. Ĉu vi vidas la naǔetaĝan domegon kun la numero 215? Tie loĝas Nikolao.

— Nu, fine! Jen surskribo sur la pordo «Loĝejo numero 153». Sonorigu!

— Bonvenon, karaj gastoj! Andreo, donu al mi vian tekon aǔ metu ĝin tien. Eniru kaj sidiĝu! Estu kiel ĉe vi hejme! Ĉu mi montru al vi la loĝejon?

— Jes, certe. Kiam vi enloĝiĝis en la domon?

— Antaǔ du kaj duona jaroj (= antaǔ du jaroj kaj duono, = du jarojn kaj duonon antaǔe). Tiam la distrikto estis tute nova, eĉ sen trolebusoj. Mi volas, ke vi rigardu tra la fenestro. Tie estas magazeno, kiu malfermiĝis antaǔ kelkaj tagoj en nia strato.

— Ĉu tio ĉi estas komuna ĉambro?

— Jes. Ni metis tien ĉi divanon, tablon, seĝojn kaj televidilon. Ĉe la fenestro estas multe da floroj.

— Tio ĉi estas dormoĉambro kun litoj kaj spegulhava ŝranko. Ĉu tiu ĉi pordo eliras sur la balkonon?

— Ĝuste. Kaj tio estas kabineto.

— Bela skribotablo kaj geografia karto de la mondo sur la tuta muro! Kaj sur tiu pordo estas bela afiŝo pri internacia Esperanto-kongreso.

— Verdire, mi neniam vidis tiom da libroj en unu ĉambro!

— Mi treege ŝatas legi kaj havas grandan Esperantan bibliotekon. Hieraǔ mi ricevis de mia leter-amikino el Belgio «Libron de amo» – ĝi estas tre originala eldono.

— Kies portreto ĝi estas?

— Ĝi estas fotoportreto de Lazarj Markoviĉ Zamenhof, aǔtoro de Esperanto.

— Ĉu vi manĝas en la kuirejo?

— Jes, ni preferas manĝi tie. Tial ĝi estas samtempe nia manĝoĉambro. Tie estas tableto, bufedo kaj seĝoj. Sur muro estas flor-bildo. Antaǔ nelonge ni aĉetis grandan malvarmigilon. Ni havas ankaǔ banĉambron, varman akvon, gason, telefonon. Skribu mian telefon-numeron: 34-15-58.

— Ho, estas jam malfrue! Andreo, estas tempo por iri.

— Jes, jes. Venu al mi postmorgaǔ vespere.

— Mi dankas. Mi plezure venos. Ĉion plej bonan!

— Ĝis baldaǔ!

6.1. Что означают следующие слова?

Dormeti; manĝegi; respublikano; multobligi; duonigi; varmigi; nuligi; ĉirkaǔigi; pligrandigi; altabliĝi; ekzameniĝi; esperantistiĝi; edziniĝi; ellitiĝi; deĉevaliĝi; intervidiĝo; muzikilo; elektrovarmigilo; (re)speguli; interrigardi; fotiĝo; gasakvo; porinfana magazeno; manĝejo; lekciejo; rozejo; tenisejo; malsanulejo; malvera; alinacia; antaǔa; ĝisiri; kunmeti; postparolo; travivi; vespermanĝo; montrofenestro; senbiletulo; senelirejo; pri-ama romano; malforta; neforta; senforta; taglibro; senedzinulo.

6.2. Переведите сочетания:

manĝi sen apetito; sen fino; li sidis sen rigardi min; iri tra la ĉambro; je la naǔa horo; je tri jaroj pli juna; malpliigi je duono; sur balkono; junulino kun teko; inter la fenestroj; ĝis la mateno; ĉe la pordo; antaǔ dormo; bildo de hundo; en la lernejon; paroli en la nomo de la direktoro; kelke da floroj; el tio ĉi ni vidas jenon; rigardi per televido (= televidi); fari la laboron dum kelkaj horoj; veni post naǔ tagoj; iri por akvo; instrui matematikon al infanoj (= instrui infanojn pri matematiko); labori ĉirkaǔ ok horojn; rigardi al la tabulo; libro pri geografio; iri al la laborejo; esti horloĝe akurata.

6.3. Переведите фразы:

Ĉu esti aǔ ne esti? (Ŝekspiro).

Prefere malĝoja fino, ol malĝojo sen fino.

Prefere ellerni facilan lingvon bone, ol malfacilan malbone.

Ni manĝas por vivi, sed ne vivas por manĝi (Kvintiliano).

Saĝulo ŝatas lerni, malsaĝulo ŝatas instrui.

Ne instruu min vivi! (I. Ilf kaj J. Petrov).

Lernu juna – vi scios maljuna.

Amu domon novan kaj amikon malnovan.

Lerni neniam estas malfrue.

Pli bone malfrue, ol neniam (Titus Livius).

Eĉ la plej longa tago havas finon.

Ne la jaroj maljunigas, sed la vivo.

Kiu ne petas, tiu ne ricevas.

Kio fariĝis, tio jam ne refariĝos.

Scio estas ilo, sed ne celo (L. N. Tolstoj).

Ĉio havas siajn «sed» kaj «se».

La vespero montros, kia estis la tago.

Kiu scipovas paroli, scias ankaǔ, kiam necesas paroli (Plutarĥo).

La vivo estas mallonga, necesas rapidi (N. I. Vavilov).

La filo ne iĝos bona nur tial, ke la patro estas bona.

Malbonaj libroj povas malbonigi nin same, kiel malbonaj kamaradoj (G. Fielding/Filding).

Li estas nuloble nul.

Se vi demandas, faru saĝajn demandojn.

Diru al mi, kio estas via amiko, kaj mi diros, kio estas vi (M. Cervantes/Servantes).

Dum ni vivas, ni vivu!

Kiu diras «a», tiu diru ankaǔ «b».

Mi ne povas doni al vi tiom, kiom vi volas.

Infanoj estas floroj de la vivo (A. M. Gorjkij).

La amo estas pli agrabla, ol la geedziĝo,

ĉar la romanoj estas pli interesaj, ol la historio (S. Chamfort/Ŝamfor).

Tio ne povas esti, ĉar tio povas esti neniam (A. P. Ĉeĥov).

Ankaǔ morgaǔ estos tago.

Unue kontrolu, poste parolu.

Edzigu filon, kiam vi volas, – edzinigu filinon, kiam vi povas.

Faru antaǔe kion vi devas, poste kion vi volas.

6.4. Переведите на эсперанто:

Несколько дней назад мои друзья Феликс и Раиса получили двухкомнатную квартиру с балконом на восьмом этаже. Поэтому вчера мы (я) с Феликсом ходили в мебельный магазин. Мы купили новый книжный шкаф и диван-кровать. Мы хотели купить большой красивый телевизор, но Феликс сказал, что он дорогой и он купит его потом. А пока мы ещё купили белый буфет для кухни и электрический звонок для входной двери. Мы вернулись домой очень поздно.

6.5. Расскажите о вашей квартире или о квартире, в какой вы хотели бы жить, или составьте диалог по одной из ситуаций: а) обсудите с товарищами, какая мебель самая практичная и удобная; б) поделитесь своим мнением по поводу удобств новых микрорайонов; согласны ли с ним ваши товарищи?; в) ваш друг получил новую квартиру и приглашает вас на новоселье; вы осматриваете его квартиру, обсуждаете расстановку мебели, предлагаете свои варианты размещения мебели в квартире.

broso ‘щётка’,

ĉarma ‘прелестный’,

dento ‘зуб’,

deziri ‘желать’,

diablo ‘чёрт’,

fojo ‘раз’,

forgesi ‘забыть’,

grava ‘важный’,

homo ‘человек’,

kampo ‘поле’,

kapo ‘голова’,

kombi ‘причесать’,

koni ‘знать’, ‘быть знакомым’ (rekoni ‘узнать’, ‘признать’),

kopeko ‘копейка’,

kosti ‘стоить’,

koverto ‘конверт’,

kuri ‘бежать’,

lando ‘страна’,

lasta ‘последний’,

lavi ‘мыть’,

levi ‘поднять’,

loko ‘место’,

mono ‘деньги’,

nokto ‘ночь’,

objekto ‘предмет’, ‘вещь’,

parto ‘часть’,

pasaĝero ‘пассажир’,

pensi ‘думать’, ‘подумать’, ‘полагать’, ‘мыслить’,

pezi ‘весить’, ‘иметь вес’,

piedo ‘нога’, ‘ступня’,

porti ‘нести’,

preni ‘брать’, ‘взять’,

proksima ‘близкий’,

resti ‘остаться’,

rikolto ‘урожай’,

ruĝa ‘красный’,

salti ‘прыгнуть’,

studi ‘изучать’, ‘учить (что-либо)’, ‘учиться’, ‘исследовать’,

sufiĉa ‘достаточный’,

sukceso ‘успех’ (sukcesi ‘иметь успех’; ‘успеть’, ‘суметь’),

tramo ‘трамвай’,

trovi ‘найти’,

vesto ‘одежда’,

viro ‘мужчина’.

7-1. В отличие от русского языка, где возвратное местоимение «себя» в роли дополнения может быть связано с подлежащим любого лица, в эсперанто для каждого лица подлежащего употребляется в роли дополнения соответствующее личное или возвратное местоимение: mi lavas min ‘я мою себя’, ‘я моюсь’; vi lavas vin ‘ты моешь себя’, ‘ты моешься’; ‘вы моете себя’, ‘вы моетесь’; li lavas sin ‘он моет себя’, ‘он моется’; li lavas lin он моет его‘ (т. е. другого человека); ni lavas nin ’мы моем себя‘, ’мы моемся‘; ili lavas sin ’они моют себя‘, ’они моются; ili lavas ilin ‘они моют их’ (т. е. других людей).

В некоторых сложных словах, ставших традиционными, sin, sia могут употребляться для любого лица: sindona ‘преданный’, ‘самоотверженный’; siatempe ‘в своё время’.

Местоимение si употребляется либо в винительном падеже, либо с предлогом, а самостоятельного употребления не имеет: Li estas la plej kara por si ‘Он для себя дороже всех’.

7-2. Частица ne стоит непосредственно перед отрицаемым словом: Ne mi ricevis la respondon ‘Не я получил ответ’ (а кто-то другой); Mi ne ricevis respondon ‘Я не получил ответа’; Mi ricevis ne respondon ‘Я получил не ответ’ (а туманное обещание).

7-3. В русском языке наречие и краткое прилагательное среднего рода часто совпадают по форме. В эсперанто наречие и прилагательное всегда отличаются друг от друга окончаниями: ‘Я знаю его хорошо (как?)’ Mi konas lin bone; Это хорошо (каково?) Tio estas bona.

7-4. Наречия: apenaǔ ‘едва’, ‘еле’; tuj ‘сейчас’, ‘тотчас’, ‘сразу’, ‘немедленно’; nepre ‘непременно’, ‘обязательно’; ĉiam ‘всегда’: Mi apenaǔ endormiĝis; Kiu donas tuj, donas duoble ‘Кто даёт сразу, даёт вдвойне’; Laboro nur tiam estas ĝojiga, kiam estas nepre necesa (L. N. Tolstoj); La plej malkara ne ĉiam estas la plej malbona Самое дешёвое – не всегда самое плохое.

7-5. Предлогsub ‘под’: Ili sidis sub palmo.

7-6. Винительный падеж:

а) указывает, что слово в предложении является прямым дополнением, т. е. объектом действия: Mi amas vin;

б) указывает направление движения к цели, причём предлоги al и en при слове в винительном падеже могут опускаться: iri en la hejmon (= iri la hejmon); eniri en tramon (= eniri tramon); veni al domo (= veni domon). Наречие, употребляющееся в этом значении, также приобретает окончание -n: kuri hejmen, alveno Moskven.

Предлоги, указывающие направление движения к цели (al, ĝis, tra), не требуют винительного падежа. Предлоги, указывающие направление движения не к цели (de, el) или вообще не указывающие направление движения (например, dum, kun, per, por, pri, sen, da, je), никогда не требуют винительного падежа.

Некоторые предлоги (например, en, sur, sub, inter, antaǔ, post, ĉe) требуют после себя именительного падежа, если они обозначают место, или винительного падежа, если обозначают направление движения к цели: en la domo ‘в доме’, en la domon ‘в дом’; sur la tablo ‘на столе’, sur la tablon ‘на стол’; sub la lito ‘под кроватью’, sub la liton ‘под кровать’ и т. п.;

в) употребляется в конструкциях, которые в предложениях выступают как обстоятельства, выражая меру времени (kuŝi du horojn, malsani du monatojn), меру расстояния (iri du kilometrojn), меру стоимости (kosti du rublojn), меру веса (pezi du kilogramojn);

г) иногда может заменять предлоги, если при этом смысл остается ясным; примеры, связанные с обозначением направления движения к цели, даны выше; кроме того: Mi venos la kvinan de majo (= en la kvina de majo); Mi dankas (demandas, instruas, rigardas) vin (= al vi); Mi dormis (instruis, iris, kuris, laboris, lernis, parolis, restis) sep horojn (= dum sep horoj), la tutan tagon (= dum la tuta tago); Mi forgesis (petis, ĝojis, certis, dankis) vian alvenon (= pri via alveno); Li kuris tri kilometrojn (= tra tri kilometroj); Li estas kvardek jarojn aĝa (= aĝa je kvardek jaroj), kelkajn monatojn (= je kelkaj monatoj) pli aĝa ol mi; Mi venis du horojn pli frue (= je du horoj pli frue).

Гораздо менее удачны формы: mi venos sabaton (= en sabato, sabate) [‘в субботу’], mia filino loĝas Moskvon (= en Moskvo, Moskve), mi kuŝas liton (= en la lito, enlite), mi sidas seĝon (= sur seĝo, surseĝe), responde vian demandon (= al via demando).

Формы с винительным падежом короче и динамичнее, формы с предлогом – точнее и употребляются в более официальном стиле.

При обозначении времени в часах предлог je не заменяется винительным падежом: Mi venas je la sepa horo vespere.

Следует избегать скопления слов в винительном падеже при одном глаголе: Mi rigardis filmon dum du horoj (а не *Mi rigardis filmon du horojn); Mi sciigis ŝin pri tio или Mi sciigis tion al ŝi (а не *Mi sciigis ŝin tion).

Если имя собственное оканчивается на гласный, то в винительном падеже к нему добавляется окончание -n, если на согласный, то -on: Mi trovis en la ĉambro Borison, Arkadij-on kaj Zoja-n.

7-7. При однородных формах глагола подлежащее обычно не повторяется: Mi levis min, matenmanĝis, prenis la lernolibrojn kaj eliris el la hejmo.

7-8. Слово mono ‘деньги’ обычно употребляется в единственном числе: Ne tiel bone estas havi monon, kiel malbone estas ne havi ĝin.

7-9. Дни недели: lundo ‘понедельник’, mardo ‘вторник’, merkredo ‘среда’, ĵaǔdo ‘четверг’, vendredo ‘пятница’, sabato ‘суббота’, dimanĉo ‘воскресенье’. С названиями дней недели определённый артикль la обычно не употребляется.

— Bonan matenon, Nikolao! Kial vi estas tiel ruĝa?

— Ĉar mi postkuris la tramon kaj apenaǔ sukcesis ensalti ĝin lastmomente.

— Ĉu vi levis vin malfrue?

— Jes. Hieraǔ mi studis lernolibron ĝisnokte, tial enlitiĝis tre malfrue. Kaj hodiaǔ mi malfermas la okulojn – diablo prenu! Restas nur kvaronhoro! Mi tuj surpiediĝis, subakvigis la kapon, lavis min kaj samtempe rapide brosis la dentojn, vestis min kaj elkuris el la hejmo sen kombi la harojn, eĉ monon por la matenmanĝo forgesis.

— Nu, ne gravas! Mi kunprenis sufiĉe da mono: matenmanĝo en nia studenta bufedejo kostas ne pli ol 50 kopekojn. Interalie, mi ricevis ankoraǔfoje alilandan leteron en Esperanto.

— El kiu lando?

— Pensu nur – ĝi venis el la malproksimega Aǔstralio! El alia parto de la mondo!

— Ĉu? Vere, tre malproksima loko!

— En la koverto troviĝis priskribo de Melburno kaj ĉarma bildkarto: multaj homoj – viroj kaj junulinoj – rikoltas sur kampo.

— Kie estas la letero?

— Hejme. Mi montros ĝin al vi, se vi havas deziron.

— Mi ĉiam deziras koni interesajn objektojn. Kiam vi alportos tiun ĉi leteron?

— Marde aǔ merkrede aǔ alitempe.

— Tio estas bona. Mi antaǔdankas vin. Sed mi ĝis nun ne ricevis respondon el Japanio. Mi interesiĝis ĉe mia leter-amiko pri japaniaj televidiloj – necesas rekoni, ke ili estas tre bonaj kaj pezas malmulte.

— Mi pensas, ke li nepre respondos – tuj kiam li havos necesajn informojn.

— Jen la universitato. Sed antaǔ ni multas pasaĝeroj. Tial ni proksimiĝu al la elirejo kaj rapidu eltramiĝi!

7.1. Что означают следующие слова?

Parteto; grandegulo; gastejo; gefratoj; leterportisto; sekretigi; plibonigi; fotilo; duonjara; duobligi; rerakonti; antaǔhieraǔ; kelkcent; multvorta; alproksimiĝi; senhariĝi; restu; surstrate; tutmonda; malkara; unufoje; unuafoje; lastfoje; jarkvino; trafari; samlandano; alivesti sin; demeti; subteksto; subpieda; sube; tranokti; malsukcesi; ĉeesti; ĉiopova; ĉirkaǔpreni; enigi; kunigi; nedeviga; nepra; jese; interkompreno; ĝustatempulo; lavmaŝino; laborloko; ĉevalkurejo.

7.2. Переведите сочетания:

de la kapo ĝis la piedoj; rigardu sub la piedojn; temperaturo sub nulo; en sabato; kun lia subskribo; priparoli dum tagmanĝo; unu fojon por ĉiam; per unu fojo; konoj de lernantoj pri la historio; malsana je la piedoj; ĝis kie?; fenestro al la strato; enamiĝi al pliaĝulo; aliĝi al Esperanto-klubo; la plej bela el la virinoj; veni por vidi vin; kinejo kun mil lokoj; dekduo da kovertoj; levi sin de la tablo; resti sen mono; nokto sen dormo; iri tra la strato; antaǔ kelkaj minutoj; tio estis ĉirkaǔ dimanĉo; proksimiĝo celen; labori tage-nokte.

7.3. Переведите фразы:

Kio nin ne interesas, tion ni tuj forgesas.

La «tuj» de sinjoroj estas multe da horoj.

Ni interesiĝas pri homoj, kiam ili interesiĝas pri ni (Publius Syrus/Sirus).

Tempo estas mono (B. Franklin).

Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli.

Riĉulo ne scias, kiu estas lia amiko.

La homo estas tio, kio li estas, sed ne tio, kio li estis.

Kiam la vino eniras, la saĝo eliras.

Apenaǔ lin portas la piedoj.

La vesto, kiun vi ne havas, vin ne varmigas.

Se vi amas preni, amu nepre redoni.

Ne ĉiam diru tion, kion vi scias, sed ĉiam sciu, kion vi diras.

Kia gasto, tia gastigo.

Mi ne estas tiel riĉa, por ke mi aĉetu malkarajn objektojn.

Multfoje povas ami la homo, sed nur unufoje li amas (A. I. Kuprin).

Ĉi tio restu inter ni!

Pli bona estas malgranda «jen prenu!», ol granda «morgaǔ venu!».

Por esti bona instruisto, necesas ami tion, kion vi instruas, kaj tiujn, kiujn vi instruas (V. O. Kluĉevskij).

Vivu kun la homoj tiel, ke viaj amikoj ne estiĝu malamikoj, sed ke malamikoj estiĝu amikoj (Pitagoro).

Vivi sen virinoj estas same malfacile, kiel kun virinoj (Aristofano).

Viro devas preni edzinon, kiu havu duonon de lia aĝo plus sep jarojn.

Se la homo ne enamiĝis ĝis kvardek jaroj, prefere li ne enamiĝu ankaǔ poste (B. Shaw/Ŝo).

Se du homoj faras eĉ tute saman laboron, rezulto ne estos sama.

Ne sufiĉas fari bonon, necesas ankoraǔ fari ĝin bone (D. Diderot/Didro).

Kiu pli frue venas, pli bonan lokon prenas.

Kiu venis post la manĝo, restas sen manĝo.

Ĉio sia estas plej ĉarma.

Esperanto estas la plej facila lingvo.

7.4. Переведите на эсперанто:

Вчера я встал рано, почистил зубы, умылся и оделся. После завтрака я сложил учебники в портфель и вышел из дому. Через четверть часа троллейбус был уже вблизи университета. Я пришёл за пять минут до занятий. В течение двух часов у нас была важная лекция по истории, а затем – практические занятия по физике и математике. Я пообедал в студенческой столовой и пошёл в библиотеку. Полтора часа я занимался спортом. Дома я поужинал и сел читать такой интересный роман, что даже забыл про телевидение. В половине двенадцатого я лег спать.

7.5. Расскажите о вашем рабочем дне или составьте диалог по одной из ситуаций: а) если бы у вас была сильная воля, какой у вас был бы режим дня? Спросите товарищей, как это осуществить; б) вы ездите на работу или ходите пешком? Что вы видите по дороге?; в) побеседуйте с товарищем о вашей работе, чем она вам нравится и чем не нравится; г) побеседуйте с товарищем о работе, которой вы мечтаете заняться. Чем она вас привлекает?

aero ‘воздух’,

afero ‘дело’,

alta ‘высокий’,

arbo ‘дерево’,

atendi ‘ждать’,

atenta ‘внимательный’,

aǔskulti ‘слушать’,

decidi ‘решить’, ‘принять решение’,

dika ‘толстый’,

feliĉa ‘счастливый’,

gaja ‘весёлый’,

helpi ‘помочь’ (helpa ‘вспомогательный’),

io ‘что-то’, ‘нечто’,

kanti ‘петь’,

komenci ‘начать’,

libera ‘свободный’,

ludi ‘играть’,

mano ‘рука (кисть)’,

memori ‘помнить’,

nombro ‘число’,

okazi ‘произойти’, ‘случиться’, ‘состояться’ (okazo ‘случай’),

pano ‘хлеб’,

pilko ‘мяч’,

plaĉi ‘нравиться’,

ripozi ‘отдыхать’,

sako ‘мешок’, ‘сумка’,

simpla ‘простой’,

sola ‘единственный’, ‘одинокий’, ‘один’ (sole ‘единственно’, ‘одиноко’, ‘только’),

stacio ‘станция’,

teni ‘держать’,

tero ‘земля’,

verda ‘зелёный’,

veturi ‘ехать’,

vizaĝo ‘лицо’.

8-1. Отрицательные слова образуются от вопросительно-относительных путём замены начального k на nen: neniu ‘никто’, ‘ни один’, ‘никакой’; nenio ‘ничто’; nenia ‘никакой’; nenie ‘нигде’; nenien ‘никуда’; neniel ‘никак’; nenial ‘без причины’; neniam ‘никогда’; neniom ‘нисколько’; nenies ‘ничей’.

8-2. Обобщительные слова образуются от вопросительно-относительных путём замены начального k на ĉ: ĉiu ‘каждый’ (ĉiuj ‘все’); ĉio ‘всё’; ĉia ‘всякий’, ‘любой’; ĉie ‘везде’; ĉien ‘во все стороны’; ĉiel ‘всячески’; ĉial ‘по любой причине’; ĉiam ‘всегда’; ĉiom ‘целиком’; ĉies ‘всех (принадлежащий всем)’.

8-3. Местоимения:

mem ‘сам’ – не изменяется по числам, родам и падежам и стоит после слова, к которому относится: Kiu amas sian edzinon, amas sin mem ‘Кто любит свою жену, любит себя самого’; La faktoj parolas por si mem ‘Факты говорят сами за себя’; Tio okazis per si mem ‘Это произошло само по себе’; La instruistoj malfermas la pordon, sed vi devas eniri mem Учителя открывают дверь, но вы должны войти сами.

oni – неопределённо-личное местоимение, означающее «люди», «многие», «некто»; употребляется, когда речь идёт о действии каких-либо лиц без точного указания, кто именно из них выполняет данное действие; на русский язык обычно не переводится, соответствует 3-му лицу множественного числа, иногда – безличному обороту: La bonon oni memoras, la malbonon oni forgesas ‘Добро помнят, зло забывают’; La gasto manĝas tion, kion oni al li donas ‘Гость ест то, что ему подают’; Kiam oni ne havas, kion oni ŝatas, oni ŝatu tion, kion oni havas Когда не имеешь того, что любишь, приходится любить то, что имеешь‘; Oni povas ’Можно‘; Oni povos ’Можно будет; Oni devas ‘Следует’, ‘необходимо’; Oni ne povas esti feliĉa la tutan vivon ‘Нельзя быть счастливым всю жизнь’; Oni ne povas deziri tion, kion oni ne konas (Ovidio) Нельзя желать того, чего не знаешь.

8-4. Частицы:

do ‘итак’, ‘следовательно’, ‘же’: Do ni komencu! Итак, начнём!‘; Mi pensas, do mi estas (Dekarto) ’Я мыслю, следовательно, я существую‘; Parolu do! ’Говори же!

nek ‘ни’ употребляется в паре с другим отрицательным словом: nek tien, nek reen ‘ни туда, ни сюда’. Но нельзя сказать *nek unufoje ‘ни разу’; правильные формы: eĉ ne unufoje или ne … eĉ unufoje: Havi multe da amikoj estas havi eĉ ne unu amikon (= ne havi eĉ unu amikon) (Erasmo) Иметь много друзей – значит не иметь ни одного друга; En Petrodvorec mi estis eĉ ne unufoje (= ne estis eĉ unufoje), sed en Ermitaĝo mi estis pli ol unufoje В Петродворце я не был ни разу, а в Эрмитаже я был не раз‘; Mi ne scias tion, nek volas scii ’Я не знаю этого и не хочу знать.

Частица ĉi, обозначающая близость, может употребляться (прежде всего, в разговорной речи и в поэзии) самостоятельно, вместо tiu ĉi, tiun ĉi, tiuj ĉi, tiujn ĉi: ĉi homo, ĉi knabojn; ĉi-matene ‘этим утром’; ĉi-minuta ‘сиюминутный’.

8-5. Наречиеfor ‘прочь’: kuri for ‘бежать прочь’; la manojn for! ‘руки прочь!’; vivi for de la gepatroj жить вдали от родителей‘; fora lando ’далекая страна.

8-6. Предлоги: ekster ‘вне’, ‘за’; apud ‘около’, ‘возле’; okaze de ‘по случаю’: esti ekster ludo ‘быть вне игры’; apud magazeno ‘возле магазина’; okaze de via sukceso по случаю вашего успеха; apudluna, eksterplana.

8-7. Причастия действительного залога образуются с помощью суффиксов -ant- (настоящее время), -int- (прошедшее время), -ont- (будущее время) и окончания -a: leganta ‘читающий’, leginta ‘прочитавший’, legonta ‘собирающийся читать’, тот, который будет читать или прочтет. Заменив окончание -a на -o, получаем существительное, обычно обозначающее человека: leganto ‘читатель’, komencanto ‘начинающий’, lernanto ‘учащийся’, organizanto, praktikanto. Заменив -a на -e, получаем деепричастие: legante ‘читая’, leginte ‘прочитав’: Mallaborulo sidante dormas kaj kuŝante laboras Лентяй сидя спит и лежа работает‘; Farinte malbonon, ne atendu bonon ’Сделавши зло, не жди добра; La viro, kiu saĝe parolas pri la amo, ne estas tre enamiĝinta (G. Sand) Мужчина, который умно говорит о любви, не очень влюблен; La tempon venontan ankoraǔ neniu konas ‘Будущее время ещё никто не знает’.

8-8. Конструкция «винительный падеж с инфинитивом» употребляется при глаголах чувственного восприятия («видеть», «слышать», «чувствовать» и т. п.): ‘Я вижу, что он стоит’ Mi vidas lin stari (= Mi vidas lin staranta, = Mi vidas, ke li staras).

8-9. Приставка ek- обозначает начало действия или моментальное действие: ekkanti ‘запеть’; ekveturi ‘поехать’; ekrigardi ‘посмотреть’, ‘взглянуть’; ekvidi ‘увидеть’; ekhavi ‘заиметь’, ‘приобрести’; ekskribi ‘начать писать’: Ek al la laboro! За работу!; Por ekkoni la homon, necesas lin ekami (L. Feuerbach/Fojerbaĥ) Чтобы познать человека, надо его полюбить.

8-10. Суффикс -ar- обозначает совокупность однородных предметов: vagonaro ‘поезд’; vortaro ‘словарь’; ĉevalaro ‘табун’; problemaro ‘проблематика’; aktivularo ‘актив’; anaro ‘коллектив’; aro ‘группа’, ‘множество’, ‘коллектив’, ‘куча’ и т. п.; ariĝi ‘сгруппироваться’; marŝi arope ‘идти группой’; gazetara konferenco ‘пресс-конференция’; Unu homo ne estas homaro ‘Один человек – не человечество’.

8-11. Наречие for употребляется в качестве полуприставки, обозначая удаление, удалённость, устранение: foriri ‘уйти’; forigi ‘устранить’; foresti ‘отсутствовать’; foraĉeti ‘раскупить’; formanĝi ‘съесть’; forpreni ‘забрать’; Ĉu vere vi forveturos? Al neniu fordonu ĝin! Ne foriru ankoraǔ! Pri amikoj oni devas memori ne nur en ilia ĉeesto, sed ankaǔ en ilia foresto (Fales).

8-12. Местоимение mem употребляется в качестве полуприставки в значениях «сам» (memstara ‘самостоятельный’, memcelo ‘самоцель’, memlerninto ‘самоучка’) и «себя» (memamo ‘самолюбие’, memreklamo ‘самореклама’, memportreto ‘автопортрет’).

8-13. Необходимо чётко различать следующие близкие по форме и значению слова: Mi legis ĉiun libron (каждую книгу), ĉiujn librojn (все книги), ĉion (всё), tutan libron (всю книгу, т. е. целиком), tutajn librojn (целые книги), ĉiajn librojn (всякие книги).

8-14. Не следует смешивать mem ‘сам’ с похожим русским словом ‘самый’ в сочетаниях: ‘самый большой’ la plej granda; тот же самый‘ la sama; с другой стороны: same (kiel) ’так же, (как и).

— Aǔskultu, Anatolo, oni povas pensi, ke al vi okazis io feliĉa.

— Kial vi tiel pensas?

— Ĉar vi estas hodiaǔ tre gaja.

— La gaja vizaĝo ankoraǔ nenion diras. Simple, hieraǔ mi havis agrablan dumtagan ripozon ekster la urbo.

— Atendu momenton! Ĉu vi iris tien sola?

— Certe ne. Ni estis kvarope: Nina, Andreo, Nikolao kaj mi.

— Rakontu do! Ĉu vi iris piede?

— Ni ne sciis ĉi-foje, kien iri. Fine ni decidis veturi eksterurben.

— Ĉe kiu oni kunvenis matene?

— Ĉe neniu, sed apud la stacidomo. Mi ĝustatempe venis per tramo. La forveturonta elektrovagonaro jam staris ĉe la stacio. Antaǔ ol eltramiĝi, mi komencis ĉirkaǔrigardi tra la fenestro, kie estas miaj geamikoj. Sed ĉar mi ne estas tre atenta, mi ne tuj ekvidis ilin stari inter granda nombro da homoj. Andreo tenis en la manoj du dikajn sakojn, helpante al Nina.

— Ĉu ankaǔ vi mem portis sakon?

— Ne, mi havis nuran saketon kun pano por ĉiuj kaj aldone pilkon.

— Ĉu vi veturis malproksimen?

— Sufiĉe malproksimen. Elirinte el la vagonaro, ni ekiris tra la arbaro. Altaj verdantaj arboj nin ĉirkaǔis, la aero estis tre agrabla.

— Jes, estas bone liberiĝi de ĉiutagaj devoj por kelka tempo, memori nek pri la baldaǔa labortago, nek pri ĉiamaj hejmaj aferoj.

— Ni ludis pilkon, interparolis, poste ni eksidis sur la teron kaj kantis novajn Esperantajn kantojn. Kiam ekvesperiĝis, ni envagoniĝis kaj ekveturis hejmen.

— Do la eksterurbiĝo plaĉis al vi, ĉu ne?

— Jes, ege plaĉis. Vi ĝuste diris: hodiaǔ mi estas feliĉa. Oni devas ne nur bone labori, sed ankaǔ bone ripozi.

— Nu, mi jam devas iri. Al mi estis agrable vin revidi.

— Estu sana!

8.1. Что означают следующие слова?

Kantistino; geedzoj; malhelpi; malalta; maldika; ĝisatendi; interrespublika; kelkfoje; memkritiko; morgaǔa; senrezulta; subteni; trairi; komenca; komencanta; komenciĝanta; helpantino; gelaboristaro; rekomenci; ekvidinte; eksterlandano; bildvortaro; arbareto; arbetaro; atendejo; ludilo; ĉiujara; ĉiaokaze; ĉiamverda; duonmonata; feliĉegulo; antaǔtempa; apude; malplimulto; plejparte; samfamilianoj; aliĝi; eligi; alifoje; plezurigi; sin deteni; formanĝi; kunludanto; neniigi; nea; onidiroj; unuavide; okazigi; priafera letero; alttemperatura; ĉiea.

8.2. Переведите сочетания:

stari apud la pordo; okaze de la forveturo; ekster la domo; loĝejo kun kvar fenestroj; venu post vendredo; ĉirkaǔ Tero; inter arboj; el la urbo; aro da objektoj; ĝi estas al vi por memoro; en la komenco; komencu de la komenco; teni per la mano; preni je la mano; ripozi dum varmega tago; vagonaro al Jekaterinburgo; helpo de Anatolo al amiko pri grava afero; veturi tra la tuta lando; faru tion antaǔ ĉio; foriri sen decidi la demandon; infanoj sub dek ses jaroj; ludi gitaron; je kapo pli alta; komence de la leciono; memori por la tuta vivo; urbo ĉe Dnestro; ripozi ĝis la vespero; rigardi alvizaĝe; je via feliĉo!; kanti ĥore.

8.3. Переведите фразы:

Ankoraǔ neniu plaĉis al ĉiu.

Neniu komenco estas facila.

Estas nenio sekreta, kio ne fariĝos malsekreta.

Kiu amas ĉion, amas nenion (D. I. Pisarev).

Estas nenio pli malsaĝa, ol la deziro ĉiam esti la plej saĝa (F. La Rochefoucauld/Laroŝfuko).

Nenia spegulo montras malbelan virinon.

Kiu loĝas ĉie, loĝas nenie (Marcialo).

Mi neniel povas vin forgesi.

Neniam malfeliĉo venas sola.

Pli bone malmulte, ol neniom.

Ĉies amiko estas nenies amiko.

Mi atendas ĉiam sole vin.

Ne al ĉia demando necesas respondo (Publius Syrus/Sirus).

Ĉiuj miaj pensoj estas kun vi.

Ĉiu «tial» havas sian «kial.»

Ami la tutan homaron ne estas malfacile, pli malfacile estas ami ĉiun homon (E. G. Kazakeviĉ).

Mi memoros vin ĉiutage, ĉiuhore, ĉiuminute.

Esperanton oni povas lerni en ĉiu aĝo.

Lernolibron oni devas ne tralegi, sed tralerni (L. Zamenhof).

Se vi faras ion, do faru!

Nek ĝojo, nek malĝojo estas senfinaj.

Kiu ne ĝojigas per sia alveno, ĝojigas per sia foriro.

Ĉio ĉi jam estis.

Ekster sia loko nenio estas bona (W. Whitman/Ǔitmen).

Kiu subaǔskultas apud pordo, ekscias ankaǔ tion, kion li ne volas scii.

Multaj homoj vivas ne vivante, sed nur vivonte (V. G. Belinskij).

Pli feliĉa estas la donanto, ol la prenanto.

Se vi laboras sidante, ripozu starante.

Tion, kion la homo faras al si mem, eĉ malamiko al malamiko ne povas fari.

La plej feliĉa virino estas tiu, kiun amas ŝia edzo.

Ne sole per pano vivas la homo.

Unu «nun» estas pli bona, ol du «morgaǔ».

Ne malfermu pordon, kiun vi ne povas fermi!

Pli gravas amiko, ol mona fabriko.

Se vi volas esti feliĉa, estu feliĉa! (Kozjma Prutkov).

Vi tre helpos al mi, se vi ne malhelpos al mi.

Mi scias nur tion, ke mi scias nenion (Sokrato).

Kiu havas nenion, estas nenio.

La homoj povas esti feliĉaj, nur se la feliĉo ne estas celo de ilia vivo (G. Orwell/Orǔel).

8.4. Переведите на эсперанто:

Мне нравится отдыхать за городом. Каждое воскресенье мы ездим за город на электричке. Но вчера было холодно, поэтому я решил остаться дома. Мать попросила помочь ей, и я, взяв сумку, пошёл в магазин за хлебом. Возвратившись, я сделал много домашних дел. Потом я начал изучать учебник эсперанто. Вскоре позвонил по телефону Сергей и спросил, свободен ли я. Он весело добавил, что воздух достаточно потеплел и что он будет ждать меня около парка: можно будет поиграть в мяч. Но я никуда не пошёл. Я слушал концерт «Песня года», смотрел документальный фильм о первых космонавтах по телевидению и читал допоздна. Ну что же, я отдохнул вчера неплохо.

8.5. Расскажите о вашем выходном дне или составьте диалог по одной из ситуаций: а) ваши коллеги ездили в выходные дни на машине за город; они рассказывают об этом наперебой, а вы выясняете у них подробности; б) вы совершили поездку группой за город и обсуждаете её на следующем занятии.

aǔdi ‘слышать’,

bati ‘бить’,

bordo ‘берег’,

diversa ‘разный’, ‘различный’,

ĵeti ‘бросить’,

koro ‘сердце’,

kuraci ‘лечить’,

kutimo ‘привычка’ (kutima ‘привычный’, ‘обычный’, kutime ‘обычно’),

lumi ‘светить’,

maro ‘море’,

miri ‘удивиться’,

movi ‘двигать’,

naĝi ‘плыть’,

nigra ‘чёрный’,

orelo ‘ухо’,

pasi ‘проходить’,

plena ‘полный’,

rimarki ‘заметить’,

sablo ‘песок’,

sekvi ‘следовать’ (sekvo ‘следствие’, ‘последствие’, ‘подражание’),

semajno ‘неделя’,

silento ‘молчание’, ‘тишина’,

somero ‘лето’,

suno ‘солнце’,

ŝajni ‘казаться’ (ŝajnigi ‘делать вид’, ‘притворяться’, verŝajne ‘вероятно’),

ŝipo ‘корабль’, ‘судно’,

tamen ‘однако’, ‘всё-таки’,

tendo ‘палатка’ (tendaro ‘лагерь’),

trinki ‘пить’,

vetero ‘погода’,

vojaĝi ‘путешествовать’.

Без перевода: sanatorio, turismo, turisto.

9-1. Неопределённые слова образуются от вопросительно-относительных путём отбрасывания начального k: iu ‘кто-то’, ‘некто’, ‘некий’, ‘некоторый’, ‘какой-то’; io ‘что-то’, ‘что-либо’, ‘что-нибудь’; ia ‘какой-то’; ie ‘где-то’; ien ‘куда-то’; iel ‘как-то’; ial ‘почему-то’; iam ‘когда-то’; iom ‘сколько-то’, ‘несколько’, ‘некоторое количество’, ‘немного’; ies ‘чей-то’.

9-2. Слова с исходом на -iu употребляются самостоятельно или в качестве определения и могут принимать окончания -j и -n. Соотносительные слова с исходом на -io употребляются самостоятельно, т. е. без существительного, могут принимать окончание -n и не могут принимать окончание -j: Kiu knabo donis al vi tiun ludilon? Tiujn fruktojn, kiujn vi alportis, mi tre ŝatas; Neniu scias tiel malmulte, kiel tiu, kiu demandas pri nenio; Kio ne estas en la pensoj, tio ne estas en la okuloj; Neniu homo volas maljuniĝi, sed ĉiu homo volas longe vivi sur la tero; Malsaĝajn pensojn havas ĉiu, sed la saĝa homo ilin ne eldiras (W. Busch/Buŝ); Ĉio devas esti komuna inter amikoj (Eǔripido); Iu venis; Al vi venis iu ulo; Ĉiutage oni ekscias ion novan.

9-3. Причастия страдательного залога образуются с помощью суффиксов -at- (настоящее время), -it- (прошедшее время), -ot- (будущее время) и окончания -a: legata ‘читаемый’, legita ‘прочитанный’, legota ‘который будет прочитан’. Как и у причастий действительного залога, окончание -a можно заменить на -o или -e: Mono havata estas pli grava, ol mono havita ‘Деньги, которые имеешь, важнее, чем те, которые имел’; Mi havas ion dirotan al vi ‘Я должен вам кое-что сказать’; nekonatino ‘незнакомка’; konatigi ‘познакомить’; Ŝi amis kaj estis amata ‘Она любила и была любимой’; Liaj tagoj estas kalkulitaj ‘Дни его сочтены’; Se tio eĉ estas malvero, tamen bone elpensita (G. Bruno) Если это и неправда, то хорошо придумано.

9-4. Наречия: preskaǔ ‘почти’, tro ‘слишком’: Inter «preskaǔ jes»; kaj «jes» troviĝas tuta mondo (A. de Musset/Mjuse) Между «почти да» и «да» находится целый мир‘; Tio estas tro! ’Это уж слишком!; Kiu komencas tro frue, finas malfrue.

9-5. Предлоги: trans ‘за’, ‘через’, ‘по ту сторону’; super ‘над’; kontraǔ ‘против’, ‘о’: trans la maro ‘за морем’; transformi ‘преобразовать’, ‘превратить’, ‘трансформировать’; Vi superis vin mem ‘Вы превзошли самого себя’; superi la koston ‘превысить стоимость’; supersekreta; supermoda; supera kurso de Esperanto ‘высшие курсы эсперанто’; Metu super vin cent instruistojn, sed ili estos senfortaj, se vi ne povas mem devigi vin (V. A. Suĥomlinskij); Tiu, kiu ne estas kontraǔ ni, estas por ni; kontraǔrevolucio; kontraǔatako.

Для выражения различных (локативных, временных, субъектно-объектных) отношений употребляются составные предлоги: ekde, pere de, dank' al, de sur и др.: ekde septembro ‘(начиная) с сентября’; ekscii pere de amiko узнать через (с помощью) друга; La tempo estas la plej malkara kaj samtempe la plej kara el tio, kion ni havas, ĉar dank' al ĝi ni ricevas ĉion (J. Rainis/Rajnis) Время – это самое дешёвое и одновременно самое дорогое из того, что у нас есть, ибо благодаря ему мы получаем всё; De sur alta loko oni vidas malproksimen ‘С высокого места видно далеко’; Foriru de antaǔ miaj okuloj! ‘Уйди с моих глаз!’

9-6. Суффикс -ad- образует слова, обозначающие действие; при корнях, которые сами обозначают действие, указывает на его повторность, продолжительность или многократность: afiŝado ‘афиширование’; planado ‘планирование’; centro de informado kaj dokumentado ‘центр информации и документации’; veturi ‘ехать’ – veturo ‘поездка’; veturadi ‘ездить’ – veturado ‘езда’; resti ‘оставаться’ – restado ‘пребывание’; Legado – jen la plej bona lernado (A. S. Puŝkin); ade ‘постоянно’, ‘неуклонно’, все (время)‘; adi ’продолжать.

9-7. Суффикс -aĵ- образует слова, обозначающие конкретный предмет с определённым признаком или свойством, вещь из определённого материала: aĉetaĵo ‘покупка’, ‘купленная вещь’; ĥemiaĵo ‘химикат’; trinkaĵo ‘напиток’; aĵo ‘вещь’, ‘предмет’; Por mi ne estas novaĵo, ke al vi pli plaĉas la nova aĵo Для меня не новость, что тебе больше нравится эта новая вещь‘; Esperantaĵo ’то, что относится к эсперанто (литература, символика и т. п.)‘; litaĵoj ’постельные принадлежности.

9-8. Приставка eks- означает «бывший»: eksĉampiono ‘экс-чемпион’; eksmoda ‘вышедший из моды’; eksigi уволить в отставку‘, ’исключить‘; eksiĝi ’уволиться‘, ’уйти в отставку‘, ’сложить полномочия; Eksamiko iĝas malamiko ‘Бывший друг становится врагом’.

9-9. При помощи вопросительного слова kiu спрашивают о чём-то, выбранном из определённого количества; при помощи слова kia спрашивают о свойстве: Kiun gazeton vi legas? – Mi legas la gazeton «Juna amiko»; Kian gazeton vi legas? – Interesan; Kiu tago estis hieraǔ? – Merkredo; Kia tago? – Varma.

9-10. Названия месяцев: januaro, februaro, marto, aprilo, majo, junio, julio, aǔgusto, septembro, oktobro, novembro, decembro. Перед названиями месяцев артикль не употребляется.

9-11. При обозначении дат употребляются артикль и винительный падеж: Mi venos la sepan (tagon) de marto Я приду седьмого марта; Tio okazis la 13-an de majo. Пример употребления даты в начале письма: la 29-an de decembro 1987.

9-12. ‘Если … то’ se … (do): Se vi faradis, sed ne finis, (do) vi faris nenion Если ты делал, но не кончил, то ты не сделал ничего.

9-13. В разговорной речи вместо ĝis (la) revido! иногда употребляются сокращённые формы: ĝis la!, ĝis re!, ĝis!, mi ĝisas vin.

— Kie vi libertempis la pasintan someron?

— Ĉe la Nigra maro, apud Odeso. Mi estis tie fine de julio kaj komence de aǔgusto.

— Ĉu en iu ripozdomo?

— Tute ne. En turista tendaro. Nenie oni povas trovi tiajn belaĵojn – oni ĵetas rigardon ĉien, kaj ĉie estas vidata la senfina lazura maro kaj ŝipetoj, moviĝantaj trans la horizonton.

— Ĉu la vetero estis bona?

— Bonega! De eklumo ĝis mallumo mi naĝadis. La akvo ŝajnis komence malvarmeta, sed iom post iom oni alkutimiĝas kaj eĉ ne volas elakviĝi. La sablo estas varmega, super la kapo lumas la suno. Mi kuŝas sursable kun fermitaj okuloj. Tra la silento estas aǔdata en la oreloj nur la maro, kiu batas kontraǔ la bordon.

— Kiom da tempo vi pasigis tie?

— Tri plenajn semajnojn. La tagoj sekvadis unu post la alia, mi forgesadis ilin kalkuli kaj foje mi kun miro rimarkis, ke mia tempo preskaǔ finiĝis. Kion fari! Restis nur aĉeti diversajn nigramarajn memoraĵojn. Ekde la dek-naǔa de aǔgusto mi jam estis en la laborejo. Verŝajne, ankaǔ vi bone ripozis, ĉu ne?

— Ne tro bone.

— Kial do? Kio okazis al vi?

— La kuracisto tiam trovis, ke mia koro estas iom malsana. Necesis aĉeti vojaĝkarton en sanatorion. Tie mi estis bone kuracata, trinkis kuracilojn. Dank' al tio mi, tamen, rapide resaniĝis.

— Sekve, ankaǔ via somera vojaĝo estis sukcesa?

— Entute jes. Kiel vi vidas, ĉio pasis sukcese. Nun mi denove turismas. La venontan sabaton ni eksterurbiĝos por rigardi ĉevalkuradon. Ĉu ankaǔ vi volus veturi kun ni?

— Jen bona ideo! Dankon, ke vi diris al mi pri tio! Povas esti, sed dume mi ne scias, ĉu mi veturos. Se vendrede ni intervidiĝos, do ni priparolos tion. Aǔ mi sciigos pere de Andreo.

— Decidite! Nu, fartu bone! Saluton al miaj eksaj kunlaborantoj!

— Ĝis!

9.1. Что означают следующие слова?

Ekpensi; verdeta; gefiloj; arbaristoj; silentulo; kontraǔulo; ĉirkaǔmonda; kontrolado; memkontrolo; nepripensita; senmove; supera; malluma; eksedziĝo; informejo; pedagogino; trograndigi; interbatiĝi; duonplena; reskribi; alilingva; antaǔiri; apudborda; ĉiufoje; iufoje; multfoje; kelkfoje; alkutimigi; dekutimiĝi; kunvojaĝanto; samstratanoj; brosado; okazintaĵo; neloĝata; tenilo; malgravaĵo; almanĝaĵo; eksteraĵo; enkapigi; peranto; plia; postrestaĵo; sunsubiro; surscenigi; ĉemaro; tromanĝi; transloki; transkapiĝi; plenmano; ĉirkaǔaĵo; helpa; helpanta; denove; malplena; neplena; mirinfano; adresanto – adresato; ekzamenanto – ekzamenato; rekomendanto – rekomendato – rekomendito.

9.2. Переведите сочетания:

dank' al lia heroaĵo; ekde la infanaĝo; informiĝi pere de specialisto; pripensi ĉiujn «por» kaj «kontraǔ»; la teatro estas kontraǔ ni; bati kontraǔ la tablon; tio estas super miaj fortoj; kuri trans la straton; veturi sur ŝipo; grupo da turistoj; respondi post semajno; ĉirkaǔ la tendaro; antaǔ la vojaĝo; sub arbo; apud la bordo; de mateno ĝis vespero; en la sekva tago; hundo kun longaj oreloj; bordo riĉa je sablo; li faris tion el amo al ŝi; aǔdi tra la dormo; per helpo de vortaro; reveni sen aĉeti panon; esti ekster si; kompreni ĉe la tria fojo; ĉe tia vetero; dum mia foresto; okaze de la jubileo; peto de la filo al la patro pri helpo; paroli inter la dentojn.

9.3. Переведите фразы:

Se iu el vi ankoraǔ ne povas paroli Esperante, do li baldaǔ povos.

Silentu aǔ diru ion, kio estas pli bona, ol silentado. (N. V. Ŝelgunov).

Nenia malbono sen ia bono.

Vi jam estas ie malproksimege, je miloj da kilometroj de mia urbo.

Kaj mi scias, ke mi al vi plaĉas, kiel iam vi plaĉis al mi.

Ni atendu iomete por fari pli rapide! (F. Bacon/Bekon).

Ial mi rememoris vin.

Se vi povas, helpu min iel.

Oni ĉiam forte troigas sian saĝon kaj ies riĉon.

Neniam oni povas havi tro multe da amikoj.

Mi estis oficvojaĝe en Moskvo ekde la 28-a de junio ĝis la 18-a de julio kaj venos tien denove la 1-an de aprilo.

Neniu estas forgesita kaj nenio estas forgesita (O. F. Berggolc).

Dirite – farite.

La komencita laboro gravas pli, ol komencota laborego.

La apetito venas dum manĝado (F. Rabelais/Rable).

Sonorado al li venas, sed de kie – li ne komprenas.

Foresto de novaĵoj estas bona novaĵo.

Kiam la homo estas plena de vivo, li ne demandas, kial li vivas; li vivas por vivi, ĉar la vivo estas diable bona aĵo! (R. Rolland/Rolan).

Trovi la kialon de la malbono estas preskaǔ la samo, kiel trovi kuracilon kontraǔ ĝi (V. G. Belinskij).

La tempo estas la plej bona kuracisto (Menandro).

Estu lumo!

Ni transiru al la afero!

Li faris sian lastan translokiĝon.

Kiu havas orelojn, tiu aǔdu!

La muroj havas orelojn.

Tra unu orelo eniras, tra la alia eliras.

La virino amas per la oreloj, la viro – per la okuloj.

La instruisto laboras super la plej grava problemo – li formas la homon (M. I. Kalinin).

Dufoje oni ne vivas, tamen estas multe da tiaj homoj, kiuj eĉ unu fojon ne scipovas vivi (P. Rückert/Rjukert).

La sano ne estas ĉio, sed sen sano ĉio estas nenio.

El hodiaǔo morgaǔ fariĝos historio.

Estas homoj, kiuj parolas unu momenton antaǔ ol ekpensi (J. La Bruyère/Labrjujer).

La homo neniam estas tiel feliĉa aǔ malfeliĉa, kiel tio ŝajnas al li mem (F. La Rochefoucauld/Laroŝfuko).

Se vi ne scias, kion fari, faru nenion.

Ne havante, oni petas; ricevinte, forĵetas.

Se vi trinkas vinon, pensu pri sekvoj (Firdousi).

9.4. Переведите на эсперанто:

Международный детский лагерь Артек находится на берегу Чёрного моря. Сюда приезжают дети из различных стран мира. Артек – это страна детского счастья. Нельзя забыть его вечнозелёные деревья, горячее солнце, синее-синее море, белые корабли у далекого горизонта. Дети бегают, играют в мяч, поют, плавают, лежат под солнцем, занимаются спортом. Вечером обычно смотрят кинофильмы или концерты. Врачи проверяют здоровье ребят. Для тех, кто отдыхает в лагере не летом, имеется школа. Кажется, что время в Артеке проходит очень быстро. Ребята уезжают полные радости. Они подружились и непременно будут писать друг другу.

9.5. Расскажите, как вы провели отпуск или каникулы или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы обмениваетесь со своими товарищами впечатлениями о проведённом отпуске (все ли хотят повторить маршрут? Куда бы вы хотели поехать в следующий отпуск?); б) о самом интересном из вашей поездки вы рассказываете своим друзьям (а раньше с вами происходили какие-нибудь истории во время отпуска?); в) вы впервые отдыхали у моря и обмениваетесь впечатлениями с товарищем, который отдыхает у моря каждый год.

angulo ‘угол’,

bedaǔri ‘сожалеть’,

bonvolu(bon-volu) ‘будьте добры’, ‘пожалуйста’,

cigaredo ‘сигарета’,

ĉefa ‘главный’, ‘основной’ (ĉefe ‘главным образом’, ĉefo ‘глава’, ‘шеф’, ‘начальник’, ‘руководитель’),

daǔri ‘длиться’, ‘продолжаться’,

diskuti ‘обсуждать’,

efektiva ‘действительный’ (efektivigi ‘сделать действительным’, ‘осуществить’),

ekzemplo ‘пример’,

erari ‘ошибиться’,

esperi ‘надеяться’,

evento ‘событие’,

evidenta ‘очевидный’ (evidentiĝis, ke ‘оказалось, что’),

evolui ‘развиваться’,

flanko ‘сторона’, ‘бок’,

fumi ‘курить’, ‘дымить(-ся)’,

hotelo ‘гостиница’,

insigno ‘значок’,

ĵurnalo ‘газета’,

katedralo ‘собор’, ‘храм’,

klopodi ‘стараться’, ‘хлопотать’, ‘заботиться’, ‘ходатайствовать’,

kolekto ‘собрание’, ‘коллекция’,

koloro ‘цвет’,

konduki ‘вести’,

korespondi ‘переписываться’,

mastro ‘хозяин’, ‘владелец’,

mezo ‘середина’,

monto ‘гора’,

neĝo ‘снег’,

okupi ‘занимать’,

paco ‘мир’, ‘покой’,

pardoni ‘извинить’, ‘простить’,

partopreni(parto-preni) ‘принимать участие’,

persono ‘личность’, ‘лицо’, ‘человек’,

popolo ‘народ’,

prava ‘(он) прав’,

prelego ‘доклад’, ‘лекция’,

promesi ‘обещать’,

prunte ‘взаймы’,

rekta ‘прямой’,

revuo ‘журнал’, ‘обозрение’,

ridi ‘смеяться’,

samideano(sam-ide-ano) ‘единомышленник’, ‘коллега’, ‘товарищ’ (традиционное обращение у эсперантистов), ‘последователь идеи международного языка эсперанто’,

scienco ‘наука’,

sendi ‘послать’,

serĉi ‘искать’,

signifi ‘значить’,

sperta ‘опытный’,

stelo ‘звезда’,

ŝtato ‘государство’,

trankvila ‘спокойный’,

turo ‘башня’,

unio ‘союз’,

utila ‘полезный’,

vojo ‘путь’, ‘дорога’.

Без перевода: cirko, galerio, kosmo, Kremlo, metro(politen)o, stadiono.

10-1. Союз kvankam ‘хотя’: Somere mi libertempis en Krimeo apud Sudak, kvankam mi preferas libertempi en Esperanto-tendaro.

10-2. Допускается, особенно в поэзии, употребление апострофа вместо окончания -o, что не ведёт к изменению места ударения. Сочетания -oj, -on, -ojn не заменяются апострофом. Скопление согласных при замене гласного на апостроф нежелательно. Также допустима сокращённая форма артикля, прежде всего если перед ним стоит предлог, оканчивающийся на гласный: Unu, du, tri, kvar – kaj finita la far‘; For de l’ okuloj – for de l' koro; Ĉiu iras, kiel saĝ' al li diras.

10-3. В именной части составного сказуемого значение творительного падежа русского языка в эсперанто передаётся именительным падежом без предлога: ‘Он был студентом’ Li estis studento; ‘Море было голубым’ La maro estis lazura; Мальчик стал мужчиной‘ La knabo iĝis viro; ’Я встал отдохнувшим Mi ellitiĝis ripozinta; ‘Она осталась одинокой’ Ŝi restis sola; ‘Он только кажется простаком’ Li nur ŝajnas simplulo; ‘Счастливому все кажутся счастливыми’ Al la feliĉulo ĉiuj ŝajnas feliĉaj; ‘Она ушла весёлой’ Ŝi foriris gaja; Я помню его ребенком‘ Mi memoras lin infano; ’Я нахожу её решение правильным‘ Mi trovas ŝian decidon ĝusta; ’Она описала его умным и красивым‘ Ŝi priskribis lin saĝa kaj bela; ’Я назвал его товарищем‘ Mi nomis lin kamarado; ’Жизнь сделала меня опытным‘ La vivo faris min sperta; ’Весёлое сердце делает лицо весёлым La gaja koro igas la vizaĝon gaja.

10-4. Суффикс -uj- означает:

a) «вместилище»: monujo ‘кошелёк’, lavujo ‘умывальник’, ujo ‘вместилище’, ‘сосуд’;

б) «страна, в которой преимущественно проживает одна нация»: Bulgarujo ‘Болгария’, patrujo ‘отечество’, ‘родина’; в этом значении чаще употребляется суффикс -i-: Bulgario или слово lando: Pollando ‘Польша’, Svislando ‘Швейцария’;

в) «плодовое дерево или кустарник»: fruktujo = fruktarbo, rozujo ‘розовый куст’.

10-5. Суффикс -em- означает «склонный к чему-либо, любящий что-либо»: laborema ‘трудолюбивый’; forgesema ‘забывчивый’; silentema ‘молчаливый’; helpema ‘отзывчивый’; emo ‘склонность’, ‘влечение’; mi emas ‘мне хочется’; Mallaboremaj homoj ĉiam deziras ion fari (L. Vauvenargues/Vovenarg).

10-6. Суффикс -ind- означает «достойный, заслуживающий»: mirinda ‘удивительный’; memorinda ‘достойный памяти’, ‘памятный’; dankinde ‘достойно благодарности’; indo ‘достоинство’; Ne indas eĉ paroli pri tio! Не стоит даже говорить об этом!; La vivo estas belega kaj mirinda (V. V. Majakovskij); Kio ne estas leginda pli ol unu fojon, tute ne estas leginda (K. Weber/Veber) Что не заслуживает прочтения более одного раза, совершенно не заслуживает прочтения.

10-7. Приставка mis- означает «ошибочность, неправильность, неуместность»: misaǔdi ‘ослышаться’; miskompreno ‘недоразумение’; misfaro ‘проступок’; Ekde la junaj jaroj lernu pardoni misfarojn de la proksimulo kaj neniam pardonu viajn misfarojn (A. V. Suvorov).

10-8. Слово bonvolu требует после себя глагола с окончанием -i: Bonvolu fari tion rapide.

— Pardonu, sinjoro, mi vidas sur via vesto insignon kun verdkolora steleto. Ĉu tio signifas, ke vi parolas Esperante?

— Jes, efektive. Sed bonvolu paroli nerapide, ĉar mi estas esperantisto-komencanto.

— Mi estas el Italujo. Mi estas partoprenanto de la internacia scienca kongreso.

— Mi legis pri ĝi en la ĵurnalo «Izvestija» kaj en la revuo «Ogonjok».

— La kongreso daǔras jam kvin tagojn. Venis diverslandaj personoj el ĉiuj partoj de l' mondo… Kiu estas via nomo, sinjoro?

— Bonvolu nomi min ne sinjoro, sed kamarado aǔ samideano. Mia nomo estas Andreo.

— Mi tre ĝojas, ke mi povas konatiĝi kun rusia esperantisto. Mi nomiĝas Georgo.

— Ĉu vi estas en nia ĉefurbo unuafoje?

— Jes, ĝuste. Tamen mi esperas ree veni en Rusion kiel turisto meze de la venonta jaro. Tiam mi estos mastro de mia tempo, mi povos trankvile pririgardi diversajn angulojn de via grandega lando, konatiĝi ankoraǔ pli proksime kun via pacema kaj amikiĝema popolo.

— Ĉu vi parolas ruse?

— Bedaǔrinde, ne. Kvankam mi iomete studis la rusan lingvon, tamen mi ne komprenas ĝin sufiĉe. Eĉ la itala-rusa frazlibro, kiun mi prunteprenis antaǔ la forveturo, ne multe helpas min.

— Kiel do vi trovas vojon en Moskvo?

— Kun malfacilo. Ekzemple, antaǔhieraǔ mi longe serĉadis mian hotelon. Poste evidentiĝis, ke mi devojiĝis: en iu malrekta strateto mi erare iris ien en alian flankon. Nu, miaj samgrupanoj ridegis pri mi! Jen al kiaj misaĵoj alkondukas nekonado de la lingvo!

— Ĉu vi multon vidis en Moskvo?

— Sufiĉe multe, ĉar mi estas fru-leviĝema. Ekzemple, mi vidis Kremlon, katedralon de Vasilij Blaĵennij, Rusian Ŝtatan Bibliotekon, Grandan teatron, metroon, hotelon «Kosmo», televidan turon en Ostankino, Tretjakovan bildgalerion, parkon de kulturo kaj ripozo «Gorjkij», stadionon en Luĵniki, cirkon, centran domon de literaturistoj, novajn loĝdistriktojn Jasenevo, Ĉertanovo, Birjulovo kaj, certe, Moskvan Esperanto-klubon.

— Tamen vi sukcesis vidi multon!

— Ne tre. La ĉefa celo de mia vojaĝo estas la kongreso. Do mi klopodas utiligi la tempon ĉefe por aǔskulti prelegojn, diskuti dum kaj ekster kunsidoj kun spertaj specialistoj-kongresanoj pri la evoluo de nia scienco. La kongreso estas grava evento, kaj necesas plene utiligi ĝin, ĉu ne?

— Vi pravas. Sekve, vi estas okupita ĉi tie?

— Certe, tre okupita… Ĉu vi deziras cigaredon?

— Dankon, mi ne fumas.

— Se ne, do ne… Ĉu vi kolektas ion?

— Jes, bildkartojn pri montoj. Mi ekkolektis ilin post mia neforgesebla turista marŝo en Kaǔkaza montaro.

— Bonvolu doni al mi vian adreson. Mi iam sendos al vi bildkartojn pri neĝoplenaj Alpoj. Povas esti, ni ekkorespondos, ĉar ankaǔ mi ŝatas montojn. Nia tuta familio okupiĝas pri la monta turismo, eĉ la sesjara fileto.

— Tio estus bonega! Mi estas danka al vi. Mi promesas nepre skribi.

— Ne dankinde. Al mi estis tre agrable konatiĝi kun vi.

— Mi deziras al vi fruktodonan laboron en la kongreso! Feliĉan vojon!

— Multajn sukcesojn al vi!

10.1. Что означают следующие слова?

Pacmovado; travivi; organizanto; ekridi; priridi; monteto; sciencisto; mastrino; eldonejo; florejo; florujo; skribilujo; Rusujo; ĉiuflanka; aliflanke; kontraǔstari; multpromesa; plibeligi; travojaĝi; transloĝiĝi; malsaĝaĵo; montarano; diskutata; manskribita; malsanema; ekonomiema; enamiĝema; kuŝemulo; misskribo; misa; duonmalfermi; renovigi; samtempulo; alkonduki; apudmara; ĉiama; ekstere; enpensiĝinte; interhelpo; deflankiĝi; nedezirinde; daǔrigota; antaǔkalkulo; senpere; pravigi sin; subkompreni; diverskolora; neĝblanka; desurmonte; neforsendita letero; ĉefkuiristo; rektlinia; kolormuziko; scienca kunlaboranto; lumturo.

10.2. Переведите сочетания:

sur la monto; dum prelego; post diskuto; antaǔ la komenciĝo; vivi en paco; pleniĝi per akvo; ekde hieraǔ; dank' al via rimarko; peti pardonon de la kamarado (= peti la kamaradon pri pardono); sub feliĉa stelo; kun bedaǔro; okaze de la evento; trans la montoj; ĉirkaǔ la tagmezo; sperta pri la radiotekniko; okupiĝi pri la scienco; esperi pri plibono; memore pri nia interkonatiĝo; temperaturo super nulo; serĉi tra la arbaro; jaroj da feliĉo; ĝis kiam?; ami el tuta sia koro; sidi sen moviĝi; flanko ĉe flanko; forveturi por ĉiam; doni monon kontraǔ aĉetaĵo; inda je atento; ema al vojaĝoj; veni en vagonaro; urbeto apud Taŝkento; loĝi ĉi tie ekde la 1965-a jaro.

10.3. Переведите фразы:

Vi sekrete vorton diros, ĝi tra l' tuta mondo iros.

Via belo min senigis de trankvil'.

Por ke lingvo estu tutmonda, ne sufiĉas nomi ĝin tia (L. Zamenhof).

Mi vin nomas mia stelo.

Li memoris ŝin tia, kia li volis ŝin memori.

En bona manĝujo eĉ la manĝaĵo ŝajnas pli bona.

Homo sen patrujo ne havas amikojn.

Rumanujo estas tre bela turisma lando.

En la 1983-a jaro en Budapeŝto, ĉefurbo de Hungario, okazis internacia kongreso de esperantistoj kun preskaǔ 5000 partoprenintoj.

La vorto «morgaǔ» estas elpensita por homoj nedecidemaj kaj por infanoj (I. S. Turgenev).

Laboro donas panon, mallaboremo – malsanon.

Emo al ĝojo kaj al espero estas vera feliĉo (D. Hume/Hjum).

Ĉio ĉi estus ridinda, se ne estus tiel malgaja (M. J. Lermontov).

Kio estas dirinda, estas aǔskultinda.

La homo indas tiom da homoj, kiom da lingvoj li konas (Karlo la Kvina).

Pli bone estas demandi dekfoje, ol misiri unufoje.

Ne serĉu la tagmezon je la kvara horo!

Kiu serĉas, tiu trovas.

Ni lernu ne per niaj eraroj, sed per ies eraroj!

Julio kaj aǔgusto ne daǔras ĉiam.

Pli bone bedaǔri pri tio, kio estas farita, ol pri tio, kio ne estas farita.

Utiligu la tempon estantan, antaǔvidu estontan, memoru estintan!

Estas multe pli facile erari plene, ol duone (J. W. Goethe/Gjote).

Kiu ĉiam ridegas, estas malsaĝa, kiu neniam ridegas, estas malfeliĉa.

Kiam tio, kion ni longe atendadas, fine alvenas, ĝi ŝajnas al ni neatenditaĵo (M. Twain/Tvejn).

Espero estas bona matenmanĝo, sed malbona vespermanĝo (F. Bacon/Bekon).

Kiu kuras tro rapide, ne kuras longe.

Plej bone ridas, kiu laste ridas.

Kiam la viroj estas kune, ili aǔskultas unu la alian; kiam la virinoj estas kune, ili rigardas unu la alian.

Per Esperanto por la mondpaco!

10.4. Переведите, обращая внимание на творительный падеж:

Кто не имел в жизни трудностей, никогда не будет настоящим человеком. Надо жить так, чтобы каждый прожитый день казался новым (С. Т. Коненков).

Называться человеком легко, быть человеком труднее.

Нет ничего печальнее жизни женщин, которые умели быть только красивыми (Б. Фонтенель).

10.5. Переведите на эсперанто:

Московская гостиница «Россия» – одна из самых больших в мире. Она находится в центре города, вблизи Кремля. И хотя в ней несколько тысяч комнат, здесь всегда тихо. Вы можете сделать многое, не выходя из гостиницы: позвонить по телефону в любой город мира, познакомиться с телевизионными новостями, купить газеты и журналы, значки и сувениры, посмотреть кинофильм и послушать концерт. Через огромные окна 21-го этажа вы увидите всю Москву. В гостинице «Россия» можно услышать речь на всех языках, и тогда вы замечаете, что в мире, к сожалению, слишком много языков.

10.6. Изобразите беседу с зарубежным эсперантистом или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы случайно встретили зарубежных эсперантистов, вы знакомитесь друг с другом, рассказываете им о ваших занятиях эсперанто, о работе вашего клуба эсперантистов, интересуетесь их страной; б) вы побывали за рубежом, встречались там с эсперантистами и рассказываете об этом в ролях.

agi ‘действовать’, ‘поступать’,

aperi ‘появиться’,

aǔtuno ‘осень’,

avenuo ‘проспект’, ‘широкая улица’,

batali ‘сражаться’, ‘бороться’, ‘биться’, ‘драться’ (batalo ‘бой’, ‘сражение’, ‘борьба’;

batalanto ‘боец’, ‘воин’, ‘борец’; kunbatalanto ‘соратник’), bruli ‘гореть’,

ĉielo ‘небо’,

dekstra ‘правый’,

fajro ‘огонь’,

fali ‘упасть’,

festi ‘праздновать’,

folio ‘лист’,

freŝa ‘свежий’,

industrio ‘промышленность’,

inviti ‘пригласить’,

kafo ‘кофе’,

klara ‘ясный’,

kuraĝa ‘смелый’, ‘храбрый’,

lago ‘озеро’,

militi ‘воевать’,

monumento ‘памятник’, ‘монумент’,

morti ‘умереть’,

odori ‘пахнуть’,

ofta ‘частый’,

oro ‘золото’,

palaco ‘дворец’,

paŝi ‘шагать’, ‘ходить’,

placo ‘площадь’,

plaĝo ‘пляж’,

precipe ‘особенно’, ‘главным образом’,

prepari ‘готовить’,

profunda ‘глубокий’,

promeni ‘гулять’,

punkto ‘точка’,

regiono ‘область’,

renkonti ‘встретить’ (renkontiĝo ‘встреча’, ‘слет’),

restoracio ‘ресторан’,

rivero ‘река’,

rondo ‘круг’,

salono ‘зал’,

skioj ‘лыжи’,

standardo ‘знамя’,

suferi ‘страдать’,

valoro ‘ценность’, ‘стоимость’, ‘значение’,

viziti ‘посетить’,

voki ‘звать’, ‘призвать’.

Без перевода: bukedo, ekspluati, materialo, muzeo.

11-1. Наречие plu ‘далее’, ‘более’, ‘больше’ указывает на продолжительность действия или состояния, тогда как наречие pli указывает на более высокую степень качества: Ni iru plu! Пойдём дальше!‘; kaj tiel plu ’и так далее (но: Mi pli multe iris, ol veturis ‘Я больше ходил, чем ездил’); Ĝis tie kaj ne plu! ‘До этого места и не больше!’; Mi plu sportas Я продолжаю заниматься спортом‘; Mi ne plu sportas ’Я больше не занимаюсь спортом (раньше занимался, а теперь нет); Mi plu ne sportas ‘Я продолжаю не заниматься спортом’.

11-2. Предлоги: krom ‘кроме’; preter ‘мимо’; pro ‘за’, ‘из-за’, ‘ради’, ‘по причине’: Krom esti bela, ŝi estas ankaǔ bonkora ‘Кроме того, что она красива, она также добра’; preter rivero ‘мимо реки’; preterrigardi eraron ‘проглядеть ошибку’; Dankon pro la memorigo! ‘Спасибо за напоминание!’

11-3. Переход из одного состояния в другое, как и направление движения к цели, обозначается окончанием -n: Transformi parolon en faron estas multe pli malfacile, ol transformi faron en parolon (M. Gorjkij) Превратить слово в дело гораздо труднее, чем дело в слово.

11-4. При опущенном в предложении существительном притяжательное местоимение употребляется с артиклем: Via kafo estas pli bona, ol la mia ‘Твой кофе лучше, чем мой’; La saĝo de ĉiuj homoj, kune prenitaj, ne helpos al tiu, kiu ne havas la sian.

Прилагательное тоже может употребляться самостоятельно, когда определяемое существительное подразумевается. В этом случае прилагательное часто (но не обязательно!) употребляется с артиклем или притяжательным местоимением: kara mia! ‘дорогой мой!’; Ne la bela estas amata, sed la amata estas bela Не красивая любима, а любимая красива‘; La nova estas la bone forgesita malnova ’Новое – это хорошо забытое старое.

11-5. Суффикс -ec- образует слова, обозначающие абстрактное состояние, свойство, качество: aktiveco ‘активность’; heroeco ‘героизм’; facileco ‘лёгкость’; patrineco ‘материнство’; saĝeco ‘мудрость’; verŝajneco ‘вероятность’; miseco ‘ошибочность’; unueca ‘единый’ (т. е. представляющий собой единство); eco ‘свойство’; rememori la pasintecon вспомнить прошлое‘; La estonteco estas nia ’Будущее принадлежит нам; Niaj plej grandaj malamikoj en maljuneco estas mallaboremo kaj neniofarado Наши самые большие враги в старости – лень и безделие.

11-6. Суффикс -ism- образует слова, означающие «учение, течение в обществе, направление в искусстве, науке»; marksismo, esperantismo; La internaciismo kontraǔstaras al la naciismo ‘Интернационализм противостоит национализму’.

11-7. Суффикс -ebl- означает «возможность»: komprenebla ‘возможный для понимания’, ‘понятный’; kompreneble ‘понятно’, ‘разумеется’; manĝebla ‘съедобный’; trinkebla ‘питьевой’; nedisigebla ‘нерасторжимый’; neforigebla ‘неустранимый’; eble ‘возможно’; espereble ‘возможно’, ‘можно надеяться’; portebla radioricevilo ‘портативный радиоприемник’; eble jes, eble ne ‘может быть, да, может быть, нет’; Bonvolu pardoni min: mi volis fari plejeble bone Извините меня, пожалуйста: я хотел сделать как можно лучше‘; La tempo trairis nerimarkeble ’Время прошло незаметно‘; Tio estas nepardonebla ’Это непростительно.

11-8. Суффикс -aĉ- означает «презрение»: ridaĉi ‘фыркать’; rigardaĉi ‘глазеть’, ‘таращить глаза’; kritikaĉi ‘критиканствовать’; mortaĉi ‘подохнуть’; ĉevalaĉo ‘кляча’; aĉega ‘прескверный’; Kiam kurĉevalo maljuniĝas, ĝi fariĝas ĉevalaĉo. Ĉiu aĉaĵo trovas sian ŝatanton.

11-9. Суффикс -um- не имеет точного значения; он употребляется в тех случаях, когда другие суффиксы не подходят по смыслу: proksimuma ‘приблизительный’; plenumi ‘выполнить’, ‘исполнить’; malvarmumi ‘простудиться’; foliumi ‘листать’; vortumi выразить словами‘, ’сформулировать‘; bone vortumita ideo ’хорошо сформулированная мысль. Он употребляется и в качестве корня, чтобы обозначить слово, которое в момент речи не приходит в голову: Donu al mi tiun umon! ‘Дай мне ту штуковину!’ (забыл, как она называется); Kial vi umas tiel longe? Почему ты возишься так долго?

— Karaj geamikoj, partoprenantoj de la Renkontiĝo de esperantistoj de Volgo kaj Uralo, ni invitas vin rigardi nian internaciisman urbon Ufa. Nun ni staras apud la monumento de amikeco inter la rusa kaj baŝkira popoloj.

— Ŝajnas, estas ankoraǔ aliaj monumentoj, ĉu ne?

— Kompreneble. Estas monumento al V. I. Lenin en avenuo de Oktobro. Sur la plej alta punkto de la urbo staras Salavat, kuraĝa kunbatalanto de Pugaĉov, kiu militis por liberigo de la popolo, suferinta pro ekspluatado.

— Mi aǔdis, ke Ufa havas riĉan historion.

— Tute ĝuste. Ni vizitos hodiaǔ la historian kaj regionstudan muzeon. En ĝiaj salonoj vi povos vidi multe da valoraj dokumentaj materialoj. Krom tio, ni vizitos la centran parkon, en kiu ĉiam brulas fajro memore al lokaj herooj kaj agantoj, kies nomoj estas senmortaj.

— Kio troviĝas tie ĉi?

— La ĉefa placo. En la Sovetia tempo ĉi tie preterpaŝadis laborantoj kun ruĝaj standardoj okaze de grandaj festoj. Nun oni ripozas familie ĉe la placo kaj en la apuda parko, kiu iom post iom transiras en arbaron.

— Ĉu Ufa estas industria urbo?

— Jes, el iama urbeto ĝi transformiĝis en industrian urbegon. La peza industrio aperis ĉi tie dum la Granda Patruja milito kaj de tiam ĝi multe evoluis.

— Kio pri la kulturo kaj ĉiutagaj necesaĵoj?

— Same kiel en ĉiuj nuntempaj grandaj urboj, ankaǔ en la nia troviĝas ĉiupaŝe multaj vidindaĵoj: teatroj, kinejoj, kulturpalacoj, magazenoj, hoteloj, restoracioj, kafejoj ktp (kaj tiel plu). Sur la loko de malnovaj domaĉoj staras novaj, komfortaj domegoj. Bonvolu rigardi dekstren: nun ni preterveturas la Nacian bibliotekon, kiu havas riĉan kolekton de libroj, interalie, ankaǔ en Esperanto.

— Ĉu en la urbo estas multe da lernejoj?

— Proksimume cent tridek lernejoj. Ankaǔ aro da superaj lernejoj kaj teknikaj mezaj lernejoj. Jen maldekstre vi vidas la Baŝkirian universitaton. Kaj proksime de ĝi troviĝas la televida centro. Ne forgesu, ke morgaǔ vespere okazos televida elsendo pri nia Esperanto-renkontiĝo.

— Kie ripozas la ufanoj?

— La urbo troviĝas ĉe tri sufiĉe profundaj riveroj kun bonaj plaĝoj, kie multaj homoj ŝatas pasigi la tempon. La urbanoj ofte promenadas kaj skiadas en la parkoj kaj arbaroj, kiuj troviĝas en la urbo mem. Unu el la plej belaj loĝdistriktoj de la urbo eĉ havas la nomon Arbar-parka. Ekster la urbo multas lagoj kun refreŝiga, travidebla akvo, agrablaj ripozejoj. Precipe bele estas komence de la aǔtuno, kiam falas orkoloraj folioj kaj la ĉielo estas ankoraǔ klara. Oni povas porti hejmen ĉarmajn bukedojn de bonodoraj floroj. Eble, ankaǔ vi sukcesos fari tion hodiaǔ.

— Ni dankas vin pro via interesa rakonto.

— Mi ĝojas, ke ĝi plaĉis al vi. Kaj fine mi alvokas vin bone prepariĝi al la hodiaǔa interkona vespero, dum kiu vi povos pligrandigi vian rondon de amikoj.

11.1. Что означают следующие слова?

Klubano; dentisto; realismo; aliloke; ĝisblanke; virinaĉo; plenumado; organizaĵo; konateco; kunaǔtoreco; nepreco; praveco; kuirita; invitota; ridetante; ekdorminta; dormemo; mispaŝi; surpaŝi; malamikeco; apudeco; supereco; brulego; neklarigebla; antaǔfesta; enprofundiĝi; plidikiĝi; translokiĝi; manĝilaro; karulino; paperujo; industriigo; antaǔĉambro; deirpunkto; fajr-eltena; intermonto; kontraǔvola; kroma; kunteksto; postmorta; pretere; preteriri; sendanka; subulo; ĉirkaǔvojo; vortfarado; enterigi; prisilenti; elvoki; nevokita gasto; freŝdata ĵurnalo.

11.2. Переведите сочетания:

krom tio; preter ili; tio okazis pro ŝi; li mortis pro maljuneco; veni pro serioza afero; ami pro beleco; ridi pro ĝojo; ludi por plezuro; iomete da akvo; labori super lernolibro; la domoj staris unu kontraǔ la alia; trans la rivero; ĝis la somero; komenci ekde la aǔtuno; ĉe la subiro de la suno; ne sen malfacilaĵoj; ekdormi dum legado; kun rapido de 70 kilometroj en horo; vojaĝo ĉirkaǔ la mondo; dank' al la plenumita promeso; letero el la patrujo; lingvo de paco kaj amikeco; batali por la paco; je kelkaj paŝoj de la instituto; okaze de la festo; mi miras pri via nescio; fali de sur la tablo; vizito de la patrino al la magazeno; komenci per kolektado de informoj; paŝo post paŝo; lerni Esperanton de post septembro; amikeco inter la popoloj; tio okazis antaǔ miaj okuloj; promeni duope; aperi el post stratangulo.

11.3. Переведите фразы:

La tempo pasinta ne plu revenos.

Nenio forestas dum enterigo de la riĉulo, krom homoj, kiuj bedaǔrus pri li.

Vi preteras – mi rigardas vin.

Pro multo da arboj li arbaron ne vidas.

La juneco estas feliĉa pro tio, ke ĝi havas estontecon (N. V. Gogol).

Ne edziniĝu al maljunulo pro mono, ĉar la mono foriros, sed la maljunulo restos.

Tre malĝoje estas ĝoji en soleco (G. Lessing).

Por tiu, kiu ne scias, ĉio estas ebla.

Se ni la feliĉon ankoraǔ ne trovis, do, eble, pro mallaboremo (S. J. Marŝak).

Se la amo malvarmiĝis, ĝi ne estas revarmigebla.

Plena senkaraktereco estas tre aĉa karaktero (J. La Bruyère/Labrjujer).

Multe komencite, malmulte plenumite.

Se oni kuracas malvarmumon, ĝi forpasas post sep tagoj; se oni ne kuracas ĝin, ĝi forpasas post semajno.

Ne prunteprenu monon, ĉar vi prenas ies monon, sed redonas la vian; vi prenas ĝin por kelka tempo, sed redonas por ĉiam.

La homo, kiu ne konas alilandajn lingvojn, ne konas la sian (J. W. Goethe/Gjote).

Esti saĝa en ies aferoj estas pli facile, ol en la siaj.

Lia maldekstra mano ne scias, kion faras la dekstra.

Unu fojo ne estas ofte, du fojoj ne estas ĉiam.

Oni ne povas vivi por ĉiuj, precipe por tiuj, kun kiuj oni ne volus vivi (J. W. Goethe).

Malproksima fajro ne varmigas.

Post morto kuracilo jam estas sen utilo.

La mortintaj restas junaj (A. Seghers/Zegers).

Ne konante la profundon, ne iru en la riveron.

Eĉ el sub la tero aperas la vero.

Kies gasto mi estas, ties feston mi festas.

Kia estas via laboro, tia estas via valoro.

Oni malmulte pensas pri la valoro de tio, kion oni havas.

Unu horo da dormo antaǔ la noktomezo valoras pli, ol tri horoj post la noktomezo.

Ni ankoraǔ batalos, diablo prenu! (I. S. Turgenev).

En la tagoj, kiam ni ne batalas por la paco, ni helpas al la milito (N. Grieg/Grig).

11.4. Переведите на эсперанто:

Летом я отдыхал в Кишиневе. Это зелёный, солнечный город. От вокзала идёт центральный проспект, на котором находятся различные учреждения, памятники, магазины, гостиницы, рестораны. Город не очень большой, а потому я больше ходил пешком, чем ездил в троллейбусах и автобусах. Старую центральную часть города окружают новые жилые районы Рышкановка, Боюканы, Ботаника, Новые Чеканы с оригинальными многоэтажными домами. Я был в музеях, в театрах. Мне очень понравился молдавский кинофильм «Человек идёт за солнцем». К моей радости, я нашёл литературу на эсперанто в Национальной библиотеке. Было приятно, что молдавские эсперантисты возили меня на машине по всей республике. В Тирасполе и Бендерах мы побывали на пляже у Днестра. Но чаще всего я проводил время у прекрасного озера, вокруг которого находится огромный парк, и на так называемом Кишиневском море.

11.5. Расскажите о вашем городе или составьте диалог по одной из ситуаций: а) спросите друг друга о городах, где вы родились; бывали ли вы позже в этих городах? б) ваш товарищ впервые собрался в Москву; вы были там многократно и даёте ему советы; в) вы показываете зарубежному эсперантисту ваш город; г) вы вернулись из зарубежной туристической поездки и обмениваетесь впечатлениями с товарищами по группе.

aparato ‘прибор’, ‘аппарат’,

besto ‘животное’,

bezoni ‘нуждаться’, ‘иметь потребность’ (mi bezonas ‘мне нужно’),

bruna ‘коричневый’,

ĉemizo ‘рубашка’,

desegni ‘рисовать’, ‘чертить’,

direkto ‘направление’ (direkti ‘направлять’, ‘управлять’),

egala ‘равный’, ‘одинаковый’,

ekspozicio ‘выставка’,

elekti ‘выбирать’, ‘избирать’,

fabelo ‘сказка’,

fako ‘отдел’, ‘отделение’; ‘специальность’, ‘отрасль’,

flava ‘жёлтый’,

fraǔlo ‘холостяк’, ‘неженатый’ (fraǔlino ‘девушка’),

globo ‘шар’,

griza ‘серый’,

gusto ‘вкус’ (gustumi ‘пробовать на вкус’),

halti ‘остановиться’,

hela ‘светлый’, ‘яркий’,

kajero ‘тетрадь’,

kisi ‘целовать’,

konkurso ‘соревнование’, ‘конкурс’,

kovri ‘покрыть’, ‘закрыть’,

krajono ‘карандаш’,

laca ‘усталый’,

lino ‘лен’,

najbaro ‘сосед’,

ordo ‘порядок’ (ordigi ‘привести в порядок’, ‘упорядочить’, ‘устроить’),

pagi ‘платить’,

pentri ‘рисовать (красками)’,

perdi ‘потерять’,

plumo ‘перо’,

pluvo ‘дождь’,

printempo ‘весна’,

razi ‘брить’,

robo ‘платье’,

servi ‘служить’,

signo ‘знак’, ‘признак’ (supersigno ‘надстрочный знак’),

supro ‘верх’, ‘вершина’,

ŝuoj ‘ботинки’, ‘туфли’,

tajpi ‘печатать на машинке’,

taǔgi ‘годиться’,

universala ‘универсальный’, ‘всеобщий’, ‘всемирный’,

vintro ‘зима’.

Без перевода: gimnastiko, ilustri, kaso, kostumo, spektaklo.

12-1. Предлоги: laǔ ‘по’, ‘согласно’, ‘в соответствии с’; po ‘по’ (употребляется с числительными и с другими количественными словами); anstataǔ ‘вместо’; malgraǔ ‘несмотря на’; laǔ via peto ‘по вашей просьбе’; Ŝi vestas sin laǔ la lasta modo Она одевается по последней моде‘; Agi laǔ sia plaĉo ’Действовать по своему усмотрению; Venu laǔeble pli rapide, mi atendas ‘Приезжай как можно быстрее, я жду’; po kvin ‘по пять’; Ili venis po grupoj (= pogrupe) ‘Они пришли группами’; anstataǔ mi ‘вместо меня’; Agu anstataǔ perdi la tempon senrezulte ‘Действуй, вместо того чтобы терять время безрезультатно’; Elektu amikon ne rapidante, ankoraǔ malpli rapidu anstataǔigi lin (B. Franklin) Выбирай друга не спеша, ещё меньше торопись променять его; Ankoraǔ ne estis tia nokto, kiun ne anstataǔus mateno Ещё не было такой ночи, которую не сменило бы утро; Mi esperas, ke, malgraǔ ĉio, ni plu restos geamikoj Я надеюсь, что, несмотря ни на что, мы и дальше останемся друзьями.

Предлоги ĉirkaǔ (в значении ‘приблизительно’) и po, относясь к числительному, играют роль наречий, а потому не влияют на падеж существительного, перед которым стоит числительное: Mi pagis ĉirkaǔ dek rublojn. Oni donis al ĉiu po du krajonojn.

12-2. Союзы: ju (mal)pli … des (mal)pliчем больше/меньше … тем больше/меньше: Ju pli mi lernas, des pli mi vidas, ke mi devas ankoraǔ lerni.

12-3. Частицы: ja ‘ведь’, ‘же’; jen … jen ‘то … то’.

12-4. Числительноеambaǔ ‘оба’ не изменяется по числам и падежам: Rigardu per ambaǔ okuloj! ‘Смотри в оба (глаза)!’

12-5. Наречиеĵus ‘сейчас’, ‘только что’: Mi ĵus venis.

12-6. Безличные глаголы употребляются без подлежащего. Ими обозначаются явления природы: pluvas (нельзя сказать *ĝi pluvas или *oni pluvas), neĝas, sunas, mateniĝas, estas varmege, и выражаются различные отношения к происходящему: okazas ke, povas esti ke, ŝajnas, estas eble (eblas), estas grave (gravas), estas necese (necesas), estas utile (utilas), estas certe ke, estas bone, estas verŝajne; Okazas, ke prisilenti estas pli bone, ol diri; Kiu mem amas neniun, tiun, ŝajnas al mi, ankaǔ neniu amas (Demokrito); Ne eblas ĉiam esti heroo, sed ĉiam eblas resti homo (J. W. Goethe/Gjote); Ne necesas nigrigi la nigran, ĝi jam estas nigra (S. Burin).

12-7. Суффикс -ing- образует существительные, обозначающие предмет, в который что-либо вставлено концом: plumingo ‘ручка’, piedingo ‘стремя’.

12-8. Суффикс -ĉj- образует уменьшительные мужские имена: Viktoro – Viĉjo, Mikaelo – Miĉjo, Boriso – Boĉjo.

Суффикс -nj- образует уменьшительные женские имена: Faina – Fanjo, Lidia – Lidinjo, Larisa – Larinjo.

При добавлении этих суффиксов слово отсекается в удобном для произношения месте. Иногда они употребляются в словах, обозначающих близких родственников и дорогих людей: paĉjo ‘папа’, panjo ‘мама’, avinjo ‘бабушка’, filinjo ‘доченька’, karulinjo ‘дорогая’, ‘милая’; Flanken, fraĉjo! Посторонись, братец!

12-9. Чтобы избежать повторения одного и того же существительного, его можно заменить местоимением tiu: La fraǔlino kun la bluaj okuloj estas bela, sed tiu (= la fraǔlino) kun la brunaj (okuloj) plaĉas al mi pli (multe).

12-10. Для логического выделения подлежащего или дополнения используются:

а) особая конструкция, в которой группа подлежащего или дополнения помещается между словами estas и kiu(j) и которая ставится в начале предложения; выделяемое слово употребляется в именительном падеже, а его предлог или окончание -n присоединяется к слову kiu: Petro kaj Paǔlo enmanigis al Maria ruĝajn rozojn – Estas Petro kaj Paǔlo, kiuj enmanigis al Maria ruĝajn rozojn; Estas Maria, al kiu Petro kaj Paǔlo enmanigis ruĝajn rozojn; Estas ruĝaj rozoj, kiujn Petro kaj Paǔlo enmanigis al Maria; Estas mi, kiu devas danki vin Это я (именно я, я сам) должен благодарить вас;

б) слова nome и ĝuste в значении ‘именно’ (Nome mi devas danki vin; Ĝuste al vi mi parolas);

в) изменение порядка слов (Vin devas danki mi);

г) логическая интонация (Mi devas danki vin).

— Mi ĝojas revidi vin, Ninjo! Kien vi direktas vin?

— Mi legis en la hieraǔa vespera ĵurnalo, ke oni ĵus malfermis novan universalan magazenon. Mi volus rigardi ĝin.

— Kie ĝi estas?

— Tute proksime: apud la sekva trolebusa haltejo, antaǔ la sportpalaco. Ĉu vi ne kontraǔas, se mi invitos vin tien?

— Al mi estas egale, ĉar nun mi nenien rapidas. Bone, ni kuniru! Des pli, ke mi bezonas aĉeti kelkajn aĵetojn.

— Ni komencu de ĉi tie! Mi volus vidi vintrajn kaj printempajn paltojn. Jen tre bela palto, kiel ĉe mia najbarino. Kia bedaǔro, ke ĝi estas iom tro helkolora!

— Mi dume aĉetos dikajn kajerojn kaj ĉirkaǔ dek krajonojn. Fraǔlino, kiom kostas la kajeroj?

— Ili kostas po dek rublojn. Bonvolu pagi en la kason. Ĉu vi volus preni globkrajonon aǔ plumingon?

— Mi prenos ambaǔ. Kaj anstataǔ la kajeroj kun la flavaj kovriloj, bonvolu doni al mi tiujn kun la grizaj kovriloj. Estas la griza koloro, kiu precipe plaĉas al mi.

— Andreĉjo! Atendu iomete, ne kuru! Kien vi malaperis?

— Mi perdis vin. Kie do vi estis?

— Supre. Mi jam trarigardis la tutan etaĝon kaj konas ĝin de «a» ĝis «zo». Ĉu vi ĉion aĉetis?

— Jes, ĉio estas en ordo. Mi vidis laǔmodajn linajn ĉemizojn kaj brunajn hungariajn kostumojn, sed mi ne kunhavas tiom da mono. Laǔeble, mi aĉetos alifoje. Tamen tion mi faros nek hodiaǔ, nek morgaǔ. Ĉu vi elektis ion?

— Mi aĉetis malhelajn ŝuojn. Ju pli mi rigardas ilin, des pli ili plaĉas al mi.

— Vere, tre praktika kaj nemultekosta aĉetaĵo! Ili estas bonaj por pluva vetero. Rigardu, mi neatendite trovis por mia fratinjo belegan ilustritan libron kun fabeloj pri bestoj. Ja fabeloj estas ŝia plej ŝatata legaĵo.

— Mi serĉadis someran robon, rigardis jen unu, jen alian, tamen mi neniel povas trovi ian laǔ mia gusto. Nenio farebla!

— Mi vidis multe da bonaj aĵoj. En la apudaj fakoj estas elektroraziloj «Agidel», fotoaparatoj «Zenit», porteblaj televidiloj, malpezaj dormosakoj. Mi vidis ankaǔ germanian tajpilon «Erika» kun supersignoj: ĝi taǔgas por tajpi en Esperanto. Necesas pripensi, kion aĉeti pli frue.

— Malgraǔ tio, ke ni estas ĉi tie nur horon, mi jam laciĝis.

— Do ni iru! Interalie, en ĉi magazeno estas bonega priservado.

— Kion vi faros hodiaǔ plue?

— Mi tuj iros al la ekspozicio de pentraĵoj kaj desegnaĵoj kaj vespere mi televidos gimnastikan konkurson, poste aǔskultos muzikon. Sed vi?

— Mi havas bileton por la spektaklo «Kiso de Ĉanita».

— Kial ni ne vizitu morgaǔ Nikolaon? Laǔdire, li ekmalsanis.

— Memkompreneble, ni iru! Samtempe mi redonos al li librojn, kiujn mi prunteprenis de li por legado: «Tutmonda sonoro», «Ĉu li venis trakosme?», «La monto». Krome mi volus peti de li aliajn librojn: «Kiel akvo de l' rivero», «Metropoliteno» kaj «Koloroj». Do bonvolu telefoni al mi en laborejon, kaj ni decidu pri la tempo.

— Ĉion bonan!

— Same al vi!

12.1. Что означают следующие слова?

Legejo; ŝuisto; kasisto; gimnastikisto; malantaǔa; ĉiudimanĉa; dekomence; eksterkonkursa; laǔplane; plifortigi; transiri; travintri; gelernantoj; memlerninto; elektonta; elektota; bezonata; sunbrunigita; diablaĵo; ekpluvis; pluveti; redaktorino; litkovrilo; plenumiĝi; ambaǔflanka; alpagi; repagi; neelparolebla; anstataǔigebla; submeti; surmeti; altulaĉo; aneco; ariĝi; superakvego; elektema; pentrinda; cigaredingo; cigaredujo; nerazita; forrazi; enujigi; interkisi; ĵusa; perlabori; senlaca; seniĝi; fakulo; fotokonkurso; aǔtoturismo; pohora pago; kromgusto; laǔforta.

12.2. Переведите сочетания:

Plena ilustrita vortaro de Esperanto; legi anstataǔ labori; laǔ lia deziro; laǔ mia vidpunkto; laǔ ŝia promeso; karaktero laǔ vetero; malgraǔ la alta kosto; aĉeti po kvar krajonojn; skribi leteron post letero; inter du militoj; atendi ĝis la printempo; veturi sen bileto; telefoni antaǔ ol veni; amo de infanoj al legado; ĉe la angulo de la strato; el kio ĝi estas farita?; batali por la patrujo; en vintro; je kvin kilometroj pli malproksime; paroli ĉirkaǔ unu horon; sub la suno; ekster kontrolo; super la enirejo; dank' al ilia sperto; pasi preter la haltejo; mi volas nenion krom tio; laca pro laboro; halti por iom ripozi; vesto kontraǔ pluvo; transdoni pere de najbaro; ekde la elektiĝo; bezono de la homaro pri komuna lingvo; okaze de la ĉampioniĝo; enamiĝi al bela fraǔlino.

12.3. Переведите фразы:

Laǔ la frukto oni arbon ekkonas.

Ni aĉetis po du cigaredingojn kaj po unu cigaredujon.

Nenio anstataǔas la sanon.

Bona matenmanĝo ne anstataǔas bonan tagmanĝon.

Baldaǔ ni anstataǔigos la nigran-blankan televidilon per la kolora.

Eventoj okazas mem, malgraǔ tio, ke oni prisilentas ilin (Sofoklo).

Ju pli da havo, des pli da pravo.

La homo estas des pli feliĉa, ju malpli da bezonoj li havas.

Ja koni bone la homon signifas koni sin mem (Ŝekspiro).

Jen ekbatos tre rapide, jen ekhaltos mia kor'.

Matenas, vesperas – la tag' malaperas.

Ne valoras perdi la tempon por tio!

Estas al mi tre agrable, ke mi havas nun okazon saluti vin.

Ŝi ĵus faris matenan gimnastikon kaj tuj iros en la banĉambron por lavi sin.

Nenio fariĝas tuj.

La riĉeco povas veni al ni, sed estas ni mem, kiuj devas iri al la saĝeco (E. Young/Jung).

Hodiaǔ supre, morgaǔ malsupre.

La plej perdita el ĉiuj tagoj estas tiu, kiam ni ne ridis (S. Chamfort/Ŝamfor).

Ni komencas ami tion, kion ni havas, nur kiam ni ĝin perdas.

Oni ne povas perdi tion, kion oni ne havas.

El ies monujo estas facile pagi.

Por la bono oni pagas per bono.

Senpaga estas nur la morto, sed ĝi kostas la vivon.

Inter du malbonoj necesas elekti la malplej grandan (Aristotelo).

Ĉio ordiĝos!

Kiu ne havas hararon, ne bezonas kombilon.

Pli bone saĝa malamiko, ol malsaĝa amiko.

Ĉiu havas sian guston.

Neniu povas esti ĉioscia, nek ĉiopova (Vergilio).

Pro malgranda eraro okazas grandaj malfeliĉoj.

La homo bezonas du jarojn por lerni paroli kaj sesdek jarojn por lerni silenti (R. Gamzatov).

Kaj jen la fino de la fabelo.

Ni ne tiom bezonas helpon de amikoj, kiom la certecon, ke ni ĝin ricevos (Demokrito).

Se vi ne volas, ke malamiko eksciu vian sekreton, ne malkovru ĝin eĉ al amiko (Kabus).

Pli valoras paco malbona, ol malpaco plej bona.

Se brulas nenio, fumo ne iras.

Pluvo en aprilo – por la tero utilo.

Tro elektema ricevas nenion.

Kiu tro rapide saltas, tiu baldaǔ haltas.

Por ĉiu ago venas la tempo de pago.

Ofte rideto helpas al peto.

12.4. Переведите на эсперанто:

Вы хотите посмотреть новый журнал мод, который я получила из Парижа от своей подруги по переписке? Вот разноцветные летние платья, элегантные мужские костюмы и рубашки, яркие весенние пальто. Посмотрите на эту модную спортивную одежду! А вот какие красивые купальные костюмы! Вам нравятся такие туфли? Мне, например, не очень. Но эти саквояжи – по моему вкусу. В конце журнала вы можете увидеть и другие вещи – красивые столовые приборы, часы различной формы и многое другое. А я послала моей подруге в Париж журналы мод из Москвы и Риги – они тоже очень хороши.

12.5. Расскажите о самом большом универмаге в вашем городе или составьте диалог по одной из ситуаций: а) изобразите беседы о покупках в универмаге: двое друзей – продавцы – кассир; б) выясните, в каких магазинах каждый из вас больше всего любит бывать; куда вы ходите неохотно; в) послезавтра вы уезжаете в лагерь эсперантистов. Из-за занятости вы и ваши друзья отложили покупки на последний день. Что и как вы покупаете, как вы обсуждаете покупки?

ajlo ‘чеснок’,

bastono ‘палка’,

biero ‘пиво’,

bombono ‘конфета’,

bovo ‘бык’,

brili ‘блестеть’, ‘сверкать’,

buŝo ‘рот’,

butero ‘сливочное масло’,

cepo ‘лук’,

citrono ‘лимон’,

dolĉa ‘сладкий’,

fiŝo ‘рыба’,

forko ‘вилка’,

friti ‘жарить’,

fromaĝo ‘сыр’,

glaso ‘стакан’,

haki ‘рубить’,

kapti ‘ловить’, ‘поймать’,

karoto ‘морковь’,

kaserolo ‘кастрюля’,

koko ‘петух’,

kremo ‘сливки’, ‘сметана’, ‘крем’,

kukumo ‘огурец’,

kulero ‘ложка’,

lakto ‘молоко’,

lardo ‘сало’,

larĝa ‘широкий’,

laǔro ‘лавр’,

legomo ‘овощ’,

ligi ‘связать’, ‘завязать’,

ligno ‘дерево (материал)’,

maniero ‘способ’, ‘образ’, ‘прием’,

miksi ‘смешивать’,

oceano ‘океан’,

ovo ‘яйцо’,

peco ‘кусок’, ‘штука’, ‘деталь’,

pekli ‘солить’, ‘засаливать’, ‘мочить’, ‘заготавливать впрок’,

pipro ‘перец’,

pizo ‘горох’,

pomo ‘яблоко’ (terpomo ‘картофель’),

porko ‘свинья’,

preta ‘готовый’,

salo ‘соль’,

sata ‘сытый’,

saǔco ‘соус’,

suko ‘сок’,

sukero ‘сахар’,

ŝafo ‘баран’,

teo ‘чай’,

telero ‘тарелка’,

tomato ‘помидор’, ‘томат’,

tranĉi ‘резать’,

turni ‘повернуть’, ‘обратить’,

vendi ‘продать’,

viando ‘мясо’,

vinagro ‘уксус’.

Без перевода: bulko, gramo, kolbaso, polietileno, supo, ŝaŝliko.

13-1. Некоторые слова в русском языке употребляются в единственном числе, а в эсперанто во множественном: ‘картофель’ terpomoj, ‘горох’ pizoj (pizo ‘горошина’) и наоборот: ‘деньги’ mono, ‘ворота’ pordego, ‘часы’ horloĝo.

13-2. После причастий страдательного залога существительные, обозначающие деятеля, употребляются с предлогом de, а существительные, обозначающие орудие или средство действия, употребляются с предлогом per: portreto pentrita de Rafael, la kampo kovrita de neĝo, pano tranĉita per tranĉilo.

13-3. Частица -ся в русском языке многозначна и передаётся на эсперанто различными способами:

возвратным местоимением, если действующее лицо сознательно и добровольно направляет действие на себя: ‘он моется’ li lavas sin;

связкой esti и причастием в страдательном залоге, если предмет подвергается действию со стороны другого предмета: шашлык готовится следующим образом la ŝaŝliko estas preparata jene; ‘дверь закрывается (мною)’ la pordo estas fermata;

неопределённо-личным местоимением oni и основным глаголом в действительном залоге – в случае, аналогичном описанному выше: oni preparas la ŝaŝlikon jene; oni fermas la pordon;

глагольным суффиксом -iĝ-, если предмет несознательно или символически направляет действие на себя: дверь закрывается (сама)‘ la pordo fermiĝas, ’урок начинается la leciono komenciĝas, ‘стол находится у окна’ la tablo troviĝas ĉe la fenestro; употребление -iĝ- нередко допустимо и вместо трёх описанных выше случаев: la ŝaŝliko prepariĝas jene;

словами unu la alian или приставкой inter- для обозначения взаимности: ‘они целуются’ ili kisas unu la alian или же ili interkisas. В этом значении допустимы также формы ili kisas sin, ili kisiĝas. Форма ili kisas sin reciproke (взаимно) является устаревшей;

нулем при переводе таких русских глаголов, как «учится», «дымится», «кусается» и т. п.: ‘она учится’ ŝi lernas, ‘сигарета дымится’ la cigaredo fumas, ‘собака кусается’ la hundo mordas или если русский глагол не употребляется без -ся: ‘нравиться’ plaĉi, ‘появиться’ aperi, ‘ошибиться’ erari, ‘смеяться’ ridi, ‘стараться’ klopodi, ‘улыбаться’ rideti, ‘остаться’ resti, ‘надеяться’ esperi, ‘лениться’ mallaboremi;

выпадением суффикса -ig-, если при добавлении -ся устраняется значение принуждения: ‘продолжать’ daǔrigi – ‘продолжаться’ daǔri; ‘остановить’ haltigi – ‘остановиться’ halti; ‘радовать’ ĝojigi – ‘радоваться’ ĝoji; ‘развивать’ evoluigi – ‘развиваться’ evolui; ‘веселить’ gajigi – ‘веселиться’ gaji; ‘удивлять’ mirigi – ‘удивляться’ miri.

Иногда русское слово с частицей -ся переводится совсем другим корнем: ‘получать’ ricevi – ‘получаться’ rezultiĝi; ‘переписывать’ reskribi – ‘переписываться’ korespondi.

13-4. Суффикс -er- обозначает частицу, элемент: te-ero ‘чаинка’. Ankaǔ panero estas pano ‘Крошки тоже хлеб’; Unu monero ne estas mono ‘Одна монета не деньги’.

13-5. Суффикс -id- обозначает потомка, ребенка: bovido ‘теленок’, ŝafido ‘ягненок’, fiŝido ‘малек’, arbido ‘саженец’; Ne el ĉiu ovo eliras kokido.

13-6. Суффикс -end- обозначает долженствование: aĉetenda objekto ‘предмет, который должен быть куплен’, предмет, подлежащий покупке‘; memorenda dato ’знаменательная дата; Ne ĉio farenda estas farinda Не всё, что должно быть сделано, стоит быть сделанным‘; Jen via vojo irenda ’Вот путь, по которому вы должны идти‘; Ĉiu letero estas respondenda ’На каждое письмо должен быть дан ответ.

13-7. Приставка dis- обозначает разделение: disbati ‘разбить’; disiri ‘разойтись’; dishaki ‘разрубить’; dise ‘врозь’; dise-mise ‘как попало’, ‘тяп-ляп’; disa ‘разъединённый’, ‘разобщённый’; diskapte ‘нарасхват’; disvojiĝo ‘распутье’; disaǔdigo ‘радиопередача’; dissalti 'прыгать в разные стороны‘, перен. ’распасться‘, ’развеяться в прах'.

— Ĉar morgaǔ matene ni eksterurbiĝos por du tagoj, oni devas decidi, kiu kion kunprenos.

— La tendo, hakilo kaj manĝilaro: tranĉilo, forkoj, kuleroj ktp – estas prenotaj de mi.

— Mi pensas, ke indas preni fiŝkaptilon kaj ankaǔ terpomojn, karotojn kaj aliajn legomojn – ni povus kuiri supon aǔ friti ion.

— Nepre. En la magazeno «Oceano» oni vendas nun bongustajn salitajn fiŝojn. Ĉu ni aĉetu iom?

— Neniuokaze ĝi estas prenenda, ĉar poste ni vole-nevole multe trinkos. Mi povas kunpreni bulkojn, kolbason, ovojn kaj iujn laktaĵojn, ekzemple, buteron, kremon aǔ fromaĝon.

— Ne forgesu pri teo kaj dolĉaĵoj: sukero aǔ bombonoj. Ĉu, eble, ankaǔ bieron? Mi tre ŝatas ĝin.

— Mi ne estas kontraǔ glaso da biero. Tamen kiel vi deziras, sed mi estas malsata sen viando. Ni aĉetu bovaĵon aǔ kokinon! Kiel tio plaĉas al vi?

— Brila ideo! Jen kion mi diros al vi: ni faru ŝaŝlikon! Pri tio mi estas specialisto.

— Bonege dirite! Kiu povis tion atendi! Priskribu, kiamaniere vi preparas ĉi bongustaĵon, se ne estas sekreto.

— Ek do!

— La ŝaŝliko por kvar personoj estas preparata jene. Vespere necesas preni sescent gramojn da ŝafidaĵo aǔ bona porkaĵo, distranĉi ĝin laǔlarĝe en pecetojn po 25-30 gramoj. Meti ilin en teleron aǔ kaserolon. Aldoni du cepojn kaj ses erojn de ajlo.

— Ĉu tutajn?

— Ne, dispecigitajn. Almeti ses laǔrajn foliojn, kulereton da salo, neplenan kulereton da nigra pipro, ĉion bone intermiksi.

— Tio devas esti bongustega!

— Vi ne eraras. Poste ni transmetas ĉion en polietilenan saketon. Ne forgesu aldoni sukon el duono de citrono kaj du kuleretojn da vinagro. Post bona intermiksado la saketo estas forte ligata, enigata en kaserolon, kovrata per kovrilo kaj metata por nokto en malvarman lokon.

— Kaj plu? Kiamaniere estas farata la ŝaŝliko mem?

— Oni devas trameti la viandopecetojn sur bastonetojn: viando – lardo – viando – viando – lardo – viando. Kaj oni tenas ilin super varmegaj, sed ne plu brulantaj lignaĵoj, ĉiufoje turnante la bastonetojn. Post kiam la viando estas preta, ni metas forte vinagritajn kaj pipritajn ŝaŝlikojn sur telerojn, ne eligante la bastonetojn.

— Tia manĝaĵo brulos en la buŝo!

— Jes, tio estas ĝusta. Por kvar ŝaŝlikoj estas dismetataj sur la telerojn kvar freŝaj tomatoj, du cepoj, tranĉitaj en grandajn rondajn pecojn, kvar verdaj cepoj, ses dispecetigitaj ajleroj, kvar peklitaj kukumetoj, tomata saǔco kaj pizoj. Atenton! La ŝaŝliko estas farata ne de virinoj, sed de viroj!

13.1. Что означают следующие слова?

Adresato; disflori; ekĝoji; silentema; vendistino; kritikinda; kritikenda; kritikota; fiŝeto; katideto; fajreto; fajrero; fajrereto; neĝero; supujo; ŝaŝlikejo; transoceana; maldolĉega; antaǔlasta; ambaǔmane; ĉiamaniere; alimaniere; ĉirkaǔhaki; deturni; eltrinkinte; ĝissate; kontraǔa; multsignifa; plisimpligi; subakva; rapidado; kokinaĵo; sampatrujano; anstataǔanto; geamantoj; aperonta; almovi; almiksi; interkonatiĝi; aĉulo; ebligi; forigenda; ilujo; piedingo; rebrilo; enpaŝi; laǔlonge; senesperiga; misformi; tekulereto; supkulero; peklita pomo; peklaĵo; peklakvo.

13.2. Переведите сочетания:

inter la vivo kaj morto; labori super si; halti ĉe ĉiu vorto; dum spektaklo; el sub la tablo; apud lignofajro; malgraǔ la pluvo; peco da pano; eliri el post la domo; ekde la venonta jaro; danki pro helpo; por nenio en la mondo; dank' al via decidemo; krom sia laboro li scias nenion; dormu anstataǔ promeni; fermu la pordon antaǔ ol foriri; trans fenestro; agi sen pensi pri rezultoj; sata je promesoj; pagi por libro; preta por forveturo; al li okazis malfeliĉo; ĉirkaǔ la noktomezo; maldormi tra la tuta nokto; ekster ligo kun la estanteco; sidi vizaĝo kontraǔ vizaĝo; ŝaŝliko laǔ kartvela maniero; preni kuracilon po kulereto.

13.3. Переведите фразы:

Hakado de ligno donas lignerojn.

Mi repagos al vi per la sama monero.

Montru moneron, ĉio fariĝos.

Foriris bovido, revenis bovo.

Hejma bovidino estas pli bona, ol transmara bovino.

Ĝi estas nek viando, nek fiŝo.

Gasto tro petata foriras malsata.

Perdiĝas per pruntedono amiko kaj mono.

Ĉiu patrino amas sian idon.

Aĵo promesita estas aĵo plenumenda.

La maro kunigas la regionojn, kiujn ĝi disigas (A. Pope/Poǔp).

Por ke la laboro en Esperanto-klubo sukcesu, ĝi devas esti farata de ĉiuj ĝiaj anoj.

La kapo kiel kaserolo, sed da saĝo – eĉ ne unu kulero.

Post ananaso, peklita pomo ne estas bongusta.

Post salita manĝaĵo ĉio ŝajnas sengusta.

Oni ekkonas la bovon laǔ la vido, sed la malsaĝulon laǔ lia rido.

La buterpano falas kutime kun la butero malsupre.

Pli bone apude najbaro, ol frato post arbaro.

Vi ne povas reteni ĉi tagon, sed vi povas ne perdi ĝin.

Faru hodiaǔ, kion vi povas – morgaǔ vi, eble, okazon ne trovos.

Vi sekretos al edzino, ŝi sekretos al fratino, kaj tiel la sekreto promenados sen fino.

Fiŝo scias pri naĝo ankaǔ sen via saĝo.

Estas malfacile kapti nigran katon en malluma ĉambro, precipe, kiam ĝi tie ne estas (Konfucio).

Ju pli rapide vi faros tion, des pli bone estos por vi.

Sukero kaj salo estas malamikoj de la homo.

Necesas bruli por la aliaj, sed ne forbruli mem (T. N. Granovskij).

Kiu ne gustumis la maldolĉan, ne scias, kio estas la dolĉa.

Pli bona estas maldolĉa vero, ol dolĉa malvero.

Malsato estas la plej bona kuracisto (Cicerono).

La hundo de tri mastroj ĉiam malsatas.

Renkontiĝo estas komenco de disiĝo.

La pomo ne falas malproksime de la pomujo.

Pli bone ne ĝisiri, ol veni tro malproksimen.

La hodiaǔa ovo estas pli bona, ol morgaǔa kokino.

Kien iras unu ŝafo, tien iras la tuta ŝafaro.

Ju pli oni havas, des pli oni volas havi.

Tiom valoras la aĵo, por kiom ĝi povas esti vendota.

Kio ne restas en la memoro, ne estas memorinda.

La plej bona maniero longigi la vivon estas ne mallongigi ĝin (Seneko).

Kaptu la momenton!

Vivo sen amo estas la samo, kiel jaro sen printempo.

13.4. Переведите на эсперанто:

Когда я была в Венгрии, мои новые друзья приготовили замечательный обед. Самым вкусным был гуляш, родина которого – город Сегед. Меня часто спрашивают, как его готовят, и я решила рассказать вам об этом. Четыре нарезанные луковицы жарятся до золотистого цвета. Затем к ним добавляется красный перец и немного воды. Берут трёх цыплят по 800 граммов, режут каждого на восемь частей, кладут в кастрюлю с луком, закрывают крышкой и варят на очень слабом огне. Когда мясо наполовину готово, прибавляют нарезанный картофель, три нарезанные кружочками моркови и неполный стакан томатного соуса. Затем продолжают варить на очень слабом огне, добавляя понемногу воды, если это необходимо. Сделайте гуляш по-сегедски, и вы не пожалеете.

13.5. Составьте рассказ или диалог на одну из тем: а) вы с другом или с родственниками делаете покупки в гастрономе к празднику; б) вы готовите своё любимое блюдо; в) вы собираетесь в загородную поездку, обсуждаете, какие продукты следует взять с собой и что из них приготовить.

aboni ‘выписывать (журнал, газету)’, ‘подписываться на …’,

adiaǔ ‘прощай’,

akcepti ‘принять’,

arto ‘искусство’,

asocio ‘ассоциация’,

atingi ‘достигнуть’,

birdo ‘птица’,

brui ‘шуметь’,

ĉesi ‘перестать’, ‘прекратиться’,

ekzisti ‘существовать’,

esprimi ‘выразить’,

estimi ‘уважать’,

ĝenerala ‘общий’, ‘всеобщий’,

hazardo ‘случайность’,

herbo ‘трава’,

hobio ‘любимое занятие’, ‘увлечение’, ‘хобби’,

kapabla ‘способный’,

kaǔzo ‘причина’,

kondiĉo ‘условие’,

konsenti ‘согласиться’,

konstrui ‘строить’,

kontenta ‘довольный’,

korpo ‘тело’,

kotizo ‘членский взнос’,

kredi ‘верить’,

lasi ‘оставить’, ‘пустить’,

limo ‘граница’,

manki ‘отсутствовать’, ‘недоставать’, ‘не хватать’,

Mediteraneo ‘Средиземное море’,

mola ‘мягкий’,

naski ‘родить’,

naturo ‘природа’,

nubo ‘облако’,

opinii ‘думать’, ‘полагать’, ‘считать’, ‘иметь мнение’,

poŝto ‘почта’,

prezenti ‘представить’ (reprezentanto ‘представитель’),

proponi ‘предложить’,

pura ‘чистый’,

rajto ‘право’,

regi ‘царить’, ‘править’, ‘управлять’; ‘владеть языком’,

registri ‘записывать’, ‘регистрировать’ (registrita letero ‘заказное письмо’),

regulo ‘правило’ (reguli ‘регулировать’),

revi ‘мечтать’,

senti ‘чувствовать’,

simbolo ‘символ’,

sincera ‘искренний’,

socio ‘общество’,

ŝanĝi ‘менять’, ‘изменять’ (interŝanĝi ‘обмениваться’),

taĉmento ‘отряд’,

timi ‘бояться’,

trafi ‘попасть’, ‘встретить случайно’, ‘застать’,

vento ‘ветер’,

vilaĝo ‘деревня’,

voĉo ‘голос’,

zorgi ‘заботиться’.

Без перевода: biografio, emblemo, legendo, marko, temo.

14-1. Наречия: subite ‘вдруг’, ‘внезапно’, ‘неожиданно’; volonte ‘охотно’; almenaǔ ‘по крайней мере’, ‘хотя бы’; kvazaǔ ‘(как) будто’, ‘будто бы’, ‘как бы’: Veni subite kaj seninvite; Kion vi faras, faru volonte! Por bone regi la lingvon, oni devas okupiĝi pri ĝi almenaǔ dum unu horo ĉiutage; La edziniĝinta filino estas kvazaǔ fortranĉita panpeco; Li agas tiel, kvazaǔ li estus juna.

14-2. Если за существительным в винительном падеже следует приложение – название, выраженное именем собственным, то оно употребляется в именительном падеже: Mi studas la lingvon Esperanto; Mi venas la urbon Barnaulo.

14-3. Для выражения одновременности, предшествования или последовательности действий в письменной речи (в устной – редко) употребляются сложные глагольные формы, состоящие из глагола-связки esti и причастия основного глагола (в действительном или страдательном залоге), играющего роль именной части составного сказуемого: Mi ofte vizitas unu familion. Kutime mi venas posttagmeze kaj vidas, ke la patro estas manĝinta, la filo estas manĝanta kaj la patrino estas manĝonta. Hieraǔ mi venis al la samaj geamikoj kaj ekvidis, ke la patro estis manĝinta, la filo estis manĝanta kaj la patrino estis manĝonta. Kaj mi scias, ke, se mi venos al ili morgaǔ, mi ekvidos, ke la patro estos manĝinta, la filo estos manĝanta, kaj la patrino estos manĝonta.

14-4. В русском языке глагол имеет форму совершенного или несовершенного вида, выражая либо законченное, либо незаконченное, неограниченное действие. Большинство эсперантских безаффиксных глаголов относится к двувидовым: их видовое значение выявляется при помощи контекста или лексическими средствами. Двувидовые глаголы имеют тенденцию употребляться в тех случаях, когда нет необходимости подчёркивать неограниченность действия, т. е. они ассоциируются со значением несовершенного вида, хотя могут употребляться и в значении совершенного: Hieraǔ mi legis la libron dum la tuta tago ‘Вчера я читал книгу целый день’; Mi jam legis la tutan libron ‘Я уже прочитал всю книгу’.

Среди безаффиксных глаголов выделяются группа глаголов абсолютного несовершенного вида (memori ‘помнить’, ami ‘любить’, stari ‘стоять’, serĉi ‘искать’ и др.) и группа глаголов преимущественно совершенного вида cо значениями мгновенного или однократного действия (fali ‘упасть’, forgesi ‘забыть’, trovi ‘найти’, morti ‘умереть’ и др.).

Если контекст не даёт повода для сомнений в видовом значении глагола, следует отдавать предпочтение простым, т. е. безаффиксным формам глагола.

Видовые значения глаголов могут выражаться различными способами:

1) неограниченность или периодическая повторяемость действия (несовершенный вид) выражаются при помощи:

суффикса -ad-: Mi kantadis ‘Я пел’;

сложной формы глагола с причастием на -anta или -ata: Ne, mi ne estis rememoranta vin, ĉar mi neniam vin forgesadis Нет, я не вспоминала вас, потому что я никогда вас не забывала; La pordo estis fermata ‘Дверь закрывалась’;

2) ограниченность действия (совершенный вид) выражается следующими способами: а) начало действия или моментальное действие:

приставкой ek-: mi ekkantis ‘я запел’;

иногда суффиксом -iĝ-: mi sidiĝis ‘я сел’;

б) непродолжительное законченное действие:

наречием iom: mi iom legis ‘я почитал’;

в) законченное действие:

сложной формой глагола с причастием на -inta или -ita: Mi estas kantinta ‘Я спел’; La pordo estas fermita Дверь закрыта‘; La pordo estis fermita ’Дверь была закрыта;

одним из подходящих по смыслу слов в функции полуприставки: mi finkantis ‘я спел’; mi ellernis ‘я изучил’; mi tralegis ‘я прочитал’; mi ĝisatendis ‘я дождался’; ĝi forbrulis оно сгорело‘; mi plenkuiris ’я сварил‘; mi satripozis ’я отдохнул; mi alvenis ‘я пришёл’, mi tutkontrolis ‘я проверил’; Mallaborema homo ne povas satmanĝi, nek satdormi.

14-5. Суффикс -estr- означает «руководитель, глава, начальник, заведующий»: ŝipestro ‘капитан корабля’; urbestro ‘председатель горсовета или горисполкома’, ‘мэр’, ‘градоначальник’; grupestro ‘руководитель группы’; fakestro ‘заведующий отделом’; ĥorestro ‘хормейстер’; Kia estro, tiaj subuloj; Utila estas tiu estro, kiu malmulte parolas, sed agas por ĉies bono (Cicerono).

14-6. В словообразовании действует принцип необходимости и достаточности: в состав производного или сложного слова следует включить все морфемы (корни, приставки, суффиксы, окончания), необходимые для выражения суммарного значения слова, и изъять все морфемы, без которых значение слова не изменятся: sano вместо saneco; organizo вместо organizaĵo; parolemo вместо parolemeco.

14-7. Чтобы избежать повторения связки estas, её можно заменить глаголом, образованным от:

прилагательного: La fraǔlino belas (ĉarmas, gajas, solas); Mi atentas (certas, kapablas fari tion, kontentas, kuraĝas peti vin, plenas de ĝojo, pravas, pretas, rajtas, sanas); La monto blankas (altas, malproksimas); La ĉielo klaras (bluas); Ili egalas (samas, diversas, multas); «Mi feliĉas kun li» – ŝi diris; La ĵurnalo plenplenas de novaĵoj;

существительного: Li direktoras (studentas, estras, avas); Ili amikas (najbaras, triopas); matenas; sunas; ventas;

наречий и наречных сочетаний: Necesas (eblas, indas, endas, gravas, utilas, fruas, nepras, agrablas, facilas) okupiĝi pri tio; Li enhejmas; La manĝilaro surtablas.

Глагольные формы более динамичны (а потому в основном употребляются в разговорном стиле и почти не употребляются в стиле официальном), но иногда менее точны или придают слову новый оттенок значения: La kampo estas verda ‘Поле зелёное’, но La kampo verdas ‘Поле зеленеет’; Li aktoras en la Granda Teatro ‘Он работает актером в Большом Театре’, но Al mi ne plaĉas, ke li ofte aktoras ‘Мне не нравится, что он часто актерствует’ (т. е. ведёт себя как актер; здесь лучше употребить aktorumas).

Можно образовать глагол и от причастия, выразив таким образом сложную глагольную форму одним словом: La patro manĝintas (= estas manĝinta), manĝintis, manĝintos; La filo manĝantas, manĝantis, manĝantos; La libro legitas (legitis, legitos, legatas, legatis, legatos, legotas, legotis, legotos). Однако эти формы являются очень тяжелыми и применяются крайне редко, особенно с суффиксами причастий действительного залога.

14-8. Значение слова зачастую определяется контекстом, поэтому в разговорной речи (в литературной – лишь с особыми стилистическими целями) допустимы формы, не регистрируемые словарями: Komence ni piedis, poste tramis Вначале мы шли пешком, потом ехали на трамвае‘; Ni tralagis ’Мы прошли через озеро‘; La novaĵo tramondas ’Новость распространяется по всему миру‘; Kiomas (= kioma horo estas) nun? ’Который час?; Dum la vojaĝo ni samvagonis; Ŝi magazenis la tutan tagon; La homo vojas; Mi survojas al la celo; Ĉu vi venos? – Jes, mi tujos; Kienas vi?; Ni iru, ĉar tempas; Jaris la 1939-a; Ĉu vi jam scias tion? – Jes, mi jamas; Ĉu vi iros kun mi? – Jes, mi kunvios; poŝti leteron; tro rapida aǔtado; Ni alteatris ĝustatempe; Li kelkvortis la historion; Mi promesis al vi foton: jen ĝi ĉi-kunas.

Estimata samideano!

Kvankam ni estis interkonsentintaj dum nia hazarda renkontiĝo pri la korespondado, la ricevo de via registrita aerpoŝta letero estis por mi kvazaǔ subita. Plaĉis al mi la enmetitaj belaj bildkartoj pri la sunplena Mediteranea plaĝo, kie vi libertempas. Koran dankon!

Mi tre volonte akceptas la proponon, kiun vi esprimis, pri la amika korespondado kaj interŝanĝo de bildkartoj kaj de esperantaĵoj (libroj kaj revuoj en Esperanto, poŝtkartoj, poŝtmarkoj, kovertoj, insignoj, emblemoj, afiŝoj, fotoj ktp pri Esperantaj temoj). Mi sendas al vi ĉi-kune aron da vidaĵoj de nia urbo, pri kiuj vi, espereble, kontentos. Atentu la originalan domegon de la urbestraro.

Mi petas vian pardonon pri la dusemajna silentado, kiu estis kaǔzita de la ekzamenoj. Mi jam trapasis ilin kaj almenaǔ dum la nuna libertempo mi estas skribonta al vi regule.

Do kelkajn vortojn por iom prezenti min. Mi naskiĝis antaǔ dudek jaroj. Ekde la sepjara aĝo mi estas senĉese studanta – dek jarojn en la meza lernejo, tri jarojn en la universitato. En nia ŝtato ĉiuj rajtas je senpaga studado, do ekzistas ĉiuj kondiĉoj por fariĝi homo, utila por la socio.

Mi hobias pri arto, precipe pri pentrado. Oni opinias eĉ, ke mi havas kapablojn pri pentrarto. Ĉu tio veras, mi ne certas. Tamen iĝi pentristo neniam estis mia celo, ĉar mi ne sentas, ke mi povas tie multon atingi.

Mi revas pri malproksimaj vojaĝoj kaj kredas, ke la ekstudo de Esperanto helpos al mi baldaǔ trafi en la simbolan landon Esperantujo, kiu ne havas limojn. En la urba Esperanto-klubo mi ne nur kotizas, sed aktive partoprenas ties vivon. Mi jam abonas kelkajn revuojn en la Internacia lingvo kaj aliĝis al Universala Esperanto-Asocio (UEA). Ebloj por vojaĝi multas: por ĉi somero en nia lando estas planataj du junularaj, lernejana, natur-amika kaj ĝenerala Esperanto-tendaroj. Krome, esperantistoj organizos konstrutaĉmenton, surmontan kaj surakvan turistajn marŝojn. Kien mi veturu? Pleje verŝajnas, ke mi konstrutaĉmentos.

Mi ŝatas la naturon, la puran aeron kaj tial ofte dum ripoztagoj mi kune kun geamikoj forlasas la kutimajn zorgojn en la urbo kaj veturas en vilaĝojn kaj arbarojn. Agrablas frumatene lavi la tutan korpon per rivera akvo, kuŝadi sur la mola herbo, rigardante la nubojn. Ĉirkaǔe regas senbruo, nur aǔdiĝas la venteto kaj voĉoj de birdoj, kiuj sur-arbas.

Mi kolektas Esperantan bibliotekon. Ĵus mi tralegis la gajan romanon de Cezaro Rossetti (Ĉezaro Roseti) «Kredu min, sinjorino!». Mankas vortoj por esprimi mian plezuron! Nun mi estas leganta la faktoplenan libron de Ludovikito «Senlegenda biografio de Zamenhof».

Mi timas, ke mia letero iĝis tro longa. Tial mi finas, sendante al vi adiaǔe miajn korajn bondezirojn.

Sincere via Andreo.

14.1. Что означают следующие слова?

Motorkonstrua; fotoregistrilo; simbolaro; simbolismo; aĉetanto; konsentema; senreviĝi; familiestro; ekbruligi; suneto; duonvoĉe; adiaǔi; deiri; ekstereǔropa; forveturinta; kontraǔnatura; kontraǔdiro; memregado; herbaĉo; kunekzistado; ovaĵo; ovoflavo; kamparanoj; ventego; akceptejo; necerteco; neatingebla; ŝanĝenda; rekonstruata; apudlima; elteni; enteni; interligo; kromnomo; sinsekve; trae; diserigi; artisto; montrilo; artefarita; malindulo; ektimi; antaǔtimi; iom-post-ioma; kapjesi; irmaniero; tempolimo; laǔi.

14.2. Переведите сочетания:

venu antaǔ la kvina horo; iri ekster la urbon; loĝi ĉe la gepatroj; resti anstataǔ estro; interkonsenti pri renkontiĝo; kontenta pri sukceso; okaze de la naskiĝtago; malgraǔ via opinio; trinki po du glasojn da suko; manko de sperto; estimo de la gefiloj al la gepatroj; tra la ventego; aĉeti por 50 kopekoj; skribi por adiaǔi; prepariĝi por festo; kuracilo kontraǔ multaj malsanoj; nenie aliloke krom tie ĉi; pro kio vi ne venis?; tio estas super mia kompreno; kaǔze de via nescio; resti inter akcepteblaj limoj; fari pro neceso; respondi post mallonge; mi finis tion ĉirkaǔ majo; ŝi loĝas trans la strato; naĝi laǔ bordo; sub tiu ĉi kondiĉo; havi rajton je studado; kredi al amiko; kredi je feliĉo; kredi je nenio; poŝtmarko je kvin kopekoj; libera je mankoj; veni sen esti invitita; sendi per poŝto; dum la proksimaj tagoj; belarta konkurso; kanti plenvoĉe.

14.3. Переведите фразы:

Kaj subite vi aperos antaǔ mi.

Ne atendita, ne esperita ofte venas subite.

Oni parolas pli volonte pri siaj rajtoj, ol pri siaj devoj.

Kun bonaj esperoj adiaǔo estas ĉiam festo (J. W. Goethe/Gjote).

Kio estas komenciĝinta, tio estas finiĝonta.

Du moneroj en unu monujo estas farantaj pli da bruo, ol cent moneroj.

Hieraǔ mi estis forkuranta de pluvo, sed anstataǔe mi trafis sub pluvegon.

Ĉu la koko estis kantinta aǔ ne, la tago komenciĝis.

Ellerninte la lingvon Esperanto, mi estis enironta la simbolan landon Esperantujo.

Kiu estos manĝanta salon, tiu estos trinkonta akvon.

Tio, kio estas farita de homo, povas esti refarota de homo (F. Winson/Ǔinson).

Kio kostas malmulte, estas estimata ankoraǔ pli malmulte (M. Cervantes/Servantes).

Se la homo vivas sen esti rimarkata, lia morto ne estos rimarkita.

Kio indas esti farita, tio indas esti farita bone.

Pli bone estus al li, se li neniam estus naskita.

Neniu estas tiel maljuna, ke li ne estus kredanta, ke li povas vivi ankoraǔ almenaǔ unu jaron.

Zorgu, ke ĝi estu farita.

Tiu ĉi laboro dume ne estas plenumita, sed ĝi estas plenumebla, plenuminda, eĉ plenumenda, do plenumata kaj nepre plenumota.

Li ĉiam silentadis, kvazaǔ li estus pleniginta la buŝon per akvo.

Se vi ekmanĝis – finmanĝu, se vi ekparolis – finparolu!

Timo pri malfeliĉo pli aĉas, ol la malfeliĉo mem.

De bona edzo la edzino ne foriros, same kiel de bona estro ne foriros subulo.

Estro ne malsatas.

La korpo ne estas la plej granda, kion povas doni la virino (R. Rolland/Rolan).

Ne preterlasu vian feliĉon!

Kiun timas multaj, tiu mem timas multajn.

Estas senutile peti pri estimo kaj amo.

Formanĝis en merkredo, ne serĉu en vendredo.

Kia naskinto, tiaj naskitoj.

Minuta plezuro ofte estas kaǔzo de longaj suferoj (Ch. Wieland/Viland).

Se ies ago ne estas por vi komprenebla, tio ne estu kaǔzo por opinii ĝin malbona aǔ erara.

Se vi scias duonon de tio, kion vi opinias scii, do vi scias duoble pli multe, ol vi vere scias.

Saĝulo iufoje ŝanĝas sian opinion, malsaĝulo – neniam.

Neniu scias, kiam finiĝas la pasinteco, kaj ĉu ĝi finiĝas ĝenerale, kaj kie estas limo inter la estanteco kaj estonteco (T. Ivanova).

Plena teujo silentas, duone malplena – bruas.

Amikojn unuigas malamikoj.

Feliĉa estas tiu, kiu vivas per sia hobio (B. Shaw/Ŝo).

Silento estas konsento.

14.4. Переведите на эсперанто:

Дорогой друг! Совсем недавно ты приступил к знакомству с международным языком эсперанто, а сейчас ты уже изучил его основы. Впереди у тебя – беседы с интересными людьми, международная переписка, участие в слетах, лагерях, конгрессах эсперантистов, обогащение знаний, более быстрое изучение иностранных языков. Ты сам уже можешь организовать кружок эсперанто: ведь «обучая других, мы учимся сами». А теперь тебя ждет путешествие в Эсперантиду.

14.5. Напишите письмо зарубежному эсперантисту или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы обсуждаете одно из писем, полученных вашим клубом эсперантистов, и составляете коллективный ответ; б) в вашем клубе эсперантистов организуется выставка самых интересных писем, полученных из других стран, и вы обсуждаете её.

ajn ‘бы ни (было)’ (ajna ‘какой бы то ни было’, ‘любой’),

aparteni ‘принадлежать’,

arda ‘раскалённый’, ‘пылающий’, ‘пылкий’, ‘рьяный’,

aviado ‘авиация’,

balo ‘бал’,

baro ‘преграда’, ‘препятствие’,

civitano ‘гражданин’,

danci ‘танцевать’,

donaco ‘подарок’,

eduki ‘воспитывать’,

emocio ‘волнение’, ‘переживание’,

ferioj ‘отпуск’, ‘каникулы’,

flugi ‘летать’,

gajni ‘выиграть’,

gratuli ‘поздравить’,

humoro ‘настроение’,

imagi ‘вообразить’, ‘представить себе’,

karbo ‘уголь’,

kompari ‘сравнить’,

komplika ‘сложный’, ‘запутанный’,

konkuri ‘состязаться’, ‘соревноваться’, ‘соперничать’,

konvinki ‘убедить’,

leĝo ‘закон’,

lerta ‘ловкий’, ‘искусный’, ‘умелый’,

maniko ‘рукав’,

nivelo ‘уровень’,

nordo ‘север’,

okcidento ‘запад’,

ordinara ‘обыкновенный’, ‘обычный’,

oriento ‘восток’,

perfekta ‘совершенный’, ‘безупречный’, ‘отличный’,

propra ‘собственный’,

raporti ‘отчитываться’, ‘докладывать’,

ripeti ‘повторять’,

solidara ‘солидарный’ (solidare ‘солидарно’, ‘заодно’),

soni ‘звучать’,

sonĝo ‘сон’, ‘сновидение’, ‘мечта’, ‘грезы’,

speco ‘вид’, ‘сорт’, ‘род’,

sprita ‘остроумный’, ‘находчивый’,

stato ‘состояние’,

sudo ‘юг’,

ŝarĝo ‘груз’, ‘нагрузка’,

ŝerci ‘шутить’,

ŝpari ‘сберегать’, ‘экономить’, ‘сохранять’,

tasko ‘задача’, ‘задание’ (taski ‘задать’, ‘дать задание’, ‘задать работу’),

teamo ‘команда’, ‘группа’, ‘смена’,

tiri ‘тянуть’, ‘привлекать’, ‘манить’, ‘извлекать’,

verko ‘сочинение’, ‘произведение’ (verki ‘сочинять’, ‘писать’),

verso ‘стих’ (versaĵo ‘стихотворение’).

Без перевода: agiti, aǔtografo, brigado, fanfaro, improvizi, kalendaro, koŝmaro, krokodilo, loterio, masko, parodio, populara, trotuaro.

Forveturis vagonaroj, forflugis aviadiloj, forportante niajn geamikojn orienten kaj okcidenten, norden kaj suden, sed por ni ankoraǔ sonas tendara kanto.

Ĉi-foje Esperantujo troviĝis en Baŝkirio. Se el homoj oni povus kunigi bukedojn, el la anaro de nia Esperantujo estiĝus belega bukedo – tiom da multeflankaj, agemaj, spritaj homoj feriis en la 12-a Sovetia Esperantista Junulara Tendaro (SEJT-12).

Oni pridiskutis raportojn pri la stato kaj evoluo de la Esperanto-movado, pri la diversspeca utiligo de la Internacia lingvo por informado pri la vivo en nia lando eksterlanden, por la internaciisma edukado de nia junularo.

Grandan salonon okupis neripetebla ekspozicio kun materialoj pri la vivo kaj agado de elstaraj esperantistoj, ricevitaj el multaj landoj dank' al la internacia korespondado. Interesaj prelegoj de la tendara universitato altiradis grandnombran aǔskultantaron. La plej spertaj pedagogoj perfektigis lingvokonojn de la komencantoj en paroligaj kursoj. Aktivuloj tradiskutadis demandojn de Esperanto-instruado.

Por la tendaraj koncertoj Esperanto-kluboj, kiel ĉiam, verkis novajn versaĵojn, teatraĵetojn, kantojn. Dekkvino da lertaj gitaristoj plenumadis la gravan taskon de ilia baldaǔa popularigo.

Ankaǔ en la klubo de gajaj kaj spritaj (KGS) la konkurantaj teamoj parolis nur en Esperanto – do en la negepatra lingvo, sed ja tie ĉi nepras tuja reago kaj improvizado! Jen kiam kiu ajn povus certe konvinkiĝi pri la viveco de Esperanto!

Krokodilo estas ŝerca alnomo, donata al la personoj, kiuj, malgraǔ la tendara leĝo, parolas iun alian lingvon anstataǔ Esperanto. Tendaranoj, apartenantaj al la rondaĉo de krokodiloj, ĉe ni preskaǔ ne estis. La lingva nivelo de la tendaro estis tre alta. Ĉu oni povas trovi pli bonan praktikon, ol dusemajnan restadon en la «lando», kie ĉiuj ĉirkaǔe parolas inter si nur en Esperanto – dum la matena gimnastiko, sportaj konkursoj, naĝado, sunbruniĝado, dancado, en la kafejo «Verda krokodilo» – unuvorte, ĉie!

Se vi ekaǔdos la frazon «Kiam mi loĝis sur Luno…», ne tro miru: antaǔ vi estas nia tendarano. La ĉambroj, loĝitaj de ni, portis nomojn de planedoj kaj steloj. La ejo de la estraro troviĝis sur Olimpo. Al ĉiuj partoprenintoj estis disdonitaj donace tendaraj insignoj kaj surmanikaj emblemoj, ilustritaj libretoj, en kiujn oni tuj ekkolektis aǔtografojn de Esperantujanoj.

La adiaǔa lignofajro bruladis ĝismatene. Okazis maskobalo kaj poste – elektado de la plej bela junulino de la tendaro. Oni kantadis kaj ne povis satkanti – ja tio estis lastaj horoj de la nuna Esperantujo. Morgaǔ ĉio ĉi estos transformiĝinta en fabelon malproksiman kaj belegan por renaskiĝi venontjare aliloke. Jes, oni apenaǔ povas imagi ĉies humoron kaj emocion dum la disiĝo!

Tie ĉi ne estis rakontite eĉ pretere pri multaj rimarkindaj eroj de la tendara vivo: pri la festo de Neptuno, la vespero de parodioj, la ĉiutaga murgazeto, la senmalgajna loterio, pri la fotoservo, kiu havigis fotojn al la dezirantoj samtage kun la tendaraj eventoj ktp. Neforgeseblaj estas malŝarĝado de la karbo helpe al loka lernejo kaj nia agitbrigado, koncertinta en kampoj.

Venu mem en Esperantujon kaj vi ekvidos ĉion per la propraj okuloj, iĝos ĝiaj plenrajtaj civitanoj. Venu des pli nun, kiam vi estas gratulenda okaze de la finstudo de la ĉefa materialo de la kurso, kiam vi estas parolonta kaj korespondonta enlande kaj translime kun multegaj personoj, sciantaj tiun ĉi internacian komprenilon kaj subtenantaj la grandan ideon de komuna, internacia lingvo de la homaro. Do ĝis la renkontiĝo en Esperantujo!

15.1. Что означают следующие слова?

Reagi; poŝtkarto; sanstato; konstruado; nubego; dancejo; zorgema; konvinkita; verkistino; regulilo; duonforgesita; apudvoja; elfluginte; traflugi; ĉirkaǔflugi; flugilo; eksterleĝa; enkonduko; subglaso; tutkore; raportanto; esprimoplena; malagrablaĵo; reeduki; neimagebla; alproprigi; unuiĝi; estiminda; lampingo; idaro; maltrafe; malplenkapulo; fajrujo; antaǔpago; debordiĝi; forlavi; kunsenti; pridonaci; senŝanĝa; elŝarĝata; superŝarĝo; voĉdoni; malpuraĉa; nedisigebla; brigadestro; estrarano; endas; ĉiamulo; laǔcela; belsona; denorde alsude; unuenaskito; ĵusnaskito; naskiĝjaro.

15.2. Переведите сочетания:

kun via helpo; propagandi Esperanton inter la junularo; ĉe neceso; dank' al via klarigo; pluvis ĝis la oka horo; en sudo; gasto el nordo; ekde la manĝopaǔzo; ili loĝas super ni; kredi malgraǔ ĉio; iri po tri personoj; raporto de la prezidanto pri la agado dum la jaro; gratulo de la instruisto al la lernantoj okaze de la kursfino; rigardi de sur la monto; veni por unu momento; paroli per interurba telefono; mi rakontos post kiam vi petos; fari nenion alian krom danci; laǔ mia opinio; scii laǔ sperto; koni laǔ vizaĝo; estis ĉirkaǔ vespero; veni sen matenmanĝi; konvinku anstataǔ devigi; eliri por promenado; bluiĝi pro malvarmo; kapabla je ĉio; sub la nivelo de la maro; ŝanĝi bildkartojn kontraǔ poŝtmarkoj; tio estas ekster miaj devoj; fajrero de espero; eltrinki per unu tiro; kafo laǔ orienta maniero; la plej lerta; plena verkaro de Zamenhof.

15.3. Переведите фразы:

Plenumadu ĉiun faron dum via vivo tiel, kvazaǔ ĝi devus esti la lasta (Marko Aǔrelio).

El malgrandaj akveroj fariĝas grandaj riveroj.

En landoj trans maroj estas oraj arbaroj.

Ju pli frue, des pli certe, – ju pli volonte, des pli lerte!

Aĉetadu ne tion, kio estas utila, sed tion, kio estas necesa (Seneko).

La fino de la parolado gravas pli, ol la komenco (F. Bacon/Bekon).

Mi havas kutimon silenti pri tio, kion mi ne scias (Sofoklo).

Tenu viajn okulojn bone malfermitaj edziĝonte kaj duone fermitaj edziĝinte (B. Franklin).

La diablo ne estas tiel timiga, kiel oni lin pentraĉas.

Oni parolas ĉiam malbone, kiam oni havas nenion por diri (Voltero).

Ne ĉiu raporto estas vera vorto.

Kiu ne ludas, tiu ne gajnas.

Pli bone malmulte gajni, ol multe perdi.

La mono havas flugilojn kaj flugas tre rapide.

Mi venos en ajna momento, kiam vi vokos min.

Nekredeblaj aferoj okazas preskaǔ ĉiutage.

Homo, al kiu neniu plaĉas, estas multe pli malfeliĉa, ol tiu, kiu al neniu plaĉas (F. La Rochefoucauld/Laroŝfuko).

Por esti feliĉa, necesas donadi ĝojon al aliaj homoj.

Neniam aǔskultu tiujn, kiuj parolas malbone pri aliaj kaj bone pri vi (L. N. Tolstoj).

La saĝa scias, kion li diras, la malsaĝa diras, kion li scias.

Prefere donaci al la amatino ĉiutage po unu floron, ol ĉiujn florojn en unu bukedo.

En ĉiu ŝerco oni devas serĉi eron da vero.

Necesas scii, kie, kiam, kiel kaj kun kiu ŝerci.

Ĉiu estas kontenta pri sia saĝo, sed neniu estas kontenta pri sia stato.

Maljuneco estas ne aĝo, sed sanstato.

El ĉiu senelira situacio ekzistas almenaǔ du eliroj: serĉu kaj trovu!

Mi volus renkonti min mem por scii, kiel mi plaĉas al mi; sed en tiu tago mi devas havi bonan humoron, ĉar mi ne ŝatas malagrablaĵojn (Multatuli).

La sata la malsatan ne komprenas.

Kiu ne apartenas al sia patrujo, tiu ne apartenas ankaǔ al la homaro (V. G. Belinskij).

Ekzistas tri specoj de nescio: scii nenion, scii malbone kaj scii ne tion, kion necesas scii.

Ĉiu bona ideo nepre estos malbonigita de ĝiaj tro ardaj subtenantoj.

Kritiki – signifas klarigi al la aǔtoro, ke li faras ne tiel, kiel farus mi, se mi scipovus (K. Ĉapek).

15.4. Переведите на эсперанто:

В Международном молодёжном лагере эсперантистов под Киевом приняло участие около трёхсот человек. Большие комфортабельные палатки расположились на берегу Днепра. Дни были наполнены интересными событиями: лекции, обсуждения, встречи по интересам, концерты, праздник Нептуна, выставки, спортивные соревнования, курсы разговорной практики и, разумеется, песни у костра под гитару. Здесь впервые работали университет эсперантских знаний и научная конференция. Как обычно, рабочим языком лагеря был эсперанто.

15.5. Расскажите о турпоходе, пионерлагере, доме отдыха, зарубежной поездке, студенческом стройотряде, где вы провели отпуск или каникулы, или составьте диалог по одной из ситуаций: а) по любительскому кинофильму, фотогазете, фотоальбому или диапозитивам представьте себе, каким был лагерь эсперантистов, из которого недавно вернулись члены вашего клуба; б) что бы вы хотели увидеть в лагере эсперантистов? Чем вы можете помочь в подготовке его программы?

akompani ‘провожать’, ‘сопровождать’,

amuzi ‘развлекать’, ‘забавлять’,

animo ‘душа’,

aparta ‘отдельный’, ‘особенный’, ‘особый’,

beno ‘благо’, ‘благословение’, ‘счастье’,

diligenta ‘прилежный’, ‘старательный’, ‘усердный’,

disputi ‘спорить’,

dividi ‘делить’, ‘разделить’,

ekskluziva ‘исключительный’,

entuziasmo ‘воодушевление’, ‘увлечение’, ‘энтузиазм’,

esenco ‘сущность’,

eterna ‘вечный’,

eviti ‘избежать’,

gento ‘племя’ (устаревшее значение ‘народ’, ‘нация’, ‘этнос’),

glavo ‘меч’,

grado ‘степень’, ‘градус’,

harmonio ‘гармония’, ‘согласие’,

himno ‘гимн’,

instigi ‘побуждать’,

interna ‘внутренний’,

justa ‘справедливый’,

kolego ‘коллега’, ‘товарищ’,

komuniki ‘сообщать’ (komunikiĝi ‘общаться’),

konscii ‘сознавать’,

krei ‘создавать’, ‘творить’, ‘образовать’,

kreski ‘расти’,

obstina ‘упрямый’, ‘упорный’, ‘настойчивый’,

posedi ‘иметь’, ‘обладать’, ‘владеть’,

preciza ‘точный’,

privata ‘частный’,

profito ‘выгода’, ‘польза’, ‘прибыль’,

reciproka ‘взаимный’,

rilati ‘относиться’,

sango ‘кровь’,

sankta ‘священный’, ‘святой’,

soifi ‘жаждать’, ‘хотеть пить’,

spirito ‘дух’,

trudi ‘навязать’,

uzi ‘употреблять’, ‘использовать’, ‘применять’.

Без перевода: deklaracio, devizo, doktoro, formulo, fundamento, idealo, neǔtrala, oficiala.

16-1. Категория переходности-непереходности.

Переходные глаголы обозначают действие, которое направлено на объект, выраженный именем в винительном падеже. Большинству эсперантских переходных глаголов соответствуют русские переходные глаголы: aĉeti, afiŝi, agiti, akcepti, akompani, ami и т. д. (составьте перечень изученных переходных глаголов).

В русском языке при переходных глаголах в отрицательной форме употребляется не винительный, а родительный падеж, соответствующие глаголы в эсперанто требуют винительного падежа: ne akcepti proponon ‘не принимать предложения’; atendi decidon ‘ждать решения’. От переходных глаголов образуются страдательные причастия: aĉetita, aĉetata, aĉetota.

Непереходные глаголы обозначают действие, не предполагающее объекта, выраженного именем в форме винительного падежа. Большинству эсперантских непереходных глаголов соответствуют русские непереходные глаголы: agi, aparteni, aperi, ardi, batali и т. д. (составьте перечень изученных непереходных глаголов). От непереходных глаголов страдательные причастия не образуются.

Иногда русским непереходным глаголам в эсперанто соответствуют переходные глаголы: bezoni ‘нуждаться в’; celi ‘целиться в’, ‘стремиться к’; posedi ‘обладать’, ‘владеть’ + тв. падеж; regi ‘управлять’ + тв. падеж; trafi ‘попасть в’; interŝanĝi ‘обмениваться’ + тв. падеж.

У некоторых эсперантских глаголов под влиянием национальных языков и вследствие того, что предлог может заменяться винительным падежом, если это не искажает смысла, категория переходности-непереходности неустойчива: они могут употребляться как с прямым дополнением (существительное в винительном падеже), так и с косвенным (существительное в общем падеже с предлогом): adiaǔi (al), atenti (pri), aǔskulti (al), danki (al), bedaǔri (pri), diskuti (pri), egali (al), esperi (al, pri), festi (pro), forgesi (pri), helpi (al), konkuri (kun), konsenti (pri, kun), kontraǔi (al), kredi (al), lekcii (pri), loĝi (en), ludi (per), memori (pri), miri (pri), odori (je), pardoni (al), paroli (pri), partopreni (en), pensi (pri), peti (pri), profiti (de, el), raporti (pri), prelegi (pri), respondi (al), revi (pri), rigardi (al), rilati (al), sekvi (post), servi (al).

En la 1905-a jaro dum la 1-a Universala Kongreso de Esperanto en la franca urbo Boulogne-sur-mer (Bulonjo-ĉe-maro) estis akceptita «La deklaracio pri Esperantismo».

El la deklaracio, unuanime akceptita en la Bulonja kongreso, ni ĉiuj scias, kio estas la Esperantismo en rilato praktika; el tiu ĉi deklaracio ni ankaǔ ekscias, ke «Esperantisto estas nomata ĉiu persono, kiu uzas la lingvon Esperanto, tute egale, por kiaj celoj li ĝin uzas». Esperantisto estas sekve ne sole tiu persono, kiu uzas Esperanton sole kaj ekskluzive por celoj praktikaj…

Krom la flanko praktika, deviga por ĉiuj kaj montrita en la deklaracio, la Esperantismo havas ankoraǔ alian flankon ne devigan, sed multe pli gravan, flankon idean. Tiun ĉi flankon diversaj Esperantistoj povas klarigi al si en la plej diversa maniero kaj en la plej diversaj gradoj. Tial, por eviti ĉiun malpacon, la Esperantistoj decidis lasi al ĉiu plenan liberecon akcepti la internan ideon de la Esperantismo en tiu formo kaj grado, kiel li mem deziras, aǔ – se li volas – eĉ tute ne akcepti por la Esperantismo ian ideon. Por demeti de unuj Esperantistoj ĉian respondecon pri agoj kaj idealoj de aliaj Esperantistoj, la Bulonja deklaracio precizigis la oficialan, de ĉiu sendispute akceptitan esencon de la Esperantismo kaj aldonis la sekvantajn vortojn: «Ĉiu alia espero aǔ revo, kiun tiu aǔ alia persono ligas kun la Esperantismo, estas lia afero pure privata, por kiu la Esperantismo ne respondas»…

Venos iam la tempo, kiam Esperanto, fariĝinte posedaĵo de la tuta homaro, perdos sian karakteron idean: tiam ĝi fariĝos jam nur lingvo, oni jam ne batalados por ĝi, oni nur tirados el ĝi profiton. Sed nun, kiam preskaǔ ĉiuj Esperantistoj estas ankoraǔ ne profitantoj, sed nur batalantoj, ni ĉiuj konscias tre bone, ke al laborado por Esperanto instigas nin ne la penso pri praktika utileco, sed nur la penso pri la sankta, granda kaj grava ideo, kiun lingvo internacia en si enhavas. Tiu ĉi ideo – vi ĉiuj sentas ĝin tre bone – estas frateco kaj justeco inter ĉiuj popoloj. Tiu ĉi ideo akompanadis Esperanton de la unua momento de ĝia naskiĝo ĝis la nuna tempo…

Vi ĉiuj sentis tre bone en Bulonjo, ke nin entuziasmigis ne la amuzoj per si mem, ne reciproka sinkomprenado per si mem, ne la praktika utileco, kiun Esperanto montris, sed la interna ideo de la Esperantismo, kiun ni ĉiuj sentis en nia koro. Ni sentis, ke komenciĝas la falado de la muroj inter popoloj, ni sentis la spiriton de ĉiuhoma frateco. Ni konsciis tre bone, ke ĝis la fina malapero de la muroj estas ankoraǔ tre kaj tre malproksime…

Ĉiu, kiu uzas Esperanton aǔ laboras por ĝi, estas Esperantisto, kaj ĉiu Esperantisto havas plenan rajton vidi en Esperanto nur lingvon simplan, malvarman internacian komprenigilon… Sed tiuj Esperantistoj, kiuj apartenas al nia afero ne per sia kapo, sed per sia koro, tiuj ĉiam sentos kaj ŝatos en Esperanto antaǔ ĉio ĝian internan ideon…

La devizo de la ideaj Esperantistoj, neniam ĝis nun precize formulita, sed ĉiam klare sentata, estas: «Ni deziras krei neǔtralan fundamenton, sur kiu la diversaj homaj gentoj povus pace kaj frate interkomunikiĝadi, ne altrudante al si reciproke siajn gentajn apartaĵojn…»

[Л. Заменгоф. Всемирный язык эсперанто. Варшава, 1890, с. 9, 10.]

Перевел с эсперанто С. Вайнблат.

[Молодёжь Молдавии. Кишинев, 01.01.1981.]

16.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:

энтузиаст; нейтральность; полуофициальный; продажа; северянин; поселиться; желтоватый; травинка; супружеский; чертёжник; расчёска; кофейник; кафе; прилететь; предвидеть; пригород; внешкольный; внести; затруднить; расширить; послевоенный; безошибочно; подсознание; находка; чувствительный; управдом; желательный; желанный; переименовать; обмыть; соавторство; многоязычие; сверхъестественный; пробиваемый; перебежать; пересолить; население; отвыкнуть; прошлогодний; вывернуться; дословный; канителиться; разбросанность; непримиримый; всеядный; подлежащий сожжению; взаимоотношение; привкус; оступиться; интернационализация.

16.2. Переведите сочетания, обращая внимание на логичное употребление предлогов:

упасть на землю; поехать на море; с места на место; окна на восток; перейти на русский язык; право на труд; опоздать на несколько минут; дальше на километр; на днях; на неделе; на заседании; на ходу; приехать на поезде; на многие годы; уехать на лето; купить на все деньги; комната на двоих; пойти на новый фильм; пригласить на кофе; зал на сто мест; билет на концерт; говорить на английском языке; надеяться на случайность; город на Волге; на рассвете; это произошло на моих глазах; обменять журнал на книгу; играть на гитаре; ехать на юг; на полпути; на первых порах; на веки вечные; зима на носу.

Поставить к стене; конфеты к чаю; к чему это?; лицом к лицу; к тому же; к сожалению.

16.3. Переведите, обращая внимание на выделенные слова:

Всё хорошо, что хорошо кончается.

С тобой всегда хорошо.

Хорошо, я не возражаю.

Без тебя мне было плохо.

Это плохо.

Объяснение должно быть точно.

Сообщите точно о дате выезда.

Было темно, точно ночью.

Это вполне возможно.

Если возможно, позвони мне.

Возможно, вы не знаете этого.

Приходите возможно быстрее.

Соотношение сил было равно.

А нам всё равно.

Он равно владеет обоими языками.

Три плюс пять равно восьми.

Твои слова, равно как и факты, убедили меня.

Вчера я встал достаточно рано.

Достаточно взглянуть в словарь, и вы увидите, что я прав.

16.4. Переведите на эсперанто:

«Разноязычие является одним из величайших несчастий человечества», – писал Вольтер.

На земле говорят на 2,5 тыс. языков. Международные отношения развиваются с необыкновенной быстротой. Умножаются взаимные поездки учёных, специалистов, туристов. Увеличивается число международных конгрессов. Повышается интерес к событиям за рубежом.

Все мы живем на одной планете, но разделены многими языками: разноязычие очень затрудняет общение людей из разных стран. Кроме того, оно отнимает много времени и денег, которые можно было бы направить на повышение благосостояния человечества.

Особые трудности стоят перед наукой, которая по своей сущности интернациональна. Научные работы пишутся на большом числе языков, что мешает обмену научно-технической информацией.

В Российской государственной библиотеке находятся книги более чем на 200 языках. Только журналы по химии издаются на 30 языках.

Известный польский учёный Одо Буйвид писал: «Сегодня очень трудно представить себе, до какой степени будут облегчены отношения между народами, когда все, наконец, поймут необходимость международного языка».

16.5. Напишите рассказ на одну из тем: а) сталкивались ли Вы с языковым барьером и как Вы его преодолевали? б) как Вы узнали об эсперанто, почему начали его изучать, чем он Вас привлекает?

agnoski ‘признать’,

amaso ‘масса’, ‘толпа’, ‘скопление’,

aspiri ‘стремиться’,

aǔroro ‘утренняя заря’,

balta ‘балтийский’,

disko ‘диск’, ‘грампластинка’,

doloro ‘боль’,

ebria ‘пьяный’, ‘опьянённый’,

epoko ‘эпоха’,

fidela ‘верный’, ‘преданный’ (malfideli ‘проявить неверность’, ‘изменить’),

fiksi ‘установить’, ‘закрепить’ (fiksaǔskulti ‘вслушаться’),

flamo ‘пламя’,

flui ‘течь’,

fremda ‘чужой’, ‘иностранный’,

gardi ‘хранить’, ‘беречь’, ‘стеречь’,

kasedo ‘кассета’,

komponi ‘сочинять музыку’,

konkeri ‘покорить’,

konsili ‘советовать’,

kvalito ‘качество’,

kvanto ‘количество’,

logi ‘манить’, ‘привлекать’,

mendi ‘заказать’,

ondo ‘волна’,

pasio ‘страсть’, ‘пыл’,

peni ‘стараться’, ‘пытаться’, ‘прилагать усилия’,

penetri ‘проникать’,

perei ‘погибнуть’ (pereigi ‘погубить’),

pluraj ‘несколько’, ‘довольно много’,

pola ‘польский’,

postuli ‘требовать’,

presi ‘печатать’,

provi ‘пробовать’, ‘пытаться’,

romanco ‘романс’,

simila ‘подобный’, ‘похожий’,

societo ‘общество’, ‘организация’, ‘объединение’,

surprizi ‘удивить’, ‘поразить’ (surpriza ‘неожиданный’, ‘поразительный’),

ŝalti ‘включить’,

ŝanco ‘случай’, ‘возможность’, ‘шанс’,

traduki ‘переводить’,

Varsovio ‘Варшава’,

vasta ‘обширный’, ‘просторный’ (disvastigi ‘распространять’),

veki ‘будить’, ‘пробуждать’.

Без перевода: ekzemplero, konkurenco, latina, magnetofono, periodo, tradicio.

Unufoje, sidante ĉe radioricevilo kaj aǔskultante muzikon, mi subite atentis, ke mi komprenas vortojn de la kanto en fremda lingvo. Ĝi similis al la itala aǔ latina lingvo, sed fiksaǔskultinte, mi rimarkis, ke la kanto sonas en Esperanto. Tio estis disaǔdigo de la Pola radio. Ekde tiu momento mi penas laǔeble ofte aǔskulti Varsovion, la naskiĝurbon de Esperanto, kiu ekde la 1959-a jaro plurfoje en ĉiu tago disaǔdigas en la Internacia lingvo. Kaj nemalofte mi havas bonŝancon aǔdi kantojn en tiu belsona lingvo.

Baldaǔ post tio mi veturis en Baltan Esperanto-Tendaron (BET) en Estonio. Tie mi ekaǔdis novajn kantojn kaj eĉ konatiĝis kun ties aǔtoroj. Kaj dum la lastaj tendaraj tagoj mi verkis tekston de mia unua Esperanta kanto, kio postulis ne malmultajn penojn.

Komence kantoj estis malmultaj, tial ni kolektadis kaj gardadis ĉiun, eĉ se ĝi ne tre bonkvalitis. Poste venis surpriza periodo, kiam verkado, tradukado kaj plenumado de Esperantaj kantoj ricevis amasan karakteron. Aperis pluraj aǔtoroj tra la tuta lando. Eĉ tiuj, kiuj sukcesis ellerni nur la bazon de la lingvo, ekprenis plumon kaj ekprovis verki. Kaj, oni devas agnoski, ne ĉiam sensukcese. Aperis tioma kvanto de kantoj, ke ili devis elteni grandan konkurencon por veki ĉies intereson, por konkeri ĉies korojn, por penetri ĉiujn Esperanto-klubojn, de Latvio ĝis Kamĉatko.

Ekde tiam datiĝas la neskribita tradicio – kunprenadi por la koncertoj en Esperanto-tendaroj ĉefe novajn kantojn. Do ĉar en ĉiu tendaro okazas kelkaj koncertoj, ĝiaj partoprenantoj forveturigas kelkdekon da novaj kantoj. En la tendaro okazas ankaǔ lernado de novaj kaj de jam konataj kantoj.

La kanto estas populariganto de nia vivmaniero. Tial Unio de sovetiaj societoj por amikeco kaj kulturaj ligoj kun eksterlando (SSOD) en Moskvo komencis presadi kaj disvastigadi tra la tuta mondo kolektojn de kantoj de nialandaj komponistoj, kantoj el diversaj epokoj de nia historio. Mi memoras, kiel dum la 48-a Universala Kongreso de Esperanto en Sofio ni disdonacis al la kongresanoj pli ol du mil ekzemplerojn de tia kantaro. Kaj la tuta kongreso kantis «Estu ĉiam la suno!» en la Internacia lingvo. Rapide populariĝas diskoj kaj kasedoj kun originalaj kaj tradukitaj Esperantaj kantoj. Pluraj kluboj kunmetas siajn proprajn kantarojn.

Precipe belaj estas Esperantaj kantoj ĉe lignofajro. Longe mi memoros nokton en Karpatoj, kiam ni sidis ĉirkaǔ ardanta fajro, plenumante mendojn de niaj frumatene forveturontaj gekamaradoj. Gitaristoj laciĝadis kaj anstataǔadis unu la alian, de tempo al tempo nin kovradis nuboj, lumigataj de la flamo, sed kantoj fluadis onde, ĝis aperis sur la horizonto la aǔroro.

Pri kio kantas Esperantaj kantoj? Pri ĉio plej bona – pri nia lando, pri la paco, pri la amikeco, pri la amo, pri bonaj homoj, pri iliaj revoj kaj aspiroj, pri tio, ke la vivo estas belega.

Mi ŝaltas la magnetofonon kaj, laǔ sonoj de niaj kantoj – gajaj kaj malgajaj, seriozaj kaj ŝercaj, – mi rememoras pri proksimaj kaj malproksimaj geamikoj, loĝantaj en ĉiuj anguloj de nia lando, pri la fidelaj geamikoj, kun kiuj konatigis min la internacia lingvo Esperanto, kun kiuj mi kantis Esperantajn kantojn ĉe la neforgesebla nokta lignofajro. Mi konsilas ankaǔ al vi aǔskulti, lerni, kanti, verki, popularigi Esperantajn kantojn: tio alportos al vi multe da utilo kaj plezuro.

17.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:

стремление; экзаменатор; зацвести; танцовщица; линейка; узкий; мечтатель; солонка; предисловие; ежедневно; внеплановый; до смерти; междугородный; антивоенный; собрат; самодовольный; многолюдный; подслушивать; надстроить; наземный; остаток; персонал; напевать; решительный; нерешённый; неприемлемый; просчитаться; допустить; подмосковный; обрезать; отрезать; отослать; ускорить; прочитав; раздвоиться; общежитие; вручить; подлежащий перепечатке; безвыходный; воспеть; целостность; лоботрясничать; перенаселённость; сынишка; метель; осторожность; все, вместе взятые.

17.2. Переведите сочетания, обращая внимание на логичное употребление предлогов:

в июле; сорок километров в час; превратиться в старика; прочитать в три недели; в моё отсутствие; в течение часа; в то время как; увидеть в первый раз; вступить в партию; я уверен в этом; потребность в специалистах; в девять часов; в семи километрах от города; в пять раз больше; марка в десять копеек; она не в моём вкусе; слово в слово; смотреть в окно; дом в девять этажей; пробел в знаниях; в память о герое; сказать в шутку; два километра в длину; нуждаться в деньгах; он избран в руководители; взять в жены; ввести в заблуждение; закончить в два счёта; не могу взять в толк; как ни в чём не бывало.

Спортклуб при заводе; при его жизни; при этом условии; при его уме; при всем его желании; при всем том; говорить при детях; это случилось при мне; при Пушкине; быть при смерти.

Вокруг света; споры вокруг проблемы.

17.3. Переведите, обращая внимание на выделенные слова:

Молочная промышленность перевыполнила план.

Напротив нашего дома открылась новая молочная.

Обычно вечером мы едим молочное.

Где лежит чайная ложка?

Эта чайная очень оригинальна.

Нет ничего прекраснее детской улыбки.

Из детской слышались звуки музыки.

Больной ребенок плохо спал.

Под утро больной почувствовал себя лучше.

Будущее лето покажет, сможем ли мы это выполнить.

Мы смотрим в будущее с надеждой.

Мои домашние дела идут неплохо.

К ужину собрались все домашние.

Я заметил за окном трамвая знакомый дом.

Мне рассказывал об этом один знакомый.

17.4. Переведите на эсперанто:

Уже в XVII-XVIII вв. началось изучение проблемы международного языка. Великие мыслители прошлого – Коменский, Декарт, Лейбниц, Вольтер, Бэкон, Фурье, Ампер – высказывались за его создание. Шарль Монтескьё писал: «Связь между народами стала так велика, что из неё неуклонно вытекает необходимость в общем языке».

Кажется, что проще всего было бы принять один из национальных языков как единый международный язык. Однако это вызвало бы справедливые возражения со стороны других народов. Кроме того, существующие национальные языки очень трудны для изучения.

В поисках выхода предлагали для этой цели мертвый, а следовательно, нейтральный латинский язык. Однако эта идея оказалась непрактичной: латынь тоже трудна для изучения, не говоря уже о том, что в ней отсутствуют слова для огромного количества привычных нам вещей.

Было очень много попыток создать международный вспомогательный язык на различных основах. Сотни людей трудились над задачей дать человечеству единое средство общения: было создано около тысячи проектов языков. Однако почти все они остались только проектами. В истории остались главным образом названия языков: сольресоль, волапюк, идиом неутраль, латино-сине-флексионе, идо, окциденталь, новиаль, бейсик инглиш, интерлингва, нео, романид, уропи, эльюнди и др.

И только один из них превратился в настоящий язык благодаря столетнему развитию в обществе. Это – эсперанто.

17.5. Сделайте прозаический пересказ на эсперанто одной из ваших любимых песен, которую вы хотели бы услышать на международном языке.

aflikti ‘удручать’, ‘угнетать’,

akiri ‘приобрести’,

apogi ‘поддерживать’, ‘подпирать’,

atesti ‘свидетельствовать’,

beletro ‘художественная литература’,

brusto ‘грудь’,

cedi ‘уступать’,

celebri ‘чествовать’, ‘отмечать’, ‘праздновать’,

datreveno(dat-re-ven-o) ‘годовщина’,

disĉiplo ‘ученик’, ‘последователь’,

doto ‘приданое’,

entrepreni ‘предпринять’,

fama ‘знаменитый’, ‘известный’,

fiera ‘гордый’,

fleksi ‘гнуть’,

impreso ‘впечатление’,

iniciati ‘начать’, ‘взять на себя инициативу’,

inventi ‘изобрести’,

klasika ‘классический’,

klera ‘образованный’, ‘просвещённый’,

konservi ‘хранить’, ‘сохранять’,

korekti ‘исправить’,

kruela ‘жестокий’,

majstro ‘мастер’, ‘знаток’, ‘учитель’, ‘маэстро’,

modesta ‘скромный’,

neta ‘чистовой’, ‘чистый’, ‘чёткий’,

nobla ‘благородный’,

paĝo ‘страница’,

pendi ‘висеть’,

reĝimo ‘режим’, ‘государственный строй’,

sagaca ‘проницательный’,

skulpti ‘ваять’, ‘лепить’, ‘делать скульптуру’,

sorto ‘судьба’,

titolo ‘заглавие’, ‘титул’,

tuŝi ‘касаться’, ‘трогать’, ‘затрагивать’,

UneskoЮНЕСКО (Организация Объединённых Наций по вопросам образования, науки и культуры),

venki ‘победить’, ‘одержать победу’,

vico ‘ряд’, ‘очередь’ (vicdirektoro ‘заместитель директора’, vicpeco de maŝino ‘запасная часть машины’),

Vieno ‘Вена’.

Без перевода: bareliefo, bronzo, caro, demokrato, enciklopedio, gimnazio, intuicio, krestomatio, politiko, pseǔdonimo, publiko.

18-1. Приставка bo- обозначает родство в результате брака: bopatrino ‘тёща’, ‘свекровь’; bofrato ‘шурин (брат жены)’, ‘деверь (брат мужа)’, ‘зять (муж сестры)’, свояк (муж свояченицы); Neamata bofilo povas esti amata filo; Ne valoras bofilo, kiam mortis filino; En ĉiu bofilino estas peco de bopatrino.

18-2. Приставка fi- означает отрицательное отношение к кому/чему-либо, т. е. «мерзкий, презренный за моральные качества» (в этом значении иногда употребляется и суффикс -aĉ-, который означает презрительное отношение из-за физических качеств): fifama ‘пресловутый’, firiĉulo ‘толстосум’, fiinterkonsento ‘сговор’, fimilitistaro ‘военщина’, figazetaro ‘жёлтая пресса’; Fi al vi! Позор тебе! Как тебе не стыдно!‘; fiulo ’мерзавец; Fia homo aĉan vorton ĉiam kun plezuro diras (Ŝ. Rustaveli).

18-3. Приставка pra- означает «давний, первоначальный, первобытный; следующая восходящая или нисходящая степень родства»; «пра-»: praavo ‘прадед’, pralingvo ‘праязык’, prahomo ‘первобытный человек’; La tero de prauloj; Tiaĵon eĉ mia praavo ne vidis!

Lazarj Markoviĉ Zamenhof[11] naskiĝis la 15-an de decembro (de la jaro) 1859 en la multlingva urbo Belostoko (Pollando – tiutempe parto de Rusio). Lia patro Mark Fabianoviĉ Zamenhof estis instruisto de fremdaj lingvoj kaj kleriganto.

La kruela nacia politiko de la cara fireĝimo afliktadis la impresiĝeman knabon. Jam dum la infaneco ĉe li aperis la penso pri tio, ke unu komuna lingvo helpus al popoloj pli bone komprenadi kaj pli multe estimadi unu la alian. Poste Zamenhof venis al la ideo, ke la homojn disigas ne nur lingvaj, sed unuavice sociaj, klasaj baroj. Li skribis: «Eble, por neniu en la mondo nia demokrata lingvo havas tian gravecon, kiel por la laboristoj, kaj mi esperas, ke pli aǔ malpli frue la laboristaro estos la plej forta apogo de nia afero».

Ludoviko Zamenhof havis bonegajn lingvajn kapablojn kaj, estante ankoraǔ lernejano, li studis plurajn lingvojn. Poste li entreprenis la plej malfacilan: kreadon de la nova lingvo, kiu apartenus al neniu popolo, tuŝus nenies naciajn sentojn, estus tre facila por lernado, sed samtempe ne cedus al la naciaj lingvoj en riĉeco, fleksebleco kaj esprimeblecoj. Ne estante profesia lingvisto, Zamenhof, tamen, posedis mirindan lingvan intuicion. Antaǔ la fino de la gimnazio la praprojekto de la internacia lingvo estis malnete preta. Sed pasis ankoraǔ multaj jaroj, antaǔ ol ĝi, elprovita praktike, korektita kaj perfektigita, ekvidis la mondon.

Zamenhof studis la medicinon en la Moskva kaj Varsovia universitatoj, poste li laboris kiel kuracisto-okulisto. Zamenhof-kuracisto akiris grandan popularecon en malriĉaj kvartaloj de Varsovio, Grodno, Ĥersono, ĉar ofte li sanigadis malriĉulojn senpage. Li estis sagaca kaj neordinare modesta homo, kies sorto estis malfacila.

Por eldoni sian projekton de la internacia lingvo Zamenhof ne havis monon. Verŝajne, la plej feliĉa tago en lia vivo estis tiu, kiam lia estonta bopatro Aleksandro Zilbernik el la urbo Kovno (Kaunas) proponis al li uzi parton de la doto por eldono de la libreto. Finfine, la 40-paĝa verko («La Unua Libro») kun la ruslingva titolo «Internacia lingvo. Antaǔparolo kaj plena lernolibro. Por Rusoj» estis publikigita en Varsovio la 26-an de julio (de la jaro) 1887. Tiu dato estas la naskiĝdato de Esperanto. Zamenhof subskribis la libron per la pseǔdonomo «Doktoro Esperanto», t. e. (tio estas) homo, kiu esperas. Iom post iom tiu pseǔdonimo transformiĝis en la nomon de la lingvo.

Pri la plua agado de Zamenhof atestas la Granda sovetia enciklopedio: «Pli malfrue li publikigis vortarojn de Esperanto, krestomatiojn kaj apartajn eldonojn de siaj originalaj verkoj kaj de Esperantaj tradukoj el la monda klasika beletro. En la jaroj 1959-1960, laǔ decido de Unesko, oni vaste celebradis la centjaran datrevenon de la naskiĝo de Zamenhof».

Kiel multe da laboro staras post tiuj du frazoj! Estis multe da homoj – aǔtoroj de famaj inventoj. Sed estis nur unu homo, majstre kreinta la projekton de lingvo, kiu evoluis en la socio laǔ la samaj ĝeneralaj leĝoj, laǔ kiuj evoluas la naciaj lingvoj, kaj fariĝis vivanta lingvo, la lingvo kun centmiloj da parolantoj, kun sia literaturo kaj kun siaj tradicioj. La disĉiploj de Zamenhof, iniciatinto de Esperanto, vivas en la tuta mondo!

En mia laborĉambro pendas bronza bareliefo de Zamenhof, kiun donacis al mi la skulptisto N. V. Blaĵkov el Odeso. La sama bareliefo estas konservata en la Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno. Mi kun fiero montras al miaj amikoj kaj konatoj la skulptitan portreton de tiu ĉi rimarkinda internaciisto, kiu servis dum sia tuta malfacila vivo al la nobla afero de la paco kaj interkompreniĝo inter la popoloj, kiu per sia senmorta kreaĵo venkis la Tempon.

[Д-р Эсперанто. Международный язык. Предисловие и полный учебник. Варшава, 1887, с. 23.]

18.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:

свидетель; разносить; тропинка; песчинка; предчувствовать; околоземный; ростовчанин; ежечасно; забор; вбить; унести; докрасна; межпланетный; несколькодневный; содоклад; переслать; перечисление; телятина; листва; зять (муж дочери); загореться; обжора; курятник; бессонница; состарившийся; первобытный; переиздать; акклиматизироваться; перегруппировать; поперечный; обвязать; изыскать; квазинаучный; самовоспламенение; многоотраслевой; описываемый; подчинить; переполниться; пресыщенность; кичиться; непроходимый; аферист; чрезвычайный; мечтательный; политикан; солдафон; царевна; праисторический; старорежимный; культурно-просветительский; соотечественник; опубликовать; распространяться; подъём; применение; погубить; восстановить.

18.2. Переведите сочетания:

один за другим; за горами; за рубежом; за столом; пойти за водой; отчёт за год; уважать за храбрость; благодарить за письмо; за недостатком времени; ни за что на свете; сделать за деньги; сделать за один раз; за последние годы; остаться за начальника; принять за основу; за его подписью; выйти замуж за студента; жить за тысячи километров отсюда; взять за руку; за час до отхода; выбросить за окно; я боюсь за вас; приняться за работу; засесть за книгу; очередь за мной; говорить за глаза.

До сих пор; до революции; до того как получить письмо; дети до 16 лет не допускаются; дотронуться до доски; до чего же он глуп!; мне до этого нет дела; мне не до шуток.

Через реку; через дверь; через три километра; через месяц; говорить через переводчика; через час по чайной ложке; работать через день; рассказывать через пень колоду.

Около дома; около полуночи.

18.3. Переведите, обращая внимание на выделенные слова:

Этого человека нельзя не знать.

Никто не может знать всё.

Знать, мы больше никогда не встретимся.

Всё лето стояла очень жаркая погода.

Во время отпуска меня заменит коллега.

Директор заменит уехавшего работника новым работником.

Он никогда не изменит своего решения.

Преданная собака никогда не изменит своему хозяину.

Вы очень изменились: я вас не узнал.

Я не узнал, приедет ли она.

Мне предсказали, что я буду жить долго, и я охотно верю этому предсказанию.

Возможно, я когда-нибудь буду жить в Москве.

Как вы живете?

Это тот же самый студент.

Он самый умный и искусный.

Он сам это сказал.

Он пришёл сам (один).

У самого синего моря.

В самом деле, скоро лето.

Мы работали скоро и весело.

На заседании присутствовал тридцать один студент.

Один он этого не знает.

Он остался один.

Я пришёл к вам по одному важному вопросу.

Мы живем в одном городе.

Мы боремся за мир во всем мире.

Она несколько успокоилась.

Вы ещё несколько раз проиграете это музыкальное произведение.

Вероятно, вы проиграете в лотерее.

Вы правы: он не имел права идти направо.

18.4. Переведите на эсперанто:

Эсперанто появился в России. Наш соотечественник Л. М. Заменгоф опубликовал первую книгу о международном языке на русском языке 26 июля 1887 г. Первые годы эсперанто распространялся почти исключительно в России. В связи с этим период движения эсперантистов 1887-1900 годов получил название русского периода.

Новый подъём движения эсперантистов в нашей стране произошёл в 20-30-е годы, когда оно приобрело признание общества благодаря широкому применению языка для целей классовой борьбы и информации о первом в мире социалистическом государстве. Мировые войны и антидемократические режимы почти погубили движение эсперантистов. С восстановлением мира, усилением международных связей на всех уровнях – государственном, общественном, личном – наблюдается возрождение движения эсперантистов в мире и в нашей стране.

Цель эсперанто, внутренняя идея движения эсперантистов – укрепление взаимопонимания, мира и дружбы между народами. Эсперанто – вспомогательный (второй после родного) язык, который должен служить народам в их международных отношениях. Этим эсперанто помогает культурному сотрудничеству между ними.

Эсперанто стремится не заменить национальные языки, а существовать наряду с ними для международного общения. С другой стороны, знание эсперанто в значительной степени облегчает изучение иностранных языков и углубляет понимание своего родного языка.

«Я убежден, – писал изобретатель кино Луи Люмьер, – что всеобщее применение эсперанто могло бы иметь самые счастливые последствия для международных отношений и для осуществления всеобщего мира».

18.5. Расскажите, что вы знаете и думаете о Людвике Заменгофе.

abunda ‘обильный’,

afabla ‘любезный’, ‘приветливый’,

alumeto ‘спичка’,

artikolo ‘статья’,

aspekti ‘выглядеть’, ‘иметь вид’,

benko ‘скамья’, ‘скамейка’,

brako ‘рука (выше кисти)’ (brakumi ‘обнимать’),

branĉo ‘ветвь’, ‘ветвь’, ‘отрасль’,

butiko ‘киоск’, ‘ларек’, ‘магазинчик’, ‘лавка’,

danĝero ‘опасность’,

delegito ‘делегат’, ‘представитель’, ‘уполномоченный’,

Dio ‘Бог’,

difini ‘определить’,

dubi ‘сомневаться’,

ekskursi ‘совершать экскурсию’,

fero ‘железо’,

funkcio ‘функция’ (funkcii ‘работать’, ‘функционировать’),

giĉeto ‘окошко (в учреждении)’, ‘форточка’,

glacio ‘лед’ (glaciaĵo ‘мороженое’),

gvidi ‘руководить’,

ĝardeno ‘сад’,

honoro ‘почёт’, ‘честь’,

inaǔguro ‘торжественное открытие’,

instali ‘установить’, ‘устроить’, ‘оборудовать’,

intenci ‘намереваться’, ‘замышлять’,

kajo ‘набережная’, ‘платформа’, ‘перрон’,

karesi ‘ласкать’,

konversacii ‘беседовать’,

korto ‘двор’,

kravato ‘галстук’,

krii ‘кричать’,

membro ‘член’,

merito ‘заслуга’, ‘достоинство’,

moderna ‘современный’,

najlo ‘гвоздь’,

ombro ‘тень’,

ornami ‘украсить’,

permesi ‘позволить’, ‘разрешить’,

prononco ‘произношение’,

pruvi ‘доказать’,

rendevuo ‘свидание’,

senco ‘смысл’,

sino ‘глубина’, ‘чрево’, ‘лоно’, ‘грудь’, ‘пазуха’, ‘недра’,

ŝtupo ‘ступень’,

teruro ‘ужас’,

trafiko ‘связь’, ‘сообщение’, ‘движение’, ‘транспорт’,

Usono ‘США’.

Без перевода: analizi, atmosfero, bankedo, filologo, filologio, fono, komitato, melodio, negro, oratoro, persiko, profesoro, rezolucio, vestiblo.

anst. – anstataǔ ‘вместо’

ASE – Asocio de Sovetiaj Esperantistoj Ассоциация советских эсперантистов‘, ’АСЭ

BET – Balta Esperanto-Tendaro, Baltaj Esperanto-Tagoj ‘Прибалтийский лагерь эсперантистов’

bk – bildkarto ‘иллюстрированная открытка’

bv – bonvolu ‘будьте добры’, ‘пожалуйста’

CED – Centro de Esploro kaj Dokumentado pri la monda lingva problemo Центр исследований и документации по мировой языковой проблеме

CO – Centra oficejo ‘Центральное бюро’

ĉ. – ĉirkaǔ ‘около, приблизительно’

ĈD – ĉefdelegito ‘главный уполномоченный УЭА’

ĉ. l. – ĉiuj landoj ‘все страны’

ĉ. t. – ĉiuj temoj ‘все темы’

D – delegito ‘уполномоченный УЭА’

doc. – docento ‘доцент’

d-ro – doktoro ‘доктор’

E – Esperanto ‘эсперанто’

EK – Esperanto-klubo ‘клуб эсперантистов’

ekz. – 1) ekzemple ‘например’ 2) ekzemplero ‘экземпляр’

Eo, Esp. – см. E.

EVA – Esperantista Verkista Asocio Ассоциация писателей, пишущих на эсперанто

FD – fakdelegito ‘уполномоченный УЭА по специальности’

f-ino – fraǔlino ‘девушка’ (обращение к незамужней женщине)

FK – «Fundamenta Krestomatio» ‘«Основная хрестоматия»’

HdE – «Heroldo de Esperanto» ‘газета «Герольдо де Эсперанто»’

i. a. – interalie ‘между прочим’

IEM – Internacia Esperanto-Muzeo en Wien Международный музей эсперанто в Вене

IJK – Internacia Junulara Kongreso Международный молодёжный конгресс эсперантистов

IKU – Internacia Kongresa Universitato Международный конгрессный университет

IL, ILo – Internacia Lingvo ‘международный язык’

il. – ilustrita ‘иллюстрированный’

ILEI – Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj ‘Международная Лига учителей-эсперантистов’

IMK – Instru-Metodika Komisiono ‘Учебно-методическая комиссия’

inkl. – inkluzive ‘включительно’

interŝ. – interŝanĝas ‘обменивается’

ISAE – Internacia Scienca Asocio Esperantista Международная научная ассоциация эсперантистов

IUEF – Internacia Unuiĝo de la Esperantistoj-Filologoj ‘Международное объединение эсперантистов-филологов’

j. – jaro ‘год’

JD – junulardelegito ‘уполномоченный УЭА по молодёжным вопросам’

k – kaj ‘и’

k. a. – kaj aliaj ‘и другие’

k. c. – kaj ceteraj ‘и прочие’

k-do – kamarado ‘товарищ’

kp – komparu ‘сравните’

k. s. – kaj simile ‘и тому подобное’

ktp – kaj tiel plu ‘и так далее’

LA – landa asocio ‘национальная ассоциация’

LKK – Loka kongresa komitato ‘местный оргкомитет конгресса’

MA – membro-abonanto ‘член-подписчик УЭА’

MEM – Mondpaca Esperantista Movado Движение эсперантистов за мир во всем мире

n-ro – numero ‘номер’

OkSEJT – Okcident-Sovetia Esperantista Junulara Tendaro ‘Молодёжный лагерь эсперантистов западной части СССР’

OrSEJT – Orient-Sovetia Esperantista Junulara Tendaro ‘Молодёжный лагерь эсперантистов восточной части СССР’

OSER – Okcident-Siberia Esperanto-Renkontiĝo Западно-Сибирский слет эсперантистов

p. – paĝo ‘страница’

PAG – «Plena analiza gramatiko» «Полная аналитическая грамматика»

PIV – «Plena ilustrita vortaro» «Полный иллюстрированный словарь эсперанто»

pk – poŝtkarto ‘почтовая карточка’

pm – poŝtmarko ‘почтовая марка’

prof. – profesoro ‘профессор’

proks. – proksimume ‘приблизительно’

PV – «Plena vortaro» ‘«Полный словарь эсперанто»’

REJM – Rusia Esperantista Junulara Movado Российское молодёжное движение эсперантистов (РЭЙМ)

REK – Rusia Esperantista Kongreso ‘Российский конгресс эсперантистов (РЭК)’

REU – Rusia Esperantista Unio Российский союз эсперантистов (РоСЭ).

REVU – Renkontiĝo de Esperantistoj de Volgo kaj Uralo Слет эсперантистов Поволжья и Урала

rim. – rimarko ‘примечание’

rpk – respondkupono ‘международный купон для ответа’

s-ano – samideano ‘единомышленник’, ‘товарищ’, ‘коллега’

SAT – Sennacieca Asocio Tutmonda Безнациональная Всемирная Ассоциация

SEJM – Sovetia Esperantista Junulara Movado Советское молодёжное движение эсперантистов‘, ’СЭЙМ

SEJT – Sovetia Esperantista Junulara Tendaro Всесоюзный молодёжный лагерь эсперантистов

SEU – Sovetrespublikara Esperantista Unio 'Союз эсперантистов советских республик‘, ’СЭСР'

s-ino – sinjorino ‘госпожа’

s-ro – sinjoro ‘господин’

t. e. – tio estas ‘то есть’

TEJO – Tutmonda Esperantista Junulara Organizo Всемирная молодёжная организация эсперантистов‘, ’ТЭЙО

tel. – telefono ‘телефон’

t. n. – tiel nomata ‘так называемый’

trad. – traduko ‘перевод’

UEA – Universala Esperanto-Asocio Всемирная ассоциация эсперантистов, УЭА

UK – Universala Kongreso ‘Всемирный конгресс эсперантистов’

UN – Unuiĝinta Naciaro ‘Организация Объединённых Наций’, ‘ООН’

Unesko – Organizo de Unuiĝintaj Nacioj por eduko, scienco kaj kulturo Организация Объединённых наций по вопросам образования, науки и культуры‘, ’ЮНЕСКО

USSR – Unio de Sovetaj Socialismaj Respublikoj 'Союз Советских Социалистических Республик‘, ’СССР'

vd – vidu ‘смотри’

Z – Zamenhof ‘Заменгоф Л. М.’

Ni sidis sepope ĉirkaǔ la tablo – du rusianoj, bulgaro, polo, germanino, belgo kaj indoneziano. Ni trinkis nigran kafon, manĝis sukoplenajn persikojn kaj agrable konversaciis. Antaǔ ol foriri al la radiostacio por laǔvica esperantlingva disaǔdigo de la Bulgara radio, la mastro de la hejmo Simeon Ĥesapĉiev proponis originalan ludon: «Ni reprezentas ses landojn, sed ni bonege komprenas unu la alian per la internacia lingvo Esperanto. Ĉiu el ni, krom sia gepatra lingvo kaj Esperanto, parolas almenaǔ unu alilandan lingvon. Ni provu interkompreniĝi sen Esperanto!» Kaj li diris bulgarlingve simplan frazon. Ni penis klarigi unu al la alia ĝian sencon, uzante plurajn lingvojn. Fine ni sukcesis, tamen tio forprenis de ni preskaǔ dek minutojn. Sed kio estus, se ni devus fari sammaniere la tutan konversacion!

Tio okazis en Sofio dum la 48-a Universala Kongreso de Esperanto. Unuafoje post la dua mondmilito al la kongreso venis sovetia delegitaro sub gvido de doktoro de filologiaj sciencoj, profesoro Jevgenij Aleksejeviĉ Bokarev. Ni venis al la fervoja stacidomo posttagmeze, kaj sur la kajo nin renkontis membroj de LKK. Infanoj kun verdaj kravatoj kantis esperantlingve kaj kriis ĥore: «Vivu la esperantista amikeco!»

Instalinte nin en hotelon, ni tuj eliris en la urbon. Sur la stratoj, ornamitaj per grandegaj verdaj standardoj kun verda stelo sur blanka fono, en la ombro de parkoj kaj ĝardenoj promenis multaj homoj kun verdsteletaj insignoj. Kun unu el ili – negro el Usono – ni konatiĝis. Li afable sciigis, ke ĉi-matene jam ekfunkciis la infana Esperanto-kongreseto. Ni aĉetis alumetojn kun la kongresa emblemo, krajonojn «Esperanto» kaj bulgarajn ĵurnalojn. Ili enhavis artikolojn pri la ĵus finiĝinta IJK kaj pri la tuj komenciĝonta UK.

La kongresa akceptejo troviĝis en la vestiblego de la Sofia universitato. Tie ĉi funkciis diversaj giĉetoj: «Dokumentoj», «Poŝtoficejo», «Teatraj biletoj», «Gazetara servo», «Trafika informejo», «Ekskursoj» k. a. En la poŝtoficejo oni povis aĉeti prikongresan poŝtmarkon, presitan en la kvanto de 300 000 ekzempleroj, kaj specialajn kovertojn. La librobutikoj abundis je modernaj esperantlingvaj libroj; interalie, estis vendata la ĵus aperinta «Dia komedio» de Dante. Oni amasiĝis ĉe la ekspozicioj de pentraĵoj kaj fotoj. Sendube, la plej grandan popularecon meritis la rendevua tabulo kun najletoj apud numeroj de ĉies kongreskartoj. Se oni deziris renkontiĝi kun eksterlanda korespondamiko, sufiĉis lasi skribaĵon ĉe lia kongresnumero!

Ni iris al la interkona vespero, kie renkontiĝas malnovaj geamikoj kaj okazas multaj novaj konatiĝoj. Kia agrabla surprizo – estis preskaǔ neeble difini la apartenon de iu persono al sia lando laǔ la prononco aǔ aspekto!

Matene pli ol 3500 personoj el kvardek landoj partoprenis la inaǔguron de la kongreso. Unue, ni aǔskultis saluton de la bulgara registaro. Poste salutis reprezentantoj de registaroj kaj de Esperanto-asocioj. Oni ĉie parolis sen helpo de tradukistoj, kio pruvis veran internaciecon de la kongreso.

Sep labortagoj permesis al ni partopreni multajn diskutojn. Aparte oni okazigis kunsidojn de diversaj organizaĵoj: UEA, TEJO, ISAE, ILEI, IUEF k. a.

Ege vizitataj estis la kunvenoj de MEM, finiĝintaj per gravaj rezolucioj kontraǔ intencoj plifortigi la danĝeron de militteruroj. Oni aǔskultis interesajn popularsciencajn prelegojn en IKU, rakonton pri vojaĝo de esperantista grupo tra la Orienta Afriko.

Dum vesperoj ni iradis al esperantlingvaj spektakloj kaj koncertoj, baloj kaj bankedoj. Dum liberaj minutoj estis agrable vidi diverslandajn kongresanojn amike konversacii en la vestiblo kaj sur la ŝtuparo de la kongresejo, sur benkoj en ĝia korto, en apudaj kafejoj kun kafo aǔ kun glaciaĵo. Oni memoros longe akcepton ĉe la urbestro de Sofio honore al la kongresanoj, ekskursojn tra la urbo kaj tra la lando.

Estas neniam forgeseblaj la amikeca, internaciisma atmosfero de la kongreso kaj la neordinara gastamo de la bulgara popolo, kiujn bonege esprimis en sia kanto la moskva poeto-esperantisto Konstantin Miĥajloviĉ Gusev.

Sofio, aǔgusto 1963.

19.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:

экскурсант; лечение; помощник; распасться; полюбить; щенок; собачка; дождинка; светильник; мама; прибежать; иногородний; ежемесячный; внеочередной; въехать; антинаучный; стянуть; самолюбие; многоголосый; самозабвение; подземный; сверхзвуковой; удовлетворить; шумливый; заболеть; освободитель; вышесказанный; огородить; выпросить; отцвести; перепрыгнуть; гражданство; пресса; неописуемый; тезка; доисторический; обоюдоострый; переутомиться; мазня; декан; подлежащий устранению; пожизненно; побрататься; удлиняемый; бессмыслица; проход; проамериканский; злонамеренный; запретный плод; восклицание.

19.2. Переведите сочетания:

врач по профессии; по ветру; класть соль по вкусу; рассказать по дороге; путешествовать по Европе; ударить по столу; гулять по площади; отсутствовать по болезни; по случаю праздника; по почте; по получении вашего письма; по 10 копеек за штуку; по уши; ходить по магазинам; по вторникам; лекция по физике; это мне не по силам; по правде говоря; по крайней мере.

Без всякой надежды; без моего ведома; без четверти час; делать работу без головы; спать без задних ног.

Свет из окна; дом из дерева; старший из братьев; сделать из страха; сделать из любви к искусству; изо всех сил; изо дня в день; выйти из моды; выбиться из сил; из рук вон плохо.

Из-за пустяка; вынуть из-за шкафа; встать из-за стола; из-за моря; из-за границы.

Между двух огней; между тем; между тем как.

Сквозь открытые двери; сквозь зубы.

19.3. Придумайте предложения на эсперанто со следующими словами:

ĵurnalo ‘газета’, gazeto ‘журнал’, familio ‘семья’, familinomo ‘фамилия’, preso ‘печатание’, gazetaro ‘пресса’, vetero ‘погода’, vento ‘ветер’, mastro ‘хозяин’, majstro ‘мастер’, ripeto ‘повторение’, provludo ‘репетиция’.

19.4. Переведите на эсперанто:

В эсперанто входят интернациональные слова, общие для многих европейских языков, благодаря чему большое количество слов известно европейцам без предварительного изучения.

Эсперанто обладает качествами, которые необходимы для международного языка.

Эсперанто – язык нейтральный: он не принадлежит ни одному народу и не затрагивает ничьего национального самолюбия.

Эсперанто – язык лёгкий: для его изучения необходимо столько месяцев, сколько лет необходимо для изучения иностранного языка в такой же степени. Лев Толстой писал: «Лёгкость обучения его такова, что, получив эсперантскую грамматику, словари и статьи, написанные на этом языке, я после не более двух часов занятий был в состоянии если не писать, то свободно читать на этом языке».

Эсперанто – язык богатый и гибкий: по своим выразительным возможностям он не уступает национальным языкам. Его словообразование позволяет легко создавать из небольшого количества простых слов огромное количество новых слов.

Эсперанто – язык экономичный: вы учите мало, а знаете много.

Эсперанто – язык благозвучный: он напоминает итальянский и испанский языки.

Анри Барбюс писал: «Эсперанто удовлетворяет всем потребностям. Он уже доказал свои достоинства».

19.5. Расскажите, как Вы представляете себе ваше участие в международном конгрессе или лагере эсперантистов.

adepto ‘сторонник’, ‘последователь’,

admiri ‘восхищаться’, ‘любоваться’ (admirinda ‘восхитительный’, ‘превосходный’),

agrikulturo ‘сельское хозяйство’,

aranĝi ‘устроить’, ‘организовать’, ‘провести’,

balbuti ‘лепетать’,

bebo ‘младенец’,

cetera ‘прочий’,

etendi ‘простирать’, ‘протягивать’,

fervora ‘страстный’, ‘горячий’, ‘ревностный’, ‘усердный’,

firmao ‘фирма’,

fortika ‘крепкий’,

haǔto ‘кожа’ (человека или животного),

heredi ‘наследовать’,

inkluzive ‘включительно’,

insulo ‘остров’,

juro ‘юриспруденция’, ‘право’,

kadro ‘рама’, ‘рамка’, ‘кадр’,

kamelo ‘верблюд’,

konfirmi ‘подтвердить’,

konstanta ‘постоянный’,

linio ‘линия’, ‘строка’,

mapo ‘географическая карта’,

mezuri ‘мерить’,

miraklo ‘чудо’,

noto ‘заметка’, ‘запись’, ‘отметка’, ‘примечание’,

observi ‘наблюдать’,

Pacifiko ‘Тихий океан’,

prismo ‘призма’,

prospekto ‘проспект’, ‘описание’,

radio 1) ‘радио’, 2) ‘луч’ (radii ‘излучать’, ‘сиять’),

rimedo ‘средство’,

sojlo ‘порог’,

tavolo ‘слой’,

trajno ‘поезд’,

varo ‘товар’.

Без перевода: akademio, almanako, festivalo, filatelo, filozofo, geografo, kontinento, logiko, miniaturo, olimpia, romantiko, stilo, temperamento, termino, tropiko.

20-1. Следующие слова необходимо употреблять в таких значениях: demandi ‘спрашивать’ (а не ‘просить’); estimi ‘уважать’ (а не ‘полагать’, ‘оценивать’); gajni ‘выиграть’ (а не ‘зарабатывать’); konferenco ‘конференция’ (а не ‘лекция’); placo ‘площадь’ (а не ‘место’); poemo ‘поэма’ (а не ‘стихотворение’); profesoro ‘профессор’ (а не ‘учитель’); rendevuo ‘свидание’ (а не ‘заседание’, ‘слет’, ‘конференция’); senco ‘смысл’ (а не ‘направление’); tempo ‘время’ (а не ‘погода’).

La lando Esperantujo. Ne serĉadu tiun landon sur la mapo – ĝin ne notis la ĉiosciantaj geografoj. Kaj tamen Esperantujo ekzistas – ĝi etendiĝas sur la tuta terglobo, ĝin enloĝas homoj de ĉiuj sociaj tavoloj – laboristoj kaj ŝtatestroj, lernejanoj kaj akademianoj; homoj de ĉiuj aĝoj – de balbutantaj beboj ĝis centjaraj maljunuloj; homoj de ĉiuj nacioj kaj haǔtkoloroj; homoj de ĉiuj profesioj, okupiĝoj, hobioj, interesoj, temperamentoj. Esperantujo estas la mondo en miniaturo. La mondo estas grandega kaj malfacile ĉirkaǔrigardebla. Tra la prismo de Esperantujo estas pli facile ĉirkaǔrigardi kaj kompreni la mondon.

Kio do unuigas la homojn en Esperantujo? Unue – la aspiro fortikigi la pacon kaj interkompreniĝon inter la popoloj. Due – la internacia lingvo Esperanto, kiu heredis ĉion plej bonan, logikan, esprimkapablan, kio ekzistas en naciaj lingvoj. Malgraǔ tio, ke esperantujanoj loĝas en Arkto kaj en tropikoj, sur montoj kaj sur Pacifikaj insuloj, sur ĉiuj kontinentoj, ili bonege komprenas unu la alian pro la admirinda unueco de la lingvo. Se en esperantlingvaj revuoj ne starus subskriboj sub artikoloj, oni ne kapablus difini laǔ la stilo, en kiuj landoj loĝas ties aǔtoroj.

Centmiloj da esperantujanoj legas en la Internacia lingvo beletrajn, soci-politikajn, scienc-teknikajn librojn, centon da revuoj, aǔskultas dekon da radiostacioj, rigardas spektaklojn kaj kinofilmojn, korespondas, kantas, parolas dum kongresoj kaj renkontiĝoj, en tendaroj kaj kluboj. Esperanto estas ne simple lingvo, sed ankaǔ rimedo de pacbatalo; ĝi estas romantiko, ĝi estas interesa kaj utila ŝatokupo.

En Esperantujo estas Akademio, kiu observas la evoluadon de la lingvo. Funkcias unuiĝoj laǔ profesioj kaj interesoj – de sciencistoj, instruistoj, turistoj, fervojistoj, aǔtomobilistoj, verkistoj, medicinistoj, filologoj, ĵurnalistoj, agrikulturistoj, poŝtistoj, muzikistoj, filatelistoj, filozofoj, juristoj k. c. Pluraj landoj, inkluzive Sovet-Union, eldonis poŝtmarkojn kun Esperanta teksto.

Insuletoj de Esperantujo estas ĉie, inkluzive la Tutmondajn festivalojn de la junularo kaj studentaro, en kies kadroj okazas esperantistaj renkontiĝoj. Esperanto trovis uzon dum kelkaj lastaj Olimpiaj ludoj (Olimpikoj). Estas publikigitaj terminaroj kaj frazlibroj pri sportaj temoj.

Esperantujanoj estas fervoraj vojaĝantoj. Nun, kiam vi legas tiujn ĉi liniojn, sur la tuta terglobo – en aviadiloj kaj trajnoj, en aǔtobusoj kaj aǔtomobiloj, sur ŝipoj kaj kameloj, kaj ankaǔ piede – moviĝas vivoĝojaj homoj kun insignoj en la formo de verdkolora steleto surbruste. Kaj kien ajn ili venas, ĉie ilin atendas la salutaj vortoj «Bonvenon, samideano!» kaj varma akcepto.

Kelkaj monde konataj firmaoj konfirmas utilecon de Esperanto, reklamante siajn varojn per teknikaj katalogoj kaj koloraj kinofilmoj en la Internacia lingvo. Konstante estas eldonataj turismaj prospektoj kaj gvidlibroj pri multaj landoj kaj urboj.

Multas esperantistoj en Rusio. Funkcias Rusia Esperantista Unio (REU), kluboj, rondetoj kaj kursoj de Esperanto. Estas eldonataj libroj kaj almanakoj. Oni aranĝas konferencojn, tendarojn, konstrutaĉmentojn, regionajn renkontiĝojn de esperantistoj. Ĉiujare en la rusia gazetaro aperas multe da artikoloj kaj informoj pri la Internacia lingvo kaj pri agado de ĝiaj adeptoj. Ne maloftas televidaj kaj radiaj elsendoj.

Oni plenmezure uzadas la Internacian lingvon por plivastigi kulturajn kaj sciencajn ligojn, por propagandi la plej helajn idealojn de la homaro, por fortikigi la internacian amikecon.

La romantika, mirakla simbola lando Esperantujo vokas vin transiri ĝian sojlon. Ankaǔ por vi, nova esperantujano, restas en ĝi multe da diversa, grava, utila, interesa kaj agrabla laboro, ĉar, laǔ la jura formulo, permesita estas ĉio, kion ne malpermesas la leĝo. Estu konscia, klera kaj iniciatema esperantisto!

20.1. Образуйте равнозначные эсперантские слова:

ходьба; пешеход; разослать; баня; наблюдательный; партийность; льдинка; самодельный; жеребенок; презирать; полулежать; переизбрать; сахарница; предшествовать; перевыполнить; заменитель; еженедельно; многоугольник; бесполезный; купаться; подкожный; проплыть; перенести; всенародный; противодействовать; взаимодействовать; однокурсник; неизвестный; осознать; переулок; доблестный; несравнимый; снегурочка; памятный; перекрасить; очертить; побег; повысив; послеобеденный; прилуниться; швырнуть; пройдоха; выдумка; удариться; спорттовары; межконтинентальный; субтропики; кинофестиваль.

20.2. Переведите сочетания:

чай с сахаром; с левой стороны; по рублю с человека; поздравить с праздником; с детства; упасть с кровати; с горя; с вашего разрешения; бороться с врагом; что с вами?; перевод с немецкого языка; ветер с юга; вид с горы; прожить с месяц; вышиной с дерево; сбиться с пути; беседовать с глазу на глаз.

Работать над важным вопросом; смеяться над шуткой; над этим следует подумать.

Говорить о событии; удариться о стену; бок о бок.

Далеко от меня; это тебе от меня; от имени директора; лекарство от сердечной болезни; написанный от руки; от нечего делать; не слышать от рождения; от всего сердца.

Под знаменем; под музыку Вивальди; под Новый год; под Казанью; ему под 50 лет; это ему не под силу; ехать под гору.

У голубого озера; у кого ты был?; у меня нет автомобиля.

Я доволен вами; провожать взглядом; сделано специалистом; богатый опытом; больной сердцем; казаться смельчаком.

20.3. Придумайте предложения со следующими словами-паронимами:

aĝo, aĵo;

aligi, aliigi, alligi;

atendi, atenti;

brui, bruli, brili;

ĝusta, justa;

ĥoro, horo, koro;

konsento, kunsento;

kredo, kreto;

nombro, numero;

pago, paĝo;

pasi, paŝi;

sento, senco, esenco;

serĉi, ŝerci;

soni, sonori;

stato, ŝtato;

tablo, tabulo;

provi, pruvi;

placo, palaco;

iam, jam.

20.4. Переведите на эсперанто:

Эсперанто – язык дружеской международной переписки, язык литературы, журналов, радио, спектаклей, песен. Использование этих возможностей – в ваших руках.

Эсперанто – язык конгрессов, конференций, лагерей, слетов. Вы можете принять в них участие.

Эсперанто помогает обмену профессиональным опытом, при зарубежных поездках, полезен коллекционерам и людям других увлечений, позволяет обогатить свои знания, приобрести зарубежных друзей.

Активное участие в эсперанто-движении развивает различные творческие возможности людей.

Член Французской Академии медицинских наук Эме Коттон писал: «Я участвовал в восьми конгрессах эсперанто и могу подтвердить, что эсперантисты, прибывшие даже из очень далеких стран, могут прекрасно понимать друг друга. С другой стороны, я много раз участвовал в научных конгрессах. Кроме некоторых лиц, которые действительно имеют большую практику в пользовании многими языками, там люди очень плохо понимают друг друга; чаще всего делают вид, что понимают».

И сегодня актуальны слова академика А. Е. Ферсмана: «Учёные всего мира должны приветствовать эсперанто. Создание единого международного языка устранит одно из препятствий к объединению учёных и распространению знаний среди трудящихся масс».

В середине 50-х годов в СССР появилось множество кружков и клубов эсперантистов, целями которых стали изучение, распространение и использование эсперанто для расширения международных культурных и научных связей, укрепления мира во всем мире, дружбы и взаимопонимания народов Советского Союза и зарубежных стран.

С 1959 г. в нашей стране проводятся массовые летние лагеря эсперантистов. С 1965 г. активизировались молодёжные клубы эсперанто, создавшие Советское молодёжное движение эсперантистов (СЭЙМ), имевшее высокий идейный, организационный и языковой уровень.

14 марта 1979 г. в Москве, в Доме дружбы с народами зарубежных стран была создана Ассоциация советских эсперантистов, которая 24 января 1989 г. была преобразована в Союз эсперантистов советских республик (СЭСР). В связи с распадом Советского Союза СЭСР был преобразован в Союз российских эсперантистов (РоСЭ).

20.5. Напишите по-русски статью о проблеме международного языка и об эсперанто и сделайте её краткое изложение на эсперанто.

2.3. Эсперантист; машинист; пропагандист; техник; историк; химик; контролёр; музыкант; лектор; плановик; проектант; сигнальщик; чемпионка; спортсменка; билетёрша; телефонистка; электрогитара; электросистема; электротехника; киноклуб; кинобилет; киногерой; кинокомедия; кинопропаганда; кинореклама; киноактриса; кинокритик; радиоконцерт; радиосигнал; радиотехника; радиосистема; радиоспорт; радиотелефон; радиоинженер; фототелеграмма; фотодокумент; фотореклама; адресовать; сигнализировать; экзаменовать; документировать; неинтересный; неаккуратный.

2.4. В автобусе; в центре парка; на нашем этаже; быть на конгрессе; фраза на эсперанто; на плане Рио-де-Жанейро; на Луне; с аппетитом; с нулевым результатом; роман Достоевского; история эсперанто.

3.1. Старый; старый; немолодой; нестарый; металлист; реалист; моторист; портретист; автомобилист; медик; радист; работница; партийный; моментальный; второй; сегодняшний; утвердительный; длина; величина; афишировать; заниматься спортом; учебный год; киноактер; металлохимия; автомотор; мотовагон; системотехника; трёхпрограммный; трёхпроцентный; новомодный; музыкально-педагогический институт; первоклассный; любознательный; уметь.

3.2. Сказать капитану; изо дня в день; миллион фактов; во время концерта; во время работы; я не видел вас долгое время; во время заседания; между ними; для девочек; программа на день; роман на французском языке; учиться на вечерних курсах; работать с удовольствием; дом в пять этажей; видеть на плане; герой нашего времени.

4.3. Библиотекарша; бедный; очень богатый; аккуратнейший; розочка; вагончик; группка; реорганизовать; трёхкомнатный; вписать; приписать; многолетний; многонациональный; треть; четырежды; вдвоём; в каком количестве; за столом; предшествующий; разговаривать; совместный; единственный; посредничать; обработать; неодинаковый; белеть; фотобумага; вычислительная машина; машинное вычисление; белый как мел.

4.4. От Москвы до Петербурга; считать до ста; одним словом; говорить о картинах; лекция по истории; у мальчика; курсы эсперанто при университете; сидеть за столом; в комнате; писать на бумаге; среди товарищей; тройка лошадей; в течение многих лет; программа на завтра; для того чтобы писать; вместе с вами; в ответ на ваш вопрос; учительница музыки; отныне.

5.1. Радиозавод; новичок; активист; юбиляр; двухлетка; модница; человек с голубыми глазами; юноши и девушки; интернационалист; директриса; жена директора; муж директрисы; бумажка; умолять; колхозник; член жюри; инопланетянин; одноклассник; за (сзади); полчаса; втроём; в несколько раз больше; реформировать; дожить; приделать; иными словами; предсказать; обойти; пожизненный; выработать; приятель; тамошний; опросить; постскриптум; заявление; отчество; ресницы; домосед; материнский; город-герой; трёхгодичный; третьегодичный.

5.2. Отцы и дети; три дня назад; вокруг города; иметь около ста рублей; выйти из дому; вернуться домой; он самый сильный из нас; после работы; закончить через час; сидеть верхом на лошади; до конца; у сына; дом в девять этажей; это тебе от меня; сообщить телеграммой; множество друзей; прийти надолго; среди четырёх стен; по утрам; сильный в математике; специалист по физике; уверенный в её приходе; радоваться письму; осмотр больных медиками; лекция продолжительностью в два часа; дочь четырнадцати лет; билет туда и обратно.

6.1. Дремать; пожирать; республиканец; размножить; делить пополам; нагреть (согреть); аннулировать (отменить); окружить; увеличить; сесть за стол; экзаменоваться; стать эсперантистом; выйти замуж; встать с постели; спешиться; свидание; музыкальный инструмент; электронагреватель; отражать; переглядываться; фотографирование (себя); газированная вода; детский магазин; столовая; лекторий; розарий; теннисный корт; больница; ложный; инонациональный; передний (предыдущий); дойти; сложить (составить); послесловие; прожить; ужин; витрина; безбилетник; тупик; роман о любви; слабый; несильный; бессильный; дневник; холостяк.

6.2. Есть без аппетита; без конца; он сидел, не глядя на меня; ходить по комнате; в девять часов; на три года моложе; уменьшить наполовину; на балконе; девушка с портфелем; между окнами; до утра; у двери; перед сном; изображение собаки; в школу; говорить от имени директора; несколько цветков; из этого мы видим следующее; смотреть по телевидению; сделать работу за несколько часов; прийти через девять дней; пойти за водой; преподавать математику детям (= обучать детей математике); работать около восьми часов; смотреть на доску; книга по географии; идти на работу; быть точным; как часы.

7.1. Частица; великан; гостиница; брат(-ья) и сестра (-ы); почтальон; засекретить; улучшить; фотоаппарат; полугодовой; удвоить; пересказать; позавчера; несколько сотен; многословный; приблизиться; облысеть; останься; на улице; всемирный; дешёвый; однажды (один раз); впервые; в последний раз; пятилетка; проделать; земляк; переодеться; снять; подтекст; подножный; внизу; переночевать; потерпеть неудачу; присутствовать; всемогущий; обнять; вложить (внедрить); соединить; необязательный; непременный; утвердительно; взаимопонимание; пунктуальный человек; стиральная машина; место работы; ипподром.

7.2. С головы до ног; смотри под ноги; температура ниже нуля; в субботу; за его подписью; обговорить за обедом; раз и навсегда; за один раз; знания учащихся в области истории; с больными ногами; до какого места?; окно на улицу; влюбиться в старшего по возрасту; вступить в клуб эсперанто; самая красивая из женщин; прийти, чтобы увидеть вас; кинотеатр на тысячу мест; дюжина конвертов; встать из-за стола; остаться без денег; ночь без сна; идти по улице; несколько минут назад; это было приблизительно в воскресенье; приближение к цели; работать днём и ночью.

8.1. Певица; супруги; мешать; низкий; тонкий; дождаться; межреспубликанский; несколько раз; самокритика; завтрашний; безрезультатный; поддержать; пройти; начальный; начинающий; начинающийся; помощница; рабочие и работницы; возобновить; увидев; иностранец; картинный словарь; лесок; поросль; зал ожидания; игрушка; ежегодный; в любом случае; вечнозелёный; полумесячный; счастливец; преждевременный; рядом; меньшинство; большей частью; члены одной семьи; присоединиться (примкнуть, вступить); извлечь (вынуть); в другой раз; доставить удовольствие; воздержаться; съесть; партнер; уничтожить; отрицательный; слухи; с первого взгляда; провести (организовать); деловое письмо; высокотемпературный; повсеместный.

8.2. Стоять около двери; по случаю отъезда; вне дома; квартира с четырьмя окнами; приходите после пятницы; вокруг Земли; среди деревьев; из города; группа предметов; это вам на память; вначале; начни сначала; держать рукой; взять за руку; отдыхать в жаркий день; поезд на Екатеринбург; помощь Анатолия другу в важном деле; ехать по всей стране; сделайте это прежде всего; уйти, не решив вопроса; дети до шестнадцати лет; играть на гитаре; на голову выше; в начале урока; запомнить на всю жизнь; город на Днестре; отдыхать до вечера; смотреть в лицо; за ваше счастье!; петь хором.

9.1. Подумать; зеленоватый; сын(-овья) и дочь(-ери); лесники; молчун; противник; кругосветный; проверка; самоконтроль; необдуманный; неподвижно; высший; тёмный; развод; справочное бюро; женщина-педагог; преувеличить; драться; полупустой; переписать; иноязычный; предшествовать; прибрежный; каждый раз; иногда; многократно; неоднократно; приучить; отвыкнуть; попутчик; соседи по улице; чистка щёткой; происшествие; необитаемый; держатель (рукоятка, ручка); пустяк; закуска; внешность; втолковать; посредник; дополнительный; след; закат; инсценировать; приморье; объесться; переместить; кувыркнуться; горсть; окрестность; вспомогательный; помогающий; снова; пустой; неполный; вундеркинд; адресант – адресат; экзаменатор – экзаменующийся; рекомендующий – рекомендуемый – рекомендованный.

9.2. Благодаря его подвигу; с детства; узнать через специалиста; обдумать все «за» и «против»; театр напротив нас; ударить о стол; это выше моих сил; бежать через улицу; плавать на судне; группа туристов; ответить через неделю; вокруг лагеря; перед путешествием; под деревом; около берега; с утра до вечера; на следующий день; собака с длинными ушами; берег, богатый песком; он сделал это из любви к ней; слышать сквозь сон; с помощью словаря; возвратиться, не купив хлеба; быть вне себя; понять на третий раз; в такую погоду; в моё отсутствие; по случаю юбилея; просьба сына к отцу о помощи; говорить сквозь зубы.

10.1. Движение за мир; прожить; организатор; засмеяться; осмеять; холм; учёный; хозяйка; издательство; цветник; цветочная ваза; пенал; Россия; всесторонний; с другой стороны; противостоять; многообещающий; украсить; пропутешествовать; переселиться; глупость; горец; обсуждаемый; рукописный; болезненный; экономный; влюбчивый; лежебока; описка; ошибочный; полуоткрыть; возобновить; современник; привести; приморский; постоянный; снаружи; вдумавшись; взаимопомощь; отклониться; нежелательно; продолжение следует; смета; непосредственно; оправдываться; подразумевать; разноцветный; белый как снег; с горы; неотосланное письмо; шеф-повар; прямолинейный; цветомузыка; научный сотрудник; маяк.

10.2. На горе; на лекции; после обсуждения; перед началом; жить в мире; наполниться водой; со вчерашнего дня; благодаря вашему замечанию; просить прощения у товарища (= просить товарища о прощении); под счастливой звездой; с сожалением; по случаю этого события; за горами; около полудня; опытный в радиотехнике; заниматься наукой; надеяться на лучшее; в память о нашем знакомстве; температура выше нуля; искать по лесу; годы счастья; до каких пор? (до какого времени?); любить всем сердцем; сидеть не двигаясь; бок о бок; уехать навсегда; отдать деньги за покупку; достойный внимания; склонный к путешествиям; приехать на поезде; городок под Ташкентом; жить здесь с 1965 года.

11.1. Член клуба; дантист; реализм; в другом месте; добела; баба; выполнение; организация; знакомство; соавторство; непременность; правота; варёный; который будет приглашён; улыбаясь; уснувший; сонливость; оступиться; наступить (на что-либо); вражда; близость; превосходство; пожар; необъяснимый; предпраздничный; углубиться; потолстеть; переместиться; столовый прибор (посуда); дорогая; папка; индустриализация; передняя (прихожая); исходный пункт; огнеупорный; ущелье; вынужденный; дополнительный; контекст; посмертный; мимоходом; пройти мимо; неблагодарный; подчинённый; окольный путь; словообразование; зарыть (похоронить); умолчать; вызвать; незваный гость; свежая газета.

11.2. Кроме того; мимо них; это случилось из-за неё; он умер от старости; прийти по серьёзному делу; любить за красоту; смеяться от радости; играть ради удовольствия; немножко воды; работать над учебником; дома стояли друг против друга; за рекой; до лета; начать с осени; на закате солнца; не без трудностей; уснуть во время чтения; со скоростью 70 км в час; путешествие вокруг света; благодаря выполненному обещанию; письмо с родины; язык мира и дружбы; бороться за мир; в нескольких шагах от института; по случаю праздника; я удивляюсь вашему незнанию; упасть со стола; посещение магазина матерью; начать со сбора данных; шаг за шагом; изучать эсперанто с октября; дружба между народами; это произошло на моих глазах; гулять вдвоём; появиться из-за угла.

12.1. Читальня; сапожник; кассир; гимнаст; задний; ежевоскресный; сначала; внеконкурсный; по плану; усилить; перейти; перезимовать; учащиеся; самоучка; который будет избирать; который будет избран; необходимый; загорелый; чертовщина; пошёл дождь; моросить; женщина-редактор; одеяло; исполниться; двусторонний; доплатить; отплатить; непроизносимый; заменимый; подставить (может означать также подложить, подвергнуть); положить (надеть); верзила; членство; группироваться; наводнение; разборчивый; живописный; мундштук; портсигар; небритый; сбрить; вложить в футляр; целоваться; совсем недавний; зарабатывать; неустанный; лишиться; специалист; фотоконкурс; автотуризм; почасовая оплата; привкус; посильный.

12.2. Полный иллюстрированный словарь эсперанто; читать вместо того, чтобы работать; по его желанию; с моей точки зрения; в соответствии с её обещанием; изменчивый характер; несмотря на высокую стоимость; купить по четыре карандаша; писать письмо за письмом; между двумя войнами; ждать до весны; ехать без билета; позвонить по телефону прежде чем прийти; любовь детей к чтению; на углу улицы; из чего это сделано?; сражаться за родину; зимой; на пять километров дальше; говорить около часа; под солнцем; вне контроля; над входом; благодаря их опыту; пройти мимо остановки; я ничего не хочу, кроме этого; усталый от работы; остановиться, чтобы передохнуть; одежда против дождя; передать через соседа; начиная с избрания; потребность человечества в общем языке; по случаю победы в чемпионате; влюбиться в красивую девушку.

13.1. Адресат; расцвести; обрадоваться; молчаливый; продавщица; достойный критики; подлежащий критике; который будет критикован; рыбка; котёночек; огонёк; искра; искорка; снежинка; супница; шашлычная; заокеанский; очень горький; предпоследний; обеими руками; всячески; иначе; обрубить; отвернуть; выпив; досыта; противоположный; многозначный; упростить; подводный; спешка; курятина; соотечественник; заместитель; влюблённые; который появится; придвинуть; подмешать; познакомиться; негодяй; позволить; подлежащий устранению; футляр; стремя; отблеск; вступить; вдоль; безнадёжный; деформировать; чайная ложка; столовая ложка; мочёное яблоко; соленье; рассол.

13.2. Между жизнью и смертью; работать над собой; останавливаться на каждом слове; во время спектакля; из-под стола; около костра; несмотря на дождь; кусок хлеба; выйти из-за дома; с будущего года; благодарить за помощь; ни за что на свете; благодаря вашей решительности; кроме своей работы он ничего не знает; спи вместо того, чтобы гулять; закрой дверь прежде чем уйти; за окном; действовать, не думая о результатах; сытый обещаниями; платить за книгу; готовый к отъезду; с ним случилась беда; около полуночи; бодрствовать всю ночь; вне связи с настоящим; сидеть лицом к лицу; шашлык по-грузински; принимать лекарство по чайной ложке.

14.1. Моторостроительный; фоторегистратор; символика; символизм; покупатель; сговорчивый; разочароваться; глава семьи; зажечь; солнышко; вполголоса; прощаться; отойти; (в)неевропейский; уехавший; противоестественный; противоречие; самоуправление; сорняк; сосуществование; яичница; желток; крестьяне; буря; приемная; неуверенность; недостижимый; подлежащий изменению; перестраиваемый; пограничный; выдержать; содержать; взаимосвязь; прозвище; последовательно; насквозь; раздробить; деятель искусства; указатель; искусственный; недостойный человек; испугаться; опасаться; постепенный; кивнуть; походка; срок; соответствовать.

14.2. Приходите до пяти часов; идти за город; жить у родителей; остаться за начальника; договориться о встрече; довольный успехом; по случаю дня рождения; несмотря на ваше мнение; пить по два стакана сока; отсутствие опыта; уважение детей к родителям; сквозь бурю; купить за 50 копеек; написать, чтобы попрощаться; готовиться к празднику; лекарство от многих болезней; ни в каком другом месте кроме этого; почему ты не пришёл?; это сверх моего понимания; по причине вашего незнания; остаться в приемлемых рамках; сделать по необходимости; ответить через некоторое время; я закончил это приблизительно в мае; она живет на другой стороне улицы; плыть вдоль берега; при этом условии; иметь право на образование; верить другу; верить в счастье; не верить ни во что; марка в пять копеек; свободный от недостатков; прийти не будучи приглашённым; послать по почте; на днях; художественный конкурс; петь во весь голос.

15.1. Реагировать; открытка; состояние здоровья; строительство; туча; танцплощадка; заботливый; убеждённый; писательница; регулятор; полузабытый; придорожный; вылетев; пролететь; облететь; крыло; незаконный; введение; подстаканник; от всего сердца; докладчик; выразительный; неприятность; перевоспитать; невообразимый; присвоить; объединиться; достойный уважения; патрон для лампочки; потомство; невпопад; пустоголовый; очаг; задаток; отчалить; смыть; сочувствовать; одарить; неизменный; выгружаемый; перегрузка; голосовать; чумазый; неразлучный; бригадир; член правления; непременно следует; завсегдатай; целесообразный; благозвучный; с севера на юг; первенец; новорождённый; год рождения.

15.2. С вашей помощью; пропагандировать эсперанто среди молодёжи; при необходимости; благодаря вашему объяснению; дождь шёл до восьми часов; на юге; гость с севера; начиная с обеденного перерыва; они живут над нами; верить несмотря ни на что; идти по три человека; отчёт председателя о деятельности за год; поздравление учеников учителем в связи с окончанием курсов; смотреть с горы; прийти на один момент; говорить по междугородному телефону; я расскажу после того как вы попросите; не заниматься ничем иным кроме танцев; по моему мнению; знать по опыту; знать в лицо; было под вечер; прийти не позавтракав; убедите вместо того, чтобы заставлять; выйти на прогулку; посинеть от холода; способный на всё; ниже уровня моря; менять открытки на марки; это не входит в мои обязанности; искра надежды; выпить залпом; кофе по-восточному; самый искусный; полное собрание сочинений Заменгофа.

16.1. Entuziasmulo; neǔtraleco; duonoficiala; vendado; nordano; ekloĝi; flaveta; herbero; geedza; desegnisto; kombilo; kafujo; kafejo; alflugi; antaǔvidi; apudurbo; eksterlerneja; enporti; malfaciligi; plilarĝigi; postmilita; senerare; subkonscio; trovaĵo; sentema; domestro; dezirinda; dezirata; alinomi; ĉirkaǔlavi; kunaǔtoreco; multlingveco; supernatura; trabatata; transkuri; trosali; loĝantaro; dekutimiĝi; pasintjara; elturniĝi; laǔvorta; malrapidaĉi; disĵetiteco; nerepacigebla; ĉiomanĝanta; forbruligenda; interrilato; kromgusto; mispaŝi; internaciiĝo.

16.2. Fali sur la teron; veturi al la maro; de loko al loko; fenestroj al oriento; transiri al la rusa lingvo; rajto je laboro; malfrui je kelkaj minutoj; je kilometro pli malproksime; dum proksimaj tagoj; dum tiu ĉi semajno; dum kunsido; dum iro; veni en vagonaro; por multaj jaroj; forveturi por somero; aĉeti por la tuta mono; ĉambro por duopo; iri por rigardi novan filmon; inviti por kafotrinko; salono kun cent sidlokoj; bileto por koncerto; paroli en la angla lingvo; esperi pri hazardo; urbo ĉe Volgo; ĉe mateniĝo; tio okazis antaǔ miaj okuloj; interŝanĝi revuon kontraǔ libro; ludi gitaron; veturi al sudo; duonvoje; komence; por eterne; tuj komenciĝos la vintro.

Starigi al la muro; bombonoj por teo; por kio ĝi estas?; vizaĝo kontraǔ vizaĝo; aldone; bedaǔrinde.

17.1. Aspirado; ekzamenanto; ekflori; dancistino; liniilo; mallarĝa; revulo; salujo; antaǔparolo; ĉiutage; eksterplana; ĝismorte; interurba; kontraǔmilita; kunfrato; memkontenta; multhoma; subaǔskulti; superkonstrui; surtera; restaĵo; personaro; kanteti; decidema; nedecidita; neakceptebla; miskalkuli; allasi; apudmoskva; ĉirkaǔtranĉi; detranĉi; forsendi; plirapidigi; traleginte; disduiĝi; amasloĝejo; enmanigi; represenda; senelira; prikanti; tuteco; maldiligenti; troloĝateco; fileto; neĝventego; singardemo; ĉiuj kune prenitaj.

17.2. En julio; kvardek kilometroj en horo; transformiĝi en maljunulon; tralegi dum tri semajnoj; dum mia foresto; dum horo; dum; ekvidi por la unua fojo; aliĝi al la partio; mi certas pri tio; bezono pri fakuloj; je la naǔa horo; je sep kilometroj de la urbo; kvinoble pli multe; poŝtmarko je dek kopekoj; ŝi ne estas laǔ mia gusto; vorto laǔ vorto; rigardi tra fenestro; domo kun naǔ etaĝoj; manko de scioj; memore pri la heroo; diri ŝerce; du kilometrojn longa; bezoni monon; li estas elektita kiel estro; preni kiel edzinon; erarigi; fini tuj; mi ne povas kompreni; kvazaǔ nenio okazus.

Sportklubo ĉe uzino; dum lia vivo; sub tiu kondiĉo; kun lia saĝo; malgraǔ tuta lia deziro; malgraǔ ĉio; paroli antaǔ infanoj; tio okazis en mia ĉeesto; dum la vivo de Puŝkin; esti mortanta.

Ĉirkaǔ la mondo; diskutoj pri la problemo.

18.1. Atestanto; disporti; vojeto; sablero; antaǔsenti; apudtera; rostovano; ĉiuhore; barilo; enbati; forporti; ĝisruĝe; interplaneda; kelktaga; kunraporto; transsendi; nombrado; bovidaĵo; foliaro; bofilo; ekbruli; manĝegulo; kokinejo; sendormeco; maljuniĝinta; praa; reeldoni; alklimatiĝi; aligrupigi; laǔlarĝa; ĉirkaǔligi; elserĉi; kvazaǔscienca; memflamiĝo; multfaka; priskribata; subigi; superpleniĝi; trosateco; fieraĉi; netrairebla; fiaferisto; eksterordinara; revema; fipolitikisto; fisoldato; caridino; prahistoria; malnovreĝima; kultur-kleriga; sampatrujano; publikigi; disvastiĝi; leviĝo; uzado; pereigi; restarigi.

18.2. Unu post alia; trans la montoj; eksterlande; ĉe la tablo; iri por akvo; raporto por la jaro; estimi pro kuraĝo; danki pro letero; pro tempomanko; por nenio en la mondo; fari kontraǔ mono; fari per unu fojo; dum la lastaj jaroj; resti anstataǔ estro; akcepti kiel bazon; kun lia subskribo; edziniĝi al studento; loĝi je miloj da kilometroj de ĉi tie; preni je mano; je unu horo antaǔ forveturo; ĵeti tra la fenestro; mi timas pri vi; komenci laboron; eklegi libron; estas mia vico; paroli en ies foresto.

Ĝis nun; antaǔ la revolucio; antaǔ ol ricevi leteron; infanoj sub 16 jaroj ne estas enlasataj; tuŝi la tabulon; kiom malsaĝa li estas!; tio ne estas mia afero; mi ne emas ŝerci.

Trans la riveron; tra la pordo; post tri kilometroj; post monato; paroli pere de tradukisto; ĉiun horon po kulereto; labori ĉiun duan tagon; rakonti dise-mise.

Apud la domo; ĉirkaǔ la noktomezo.

19.1. Ekskursanto; kuracado; helpanto; disfali; ekami; hundido; hundeto; pluvero; lumilo; panjo; alkuri; aliurba; ĉiumonata; ekstervica; enveturi; kontraǔscienca; kuntiri; memamo; multvoĉa; sinforgeso; subtera; supersona; kontentigi; bruema; malsaniĝi; liberiginto; supredirita; ĉirkaǔbari; elpeti; forflori; transsalti; ŝtataneco; gazetaro; nepriskribebla; samnomulo; antaǔhistoria; ambaǔtranĉa; trolaciĝi; pentraĉaĵo; fakultatestro; forigenda; dumvive; interfratiĝi; plilongigata; sensencaĵo; trairejo; por-usona; fiintenca; malpermesita frukto; ekkrio.

19.2. Kuracisto laǔ profesio; laǔ vento; meti salon laǔ la gusto; rakonti dum iro; vojaĝi tra Eǔropo; bati kontraǔ la tablon; promeni sur la placo; foresti pro malsano; okaze de la festo; per poŝto; post la ricevo de via letero; po 10 kopekoj por peco; ĝis la oreloj; iradi en magazenojn; dum mardoj; lekcio pri fiziko; tio ne estas laǔ miaj fortoj; verdire; almenaǔ.

Sen ajna espero; sen mia scio; kvarono antaǔ la unua; fari laboron senpripense; dormegi.

Lumo el la fenestro; domo el ligno; la plej aĝa el inter la fratoj; fari pro timo; fari pro amo al la arto; per ĉiuj fortoj; de tago al tago; elmodiĝi; senfortiĝi; ege malbone.

Pro malgravaĵo; preni el post la ŝranko; levi sin de ĉe la tablo; el trans la maro; el eksterlando.

Inter du fajroj; dume; dum.

Tra la malfermitaj pordoj; inter la dentojn.

20.1. Irado; piediranto; dissendi; banejo; observema; partieco; glaciero; memfarita; ĉevalido; malestimi; duonkuŝi; reelekti; sukerujo; antaǔi; superplenumi; anstataǔilo; ĉiusemajne; multangulo; senutila; bani sin; subhaǔta; tranaĝi; transporti; tutpopola; kontraǔagi; interagi; samkursano; nekonata; ekkonscii; strateto; heroeca; nekomparebla; neĝulino; memorinda; alikolorigi; ĉirkaǔdesegni; forkuro; plialtiginte; posttagmanĝa; surluniĝi; ĵetaĉi; filertulo; elpensaĵo; albatiĝi; sportvaroj; interkontinenta; subtropikoj; kinofestivalo.

20.2. Teo kun sukero; de la maldekstra flanko; po unu rublon de ĉiu persono; gratuli okaze de la festo; ekde la infanaĝo; fali de sur la lito; pro malĝojo; laǔ via permeso; batali kontraǔ malamiko; kio estas al vi?; traduko el la germana lingvo; vento el sudo; vidaĵo de sur la monto; loĝi ĉirkaǔ unu monaton; alta kiel arbo; perdi la vojon; konversacii inter kvar okuloj.

Labori super (pri) grava problemo; ridi pri ŝerco; pri tio necesas iom pensi.

Paroli pri la evento; batiĝi kontraǔ la muron; flanko ĉe flanko.

Malproksime de mi; tio estas al vi de mi; en la nomo de la direktoro; kuracilo kontraǔ kormalsano; skribita permane; pro neniofarado; ne aǔdi ekde la naskiĝo; el la tuta koro.

Sub la standardo; laǔ la muziko de Vivaldi; antaǔ la Nova jaro; apud Kazanj; li havas preskaǔ 50 jarojn; tio ne estas laǔ liaj fortoj; veturi malsupren.

Ĉe lazura lago; ĉe kiu vi estis?; mi ne havas aǔtomobilon.

Mi estas kontenta pri vi; akompani per rigardo; farita de fakulo; riĉa je sperto; malsana je la koro; ŝajni kuraĝulo.

Здесь приводятся только непроизводные слова, встречающиеся в учебнике. Они расположены в алфавитном порядке корней, без учёта окончаний: например, слово tek-o стоит впереди слова teknik-o. Цифры указывают номер урока, в котором данное слово впервые встречается, переводится или объясняется.

aboni 14 выписывать (журнал, газету)

absoluta 1 абсолютный, безусловный

abunda 19 обильный, изобильный, богатый

aĉeti 6 купить

adepto 20 сторонник, последователь

adiaǔ 14 прощай

admiri 20 восхищаться, любоваться

adreso 1 адрес

aero 8 воздух

afabla 19 любезный, приветливый

afero 8 дело

afiŝo 1 афиша, плакат, объявление

aflikti 18 удручать, угнетать, печалить

agi 11 действовать

agnoski 17 признать

agrabla 3 приятный

agrikulturo 20 сельское хозяйство

aĝo 5 возраст

ajlo 13 чеснок

ajn 15 бы ни (было)

akademio 20 академия

akcepti 14 принять

akiri 18 приобрести

akompani 16 провожать, сопровождать

aktiva 1 активный, деятельный, энергичный

aktoro 2 актер

aktuala 1 актуальный

akurata 2 аккуратный, пунктуальный

akvo 6 вода

al 3, 5 1) к; 2) выражает значение дательного падежа

alia 5 другой, иной

almanako 20 альманах

almenaǔ 14 по крайней мере, хотя бы

alta 8 высокий

alumeto 19 спичка

ami 6 любить

amaso 17 масса, толпа, скопление

ambaǔ 12 оба

amiko 5 друг

amuzi 16 развлекать, забавлять

analizi 19 анализировать

ananaso 1 ананас

angulo 10 угол

animo 16 душа

ankaǔ 3 также, тоже, и

ankoraǔ 5 ещё

anstataǔ 12 вместо

antaǔ 5 перед

aparato 12 прибор

aparta 16 отдельный, особенный, особый

aparteni 15 принадлежать

apenaǔ 7 едва, еле

aperi 11 появиться

apetito 1 аппетит

apogi 18 поддерживать, подпирать

aprilo 9 апрель

apud 8 около, возле

aranĝi 20 устроить, организовать, провести

arbo 8 дерево

arda 15 раскалённый, пылающий, пылкий

arto 14 искусство

artikolo 19 статья

asocio 14 ассоциация

aspekti 19 выглядеть

aspiri 17 стремиться

ataki 1 напасть, атаковать

atendi 8 ждать

atenta 8 внимательный

atesti 18 свидетельствовать

atingi 14 достигнуть

atmosfero 19 атмосфера

aǔ 6 или, либо

aǔdi 9 слышать

aǔgusto 9 август

aǔroro 17 утренняя заря

aǔskulti 8 слушать

aǔtobuso 1 автобус

aǔtografo 15 автограф

aǔtomobilo 1 автомобиль

aǔtoro 1 автор

aǔtuno 11 осень

avo 5 дед

avenuo 11 проспект, широкая улица

aviado 15 авиация

balo 15 бал

balbuti 20 лепетать

baldaǔ 6 скоро, вскоре

balkono 6 балкон

bani 6 купать

bankedo 19 банкет

baro 15 преграда, препятствие

bareliefo 18 барельеф

bastono 13 палка

bati 9 бить

batali 11 сражаться, бороться, биться, драться

bazo 3 основа, база

bebo 20 младенец

bedaǔri 10 сожалеть

bela 3 красивый

beletro 18 художественная литература

beno 16 благословение, благо, счастье

benko 19 скамья, скамейка

besto 12 животное

bezoni 12 нуждаться, иметь потребность

biblioteko 1 библиотека

biero 9 пиво

bildo 4 картина, картинка, изображение, образ

bileto 1 билет

biografio 14 биография

birdo 14 птица

blanka 4 белый

blonda 5 белокурый, светлый

blua 5 синий, голубой

bombono 13 конфета

bona 3 хороший, добрый

bordo 9 берег

bovo 13 бык

brako 19 рука (выше кисти)

branĉo 19 1) ветвь, ветка; 2) отрасль

brigado 15 бригада

brili 13 блестеть, сверкать

bronzo 18 бронза

broso 7 щётка

brui 14 шуметь

bruli 11 гореть

bruna 12 коричневый, карий

brusto 18 грудь

bufedo 6 буфет

bukedo 11 букет

bulko 13 булка

buŝo 13 рот

butero 13 сливочное масло

butiko 19 киоск, ларек, магазинчик, лавка

caro 18 царь

celebri 18 чествовать, отмечать

cent 4 сто

centro 2 центр

cepo 13 лук

certe 5 конечно; уверенно, точно

cetera 20 прочий

cigaredo 10 сигарета

cirko 10 цирк

citrono 13 лимон

civitano 15 гражданин

ĉambro 4 комната

ĉampiono 1 чемпион

ĉar 6 потому что, так как, ибо

ĉarma 7 прелестный

ĉe 4 у, при

ĉefa 10 главный, основной

ĉemizo 12 рубашка

ĉesi 14 перестать, прекратиться

ĉevalo 4 лошадь

ĉi 5, 8 выражает близость

ĉia 8 всякий, любой

ĉial 8 по любой причине

ĉiam 7, 8 всегда

ĉie 8 везде

ĉiel 8 всячески

ĉielo 11 небо

ĉien 8 во все стороны

ĉies 8 всех, принадлежащий всем

ĉio 5, 8, 9 всё

ĉiom 8 целиком

ĉirkaǔ 5, 12 вокруг

ĉiu 8, 9 каждый

ĉokolado 1 шоколад

ĉu 3 1) ли; 2) выражает вопрос

da 3 предлог, обозначающий меру или количество

danci 15 танцевать

danĝero 19 опасность

danki 5, 9 благодарить

dato 1 дата, число месяца

daǔri 10 длиться, продолжаться

de 2, 13 1) от; 2) выражает значение родительного падежа

decembro 9 декабрь

decidi 8 решить

dek 4 десять

deklaracio 16 декларация

dekstra 11 правый

delegito 19 делегат, представитель, уполномоченный

demandi 4 спрашивать

demokrato 18 демократ

demokratio 1 демократия

dento 7 зуб

des 12 тем (соотносительно с ‘чем’)

desegni 12 рисовать, чертить

detalo 2 деталь, подробность

devi 6 долженствовать, быть должным, быть обязанным

devizo 16 девиз

deziri 7 желать

dio 19 бог

diablo 7 чёрт

difini 19 определить

dika 8 толстый

diligenta 16 прилежный, старательный, усердный

dimanĉo 7 воскресенье

diri 3 сказать, говорить (что-либо)

direkto 12 направление

direktoro 1 директор

disĉiplo 18 ученик, последователь

disertacio 1 диссертация

disko 17 (грам)пластинка

diskuti 10 обсуждать

disputi 16 спорить

distrikto 6 район

divano 6 диван

diversa 9 различный

dividi 16 делить, разделить

do 8 итак, следовательно, значит, же

doktoro 16 доктор

dokumento 2 документ

dolĉa 13 сладкий

doloro 17 боль

domo 1 дом, здание

doni 6 дать

donaco 15 подарок

dormi 6 спать

doto 18 приданое

du 3 два

dubi 19 сомневаться

dum 3 во время, в течение, пока, в то время как

ebria 17 пьяный, опьянённый

eĉ 6 даже

eduki 15 воспитывать

edzo 5 муж

efektiva 10 действительный

egala 12 равный, одинаковый

ekonomio 1 1) экономика; 2) экономия

ekskluziva 16 исключительный

ekskursi 19 совершать экскурсию

ekspluati 11 эксплуатировать

ekspozicio 12 выставка

ekster 8 вне, за

ekzameni 1 экзаменовать, проверять

ekzemplo 10 пример

ekzemplero 17 экземпляр

ekzisti 14 существовать