Wybór Lech Jęczmyk

Jest w tym tomie zastanawiające opowiadanie Mc Laughlina w formie artykułu z prasy przyszłości, uzasadniającego potrzebę wypraw kosmicznych. Najcenniejszą zdobyczą takich wypraw będą według niego nowe pytania. Bo człowiek jest dziwnym zwierzęciem, które oprócz innych pokarmów potrzebuje także wciąż nowych pytań. Odpowiedzi działają na niego usypiająco — paliwem dla ludzkiego umysłu są pytania. Może dlatego tylu uczniów drzemie na lekcjach, że naukę przedstawia im się w szkole jako zbiór odpowiedzi, nie zaś jako zbiór pytań.

W powieści amerykańskiej pisarki Ursuli Le Guin pod tytułem Lewa ręka ciemności przedstawiciel odległej planety tak wykłada zasady swojej filozofii pierwszemu wysłannikowi Ziemi:

Fortitude

Van Goom’s Gambit

Mojo imia wam izwiestno

Touchstone

Chrysalis

Doktor Stephen M

DonaLD

Szpital Stanowy w Woodham,

N.Y. 01270 P.O. BOK 669 PRIV.

The Word of Heart’s Desire

Mister Wayne doszedł do końca długiej, sięgającej mu do ramienia hałdy szarego gruzu i zobaczył sklep światów. Wyglądał dokładnie tak, jak mu go znajomi opisali: mała szopa zbudowana z odpadków drewna, części samochodów, kawałków blachy i kilku rzędów kruszących się cegieł, zapacykowana wodnistą niebieską farbą.

Obejrzał się za siebie, na ścieżkę wśród ruin, żeby się upewnić, czy nikt go nie śledzi. Mocniej ścisnął pod pachą swoją paczkę, potem, przestraszony nieco własną odwagą, otworzył drzwi i wśliznął się do środka.

— Dzień dobry! — odezwał się właściciel.

On też wyglądał dokładnie tak, jak go opisano: wysoki, stary człowiek o chytrze zmrużonych wąskich oczach i opuszczonych kącikach ust. Nazywał się Tompkins. Siedział w starym bujanymi fotelu, na którego poręczy przycupnęła niebieskozielona papuga. W sklepiku znajdowało się jeszcze jedno krzesło i stół. Na stole leżała zardzewiała strzykawka.

— Dowiedziałem się o pańskim sklepie od przyjaciół — powiedział mister Wayne.

— Zatem zna pan cenę — powiedział Tompkins. — Przyniósł pan?

— Tak — odpowiedział mister Wayne, podnosząc swoją paczkę, — Cały mój majątek. Ale najpierw chciałbym o coś zapytać.

— Oni zawsze chcą o coś zapytać — powiedział Tompkins do papugi, która mu odmrugnęła. — Proszę bardzo, niech pan pyta.

— Chcę wiedzieć, co się dzieje naprawdę.

Tompkins westchnął. — Dzieje się tak: daję panu zastrzyk, po którym pan zasypia. Potem za pomocą pewnych urządzeń, które mam na zapleczu, uwalniam pańską świadomość.

Tompkins uśmiechnął się po tych słowach i jego milcząca papuga również jakby się uśmiechnęła.

— I co dalej? — spytał mister Wayne.

— Pańska wyzwolona z ciała świadomość może wybierać spośród niezliczonej liczby możliwych światów, jakie Ziemia odrzuca w każdej sekundzie swego istnienia.

Tompkins siedząc w swoim fotelu uśmiechnął się szerzej i mówił dalej z wyraźnym zapałem.

— Tak, mój przyjacielu, pewnie pan tego nie podejrzewał, ale nasza udręczona Ziemia, od momentu kiedy wyłoniła się z ognistego łona Słońca, pozostawia za sobą bez przerwy alternatywne światy. Nieskończona liczba światów biorących swój początek z małych i wielkich wydarzeń, każdy Aleksander i każda ameba tworzą światy, podobnie jak fale, które rozchodzą się po stawie niezależnie od tego, czy wrzucimy do niego mały czy duży kamień. Czyż wszystkie przedmioty nie rzucają cienia? Otóż, mój przyjacielu, Ziemia jest czterowymiarowa, rzuca więc trójwymiarowe cienie; w każdym momencie swego istnienia rzuca swoje materialne odbicia. Miliony, miliardy światów! Bezmiar światów! I pańska wyzwolona przeze mnie świadomość będzie mogła wybrać, któryś z tych światów i pobyć w nim przez jakiś czas.

Mister Wayne nie mógł uwolnić się od niepokojącego uczucia, że Tompkins przypomina naganiacza sprzed cyrkowej budy, obiecującego nie istniejące cuda. Ale mister Wayne przypomniał sobie, że za jego życia zdarzyły się już rzeczy, w które nigdy by nie uwierzył. Nigdy! Niewykluczone więc, że cuda, o których mówił Tompkins, też są możliwe.

— Znajomi mówili mi także… — zaczął mister Wayne.

— Że jestem pospolitym oszustem?

— Niektórzy z nich robili takie aluzje — powiedział mister Wayne ostrożnie — ale ja nie chcę się uprzedzać. Mówili też…

— Domyślam się, co mówili pańscy obleśni przyjaciele. Powiedzieli panu o spełnianiu życzeń. Czy chciałby się pan dowiedzieć czegoś na ten temat?

— Tak. Mówili mi, że wszystko czego zapragnę, wszystko co chciałbym…

— Zgadza się — powiedział Tompkins. — To jest zasada wszystkiego. Istnieje nieskończona liczba światów, spośród których może pan wybierać. Pańska świadomość kieruje się w wyborze wyłącznie pragnieniami. Pańskie najskrytsze pragnienia są jedyną rzeczą, jaka się liczy. Jeżeli marzył pan potajemnie o morderstwie…

— Ależ skąd! — przerwał mister Wayne.

— …znajdzie się pan w świecie, gdzie będzie pan mógł mordować, gdzie będzie pan mógł pławić się we krwi, przewyższyć markiza De Sade, Nerona czy kogoś tam jeszcze, kto jest pańskim bożyszczem. Albo przypuśćmy, że pożąda pan władzy. Wówczas wybierze pan świat, gdzie będzie pan bogiem, w przenośni i dosłownie. Krwiożerczym Juggernautem na przykład, lub mądrym Buddą.

— Nie sądzę, abym…

— Są też inne pragnienia. Wszystkie nieba i wszystkie piekła staną przed panem otworem. Nieokiełznana rozpusta. Obżarstwo, pijaństwo, miłość, sława — wszystko czego pan zechce.

— Zdumiewające! — powiedział mister Wayne.

— Tak — zgodził się Tompkins. — Oczywiście ta krótka lista nie wyczerpuje wszystkich możliwości, wszystkich kombinacji i odmian pragnień. Przecież może pan także wybrać proste, spokojne, sielankowe życie na jakiejś południowej wyspie wśród wyidealizowanych krajowców.

— To już jest bardziej do mnie podobne — powiedział mister Wayne z nieśmiałym uśmiechem.

— Ale kto wie? Pan sam może nie znać swoich prawdziwych pragnień. Można nawet pragnąć własnej śmierci.

— Czy to się często zdarza?

— Od czasu do czasu.

— Ja nie będę chciał umrzeć.

— To są rzadkie przypadki — powiedział Tompkins patrząc na paczkę mister Wayne’a.

— Pan wie najlepiej… Ale skąd mam wiedzieć, czy to wszystko dzieje się naprawdę? Cena jest niezwykle wysoka: cały mój majątek. A pan może dać zwyczajny zastrzyk, po którym będę miał sny. Cały mój majątek za jeden zastrzyk heroiny i dużo wielkich słów!

Tompkins uśmiechnął się uspokajająco. — Przeżycie nie będzie miało nic wspólnego z widzeniem narkotycznym ani ze snem.

— Jeżeli to prawda — spytał mister Wayne odważnie — to dlaczego nie mogę pozostać w wymarzonym przez siebie świecie na zawsze?

— Pracuję nad tym — powiedział Tompkins. — Dlatego właśnie biorę tak drogo, że potrzebne mi są materiały do doświadczeń. Chcę znaleźć sposób, żeby przejście było trwałe. Jak na razie nie udało mi się przeciąć pępowiny, która łączy człowieka z jego własną Ziemią i przyciąga go do niej z powrotem. Nawet najwięksi mistycy nie potrafili tej sztuki dokonać inaczej niż przez śmierć. Ale mimo to nie tracę nadziei.

— Byłoby to wspaniałe, gdyby się panu udało — wtrącił mister Wayne uprzejmie.

— Tak, niewątpliwie! — zawołał Tompkins z niespodziewanym wybuchem entuzjazmu. — Wtedy moja nędzna buda stanie się bramą do raju. Operacja nie będzie nic kosztować, będzie dostępna dla wszystkich! Każdy będzie mógł przenieść się na Ziemię, jaką sobie wybierze, taką, która mu naprawdę odpowiada, pozostawiając ten przeklęty świat szczurom i karaluchom…

Nagle Tompkins urwał w pół zdania i powiedział znowu z lodowatym spokojem. — Obawiam się, że dałem wyraz swoim uprzedzeniom. Na razie nie umiem zapewnić ostatecznej ucieczki z tego świata, w każdym razie takiej, która nie pociągałaby za sobą śmierci. Może nigdy mi się to nie uda. Jak dotychczas mogę panu zaproponować jedynie wakacje, zmianę, posmak innego świata i spojrzenie na własne pragnienia. Cenę pan zna. W razie niepowodzenia wszystko zwracam.

— To bardzo ładnie z pańskiej strony — powiedział mister Wayne zupełnie szczerze. — Ale jest jeszcze inna sprawa, o której wspominali mi znajomi: dziesięć lat życia.

— Na to nie ma rady — powiedział Tompkins. — Tego panu nie mogę zwrócić. Moja operacja stanowi ogromne obciążenie systemu nerwowego, co odpowiednio skraca życie. To jest jedna z przyczyn, dla których nasz tak zwany rząd uznał moje operacje za nielegalne.

— Nie egzekwują tego zakazu zbyt surowo — powiedział mister Wayne.

— Nie. Oficjalnie rzecz jest zakazana jako szkodliwe oszustwo. Ale urzędnicy też są ludźmi. Oni też chcieliby uciec z tej Ziemi, tak jak wszyscy inni.

— Cena — zastanawiał się mister Wayne, przyciskając do siebie zawiniątko. — I dziesięć lat życia! Za realizację moich najskrytszych pragnień… Muszę się przez chwilę zastanowić.

— Niech się pan zastanawia — powiedział Tompkins obojętnie.

A Happy Day in 2381

Słowa te ryję na glinianych tabliczkach przed moją jaskinką. Zawsze interesowało mnie, jak Babilończycy to robili, nie przypuszczałem jednak, że sam będę musiał próbować. Musieli mieć lepszą glinę, a może pismo klinowe lepiej się do tego nadawało.

Moja rozłazi się albo kruszy, wolę to jednak od gryzmolenia wapieniem po łupku, bo od dziecka jestem wrażliwy na zgrzytanie. Nie będę już nigdy nazywał starodawnych technik prymitywnymi. Profesor przed odejściem obserwował, jak męczę się, żeby skrzesać ogień, i gdy złamałem po kolei nóż do otwierania konserw, nasz ostatni pilnik, scyzoryk i nożyczki, zauważył, że docent Tompkins z British Museum próbował przed czterdziestu laty wyłupać z krzemienia zwyczajną skrobaczkę, podobną do sporządzanych w epoce kamiennej, i zwichnął sobie nadgarstek oraz stłukł okulary, ale skrobaczki nie wyłupał. Dodał też coś o urągliwej wyższości, z jaką patrzymy na jaskiniowych antenatów. Miał rację. Moja nowa siedziba jest nędzna, materac już zgnił, a z bunkra artyleryjskiego, w którym tak dobrze się mieszkało, wygnał nas ten schorowany, stary goryl, którego licho przyniosło z dżungli. Profesor utrzymywał, że goryl wcale nas nie wysiedlił. Było to o tyle prawdą, że nie okazywał agresywności, lecz wolałem nie dzielić z nim i tak ciasnego pomieszczenia — najmocniej denerwowały mnie jego zabawy granatami. Może i usiłowałbym go wygonić, bał się czerwonych puszek zupy rakowej, której tyle tam zostało, ale bał się jednak za mało, a poza tym Maramotu, który teraz już otwarcie przyznaje się do szamaństwa, oświadczył, że rozpoznaje w małpie duszę stryjecznego i nastawał na to, by nie robić mu na złość. Obiecałem, że nie będę, profesor zaś złośliwy jak zwykle bąknął, że jestem powściągliwy nie ze względu na stryja Maramotu, ale że nawet schorowany goryl pozostaje gorylem. Nie mogę odżałować tego bunkra, kiedyś należał do fortyfikacji granicznych między Gurunduwaju i Lamblią, a teraz cóż, żołnierze rozbiegli się, a nas wyrzuciła małpa. Wciąż nasłuchuję mimo woli, bo dobrze ta zabawa granatami się nie skończy, ale słychać tylko jak zawsze stękanie przejedzonych uruwotu i tego pawiana, który ma podbite oczy. Maramotu mówi, że to nie zwykły pawian, lecz muszę dać spokój głupstwom, bo nigdy nie przejdę do rzeczy.

Nazidanije dla pisatielej fantastiki

The Fires Within

Właściwie nie powiedziano mu dotychczas ani słowa ponad to, że ma natychmiast, służbowo udać się na Księżyc. Podróż jak podróż. Jan bywał już na Księżycu i dalej nawet, ale zawsze miało to jakiś z góry określony cel, a przy tym załatwianie formalności trwało zwykle ponad tydzień, potem czekało się długo na miejsce w rakiecie…

Tym razem, bez żadnych formalności, w ciągu kilku godzin Jan znalazł się na pokładzie statku kosmicznego. Miał w kieszeni zwykły służbowy paszport pozaziemski, delegację do jednej ze stacji badawczych instytutu, w którym pracował… Mimo to jednak zdawał sobie sprawę z tego, że jego wyjazd musi mieć jakiś nadzwyczajny charakter.

Mając wiele czasu, próbował w czasie lotu wyobrazić sobie cel tej nieplanowanej podróży. Cóż takiego mogło przydarzyć się w księżycowej stacji? Czyżby objawiła się tam jakaś niezwykła forma pozaziemskiego życia, jakaś istota z Kosmosu, dla zbadania której trzeba było zawezwać znakomitego specjalistę biofizyka z Ziemi? Przypuszczenie miało pozory prawdopodobieństwa: o takim fakcie na pewno nie trąbiono by głośno, dopóki sprawy nie zbadają specjaliści. Stąd te tajemnice i brak wszelkich wyjaśnień o celu podróży. Jednak hipoteza taka miała jeden słaby punkt: Jan zdawał sobie sprawę, że choć biofizykiem wprawdzie był, jednak nie na tyle znakomitym…

Pod koniec podróży porzucił wreszcie te jałowe domysły i postanowił czekać, aż ktoś mu nareszcie coś wyjaśni. Kiedy głośnik poinformował pasażerów, że do celu podróży pozostało zaledwie trzy godziny, Jan udał się do bufetu. Czuł już nieprzyjemne ssanie w dołku, a na zjedzenie kolacji w księżycowym kosmoporcie wolał nie liczyć. Jeszcze przed odlotem poinformowano go, że będzie miał natychmiastowe połączenie lokalne z docelową stacją, wolał więc nie ryzykować, bo nade wszystko nie lubił chodzić spać głodny.

W bufecie było dość tłoczno, nie wszyscy jednak, jak się okazało, siedzieli tu w celu spożycia kolacji. Nawet nie podsłuchując specjalnie cudzych rozmów, Jan bez trudu dowiedział się o pogłosce, komentowanej żywo przez pasażerów: wczorajszy statek regularnej komunikacji księżycowej, przed lądowaniem na Księżycu został uprowadzony przez kilku podróżujących w nim osobników. Według ostatnich wiadomości, otrzymywanych jakoby z Centrali Koordynacji Lotów, statek wylądował w bliżej nie określonym rejonie Księżyca, gdzie opuścili go porywacze, uprowadzając jako zakładnika jednego z pasażerów. Statek, po kilku godzinach postoju, wystartował ponownie i szczęśliwie dotarł do kosmoportu, jednakże o losach uprowadzonego pasażera dotychczas nic nie wiadomo.

Jan z zainteresowaniem słuchał tych rewelacji. Przypadek porwania rakiety pasażerskiej nie był wprawdzie wydarzeniem bez precedensu — było już kilka prób, niektóre nawet były udane, zawsze jednak porywacze, wcześniej czy później, sami oddawali się w ręce władz. Byli to przeważnie ludzie nie zdający sobie w pełni sprawy z warunków panujących na Księżycu, przedstawiający żałośnie niski poziom umysłowy. Jeden na przykład — fakt ponoć autentyczny — usiłował wyskoczyć ze spadochronem z rakiety manewrującej nad powierzchnią Księżyca… Jednakże w tym wszystkim, co mówiono teraz, Jan dostrzegał pewne cechy przemyślanej, dobrze zorganizowanej akcji.

Zanim rakieta wylądowała, Jan wiedział już sporo na temat przebiegu porwania. Porywaczy było czterech, lecz działali w zmowie z kimś jeszcze, kto oczekiwał na nich w umówionym miejscu lądowania. Działali raczej podstępem niż groźbą, używając jedynie środków odurzających, którymi obezwładnili załogę rakiety. Musiał być wśród nich dobry pilot rakietowy, gdyż wylądowali bezbłędnie, bez pomocy kogokolwiek z obsługi statku. Gdy opuścili wraz z zakładnikiem rakietę, okazało się, że zabrali ze sobą, bądź wynieśli poza statek, wszystkie awaryjne ubiory próżniowe, uniemożliwiając w ten sposób pościg.

Odurzeni narkotykami piloci dopiero po kilku godzinach byli w stanie nawiązać łączność z kosmoportem. Wysłane natychmiast rakiety zwiadowcze nie zdołały jednak odnaleźć na terenie wokół rakiety żadnego podejrzanego pojazdu. Załoga jednego z patrolowców odnalazła wprawdzie odciśnięte w pyle koleiny pojazdu, jednak już w odległości kilku kilometrów od miejsca przymusowego lądowania porwanego statku ślad wkraczał na szlak uczęszczany przez liczne ruchome stacje automatyczne i pojazdy księżycowe, a przy tym właściwości księżycowego gruntu nie sprzyjały tu utrwalaniu się wyraźnych śladów.

Tych ostatnich szczegółów dowiedział się Jan z oficjalnego komunikatu radiowego rozgłośni księżycowej, tuż przed lądowaniem. Komunikat zapewniał ponadto, że poszukiwania są kontynuowane, jak dotychczas jednak bez rezultatu.

Przy odprawie paszportowej skierowano Jana do biura dyspozytora kosmoportu, gdzie dowiedział się, że ze względu na wyjątkową sytuację nie będzie mógł w ciągu najbliższej doby dotrzeć na miejsce przeznaczenia, albowiem wszystkie pojazdy księżycowe oddano do dyspozycji służby śledczej. Jana umieszczono w klitce, zwanej szumnie apartamentem dla gości i polecono mu czekać cierpliwie na dalsze polecenia. Nie mając nic lepszego do roboty, usiadł w przydzielonym mu pokoiku i zaczął przeglądać przywiezione z Ziemi czasopisma.

Po kilkunastu minutach zapukano do drzwi. Do pokoju wszedł dyspozytor.

— Przepraszam, jeśli przeszkadzam — powiedział bardzo grzecznie. — Właśnie skończyłem służbę… Pojęcia pan nie ma, co się tutaj działo po wczorajszym incydencie. Byłem tak zajęty, że po prostu nie miałem nawet czasu śledzić szczegółów tej afery. Sądzę, że może… pan zechce uchylić rąbka tajemnicy służbowej… To znaczy, oczywiście, żartuję… Po prostu może pan wie coś ciekawego, o czym może pan mówić. Bo tutaj też właściwie niewiele wiemy…

— A skądże ja?… — zdziwił się szczerze Jan. — Jeżeli, jak pan mówi, wy tu niewiele wiecie, to ja tym bardziej nie wiem, przecież dopiero co przyleciałem i siedzę tu zupełnie niepotrzebnie, a miałem niezwłocznie zameldować się w stacji B–15…

Dyspozytor uśmiechnął się jakoś dziwnie, milczał przez chwilę, wreszcie ciekawość widać przeważyła.

— Ja pana jeszcze raz bardzo przepraszam… Rozumiem, że nie wolno panu z nikim o tych sprawach rozmawiać… Ponieważ jednak major dzwonił dwa razy i pytał o pana, więc domyśliłem się, że przybywa pan do nas w związku ze sprawą porwania.

— Jaki major?

— Major Netz z tutejszej placówki Kosmopolu. Właśnie przed kilkoma minutami dzwonił po raz drugi i powiedział, że już tu leci i żeby pana w żadnym wypadku nigdzie stąd nie wysyłać.

— To chyba pomyłka! Jestem biofizykiem i z tą sprawą nie mam nic wspólnego!

— No, trudno, niczego się od pana nie dowiem… Ale też z pana służbista! — uśmiechnął się dyspozytor, kierując się ku wyjściu. — W każdym razie przekazałem panu polecenie majora. Proszę nie oddalać się z pokoju. Gdy tylko przyleci, skieruję go tu do pana. Dobranoc.

Teraz dopiero Jan zaczął kojarzyć poszczególne niejasne dla niego dotąd wydarzenia w jedną logiczną całość. Jeśli rzeczywiście dyspozytor nie bierze go za kogoś innego, to swój nagły przylot na Księżyc Jan zawdzięcza władzom śledczym, którym widocznie jest tu do czegoś potrzebny i to najwyraźniej w związku z wczorajszym porwaniem.

Kosmopol ma prawo powoływania do współpracy cywilnych specjalistów z różnych dziedzin — o tym powszechnie wiadomo. Jednakże Jan nie spodziewał się, że może się to odbywać w taki sposób. Ostatecznie mógł sobie wytłumaczyć to wszystko, co dotyczyło sposobu przyzwania go tutaj; mogło chodzić o zachowanie najściślejszej tajemnicy co do jego udziału w akcji przeciw porywaczom. Tylko w żaden sposób nie potrafił znaleźć odpowiedzi na pytanie — po licha im do tego potrzebny biofizyk? A może nie biofizyk, lecz po prostu on, właśnie on, konkretnie Jan L.?

Głośne pukanie wyrwało Jana z drzemki. Wstał szybko z fotela i powiedział „proszę!” Do pokoju wszedł nieduży, energiczny mężczyzna w cywilnym ubraniu. Bez wstępów wylegitymował się Janowi, potem położył na stoliku przyniesioną plastykową teczkę i usiadł na skraju tapczanu.

— Proszę spocząć, to potrwa dłużej — powiedział, uśmiechając się ledwie dostrzegalnie. — Przepraszam w imieniu Kosmopolu za tę całą maskaradę i za tak gwałtowne „porwanie” pańskiej osoby… Mam nadzieję, że wkrótce rozgrzeszy nas pan z tego postępowania. Sprawa jest znacznie grubszego kalibru, niż może pan sobie wyobrazić na podstawie oficjalnych komunikatów. Nie mogę panu w tej chwili wyjaśniać, dlaczego właśnie pana tu sprowadziliśmy. Nie wtajemniczę pana także w kulisy sprawy. Mogę przekazać panu jedynie to, co jest niezbędne do wykonania zadania, jakie dla pana przewidzieliśmy w naszym planie działania.

Na pewno słyszał pan już trochę o wydarzeniach ostatniej doby. Tu, na Księżycu, nie były one tajemnicą prawie od samego początku, staraliśmy się jednak, aby jak najpóźniej dowiedziano się o nich na Ziemi. To znaczy, aby nie poruszać zbytnio opinii publicznej, dopóki nie chwycimy sprawy mocno w ręce… Były jeszcze i inne powody do utrzymania tego w tajemnicy, ale o tym już nie mogę mówić. Wielu rzeczy domyśli się pan sam w trakcie wykonywania zadania.

Na czym będzie ono polegało, dowie się pan za chwilę. Tu, w tej teczce jest szczegółowa instrukcja. Musi pan zapoznać się z nią w ciągu najbliższych dwudziestu godzin, a następnie oddać mi ją, nie pokazując nikomu. Najlepiej, jeśli pan nie będzie jej w ogóle wypuszczał z ręki przez cały czas. I proszę dokładnie zamykać się w pokoju. Ponadto proszę odpocząć i przygotować się do dalszej, kilkudniowej co najmniej podróży po Księżycu. Teraz jeszcze kilka wyjaśnień…

Major wydobył z teczki mapę wycinka powierzchni księżycowej, pokreśloną czerwonymi liniami i strzałkami.

— Od jutra będzie pan występował jako konserwator urządzeń automatycznych na bezludnych stacjach księżycowych oraz w bazach, chwilowo pozbawionych personelu. Jak panu wiadomo zapewne, po Księżycu krąży kilkudziesięciu takich inżynierów konserwatorów, dokonujących okresowych przeglądów i naprawiających uszkodzone urządzenia. Mają oni wyznaczone trasy, po których posuwają się przy użyciu specjalnych wozów technicznych, z odpowiednimi narzędziami i częściami zamiennymi. Proszę się nie przejmować, jeśli nawet nie ma pan pojęcia o automatyce i elektronice. Nie spodziewamy się po panu żadnych rewelacyjnych wyników w tej dziedzinie. Dostanie pan zresztą, jak każdy konserwator, dwa automaty specjalistyczne. Są to człekopodobne roboty, z których jeden pełni obowiązki kierowcy wozu technicznego, a obydwa nieźle potrafią bez niczyjej pomocy sprawdzić funkcjonowanie typowych urządzeń i naprawić najpospolitsze uszkodzenia. Zatem strona techniczna może pana nic nie obchodzić. Proszę tylko powoli, bez pośpiechu i systematycznie objechać według harmonogramu te wszystkie stacje, które zaznaczyłem na mapie. Roboty znają swoje obowiązki oraz drogi, którymi będziecie się poruszać.

— To wszystko? — wtrącił Jan, nie bardzo wciąż pojmując, o co tu chodzi.

— Tego nie mogę powiedzieć, bo… nie wiem — uśmiechnął się major tajemniczo. — To akcja eksperymentalna. Być może skończy się na objechaniu kilku stacji, ale sądzę, że raczej nie… Podkreślam, to są wszystko stacje bezzałogowe, choć niektóre z nich są przystosowane do ciągłego przebywania w nich ludzi. Pana zadaniem jest przekonać się, czy w istocie wszystkie one są bezludne. Tam są zapasy powietrza, wody, żywności… Teraz pan rozumie?

— Tak, domyśliłem się już wcześniej. Nie wiem jedynie, co powinienem robić, jeśli okaże się, że w jednej ze stacji zamieszkali poszukiwani przestępcy ze swym zakładnikiem?

Major nie od razu odpowiedział. Patrzył przez chwilę na Jana, jakby szukając w myślach odpowiednich sformułowań.

— Obawiam się, że nie zdoła pan niczego w takiej sytuacji przedsięwziąć. Nie będę taił, że misja kryje w sobie pewne ryzyko, jednak są powody pozwalające nam przypuszczać, że ryzyko to nie jest aż tak duże, jak mogłoby się wydawać komuś nie wtajemniczonemu w istotę sprawy… Przepraszam, tak mi się to jakoś mętnie powiedziało, ale niestety, nie mogę tego panu jaśniej wyłożyć. Proszę mieć do nas zaufanie. Nie wysyłamy pana na zgubę, tego nie wolno nam robić nawet w sytuacji tak krańcowo dramatycznej, jak ta… Powiem jeszcze, że i dla powodzenia naszego planu i dla pana — tym lepiej, im mniej będzie pan wiedział o sprawie.

— Hm… — zastanowił się Jan. — Czy mógłbym… ewentualnie… wycofać się z udziału w tym… eksperymencie?

— Ma pan prawo, oczywiście! Jednakże bardzo proszę, aby pan tego nie robił. Są pewne powody, dla których właśnie pan jest najodpowiedniejszym kandydatem do tej roli.

— Cóż mam zatem robić, jeśli porywacze zatrzymają mnie w jednej ze stacji?

— Nic. Proszę dać się zatrzymać, nie stawiając oporu.

— I przekonać ich, że jestem konserwatorem?

— O ile się to panu uda. To nie jest istotne. Myślę jednak, że rozszyfrują pana od razu. Polegamy na pańskiej inteligencji. Sprawdzaliśmy pana akta i wiemy o kilku sytuacjach, w których wykazał pan pewne korzystne walory… Od chwili kiedy zatrzymają pana porywacze, może pan robić i mówić wszystko, co się panu podoba, nie narażając się im oczywiście. Może pan opowiedzieć, że Kosmopol powołał pana do tej akcji, a nawet dać się pozornie zwerbować przeciwnikowi, jeśli wyniknie z sytuacji taka możliwość…

Jan ze zdumieniem patrzył na majora, który jednak mówił to zupełnie poważnie.

— O ile dobrze zrozumiałem, to… nic nie rozumiem! — powiedział Jan i dopiero po chwili spostrzegł, że niechcący strawestował sentencję przypisywaną Sokratesowi. — Czyżby moja misja polegała na tym, że mam dać się uwięzić?

— Powiedziałem, że wielu rzeczy domyśli się pan sam. I proszę — jedną sprawę już na wstępie sam pan sobie wyjaśnił! — roześmiał się major. — O to mniej więcej chodzi. Musi pan znaleźć się we wnętrzu stacji.

— Coś w rodzaju „żywej torpedy” — mruknął Jan pod nosem.

— Co pan mówi?

— Nic, tak tylko, do siebie… Chciałbym zadać jeszcze kilka pytań. Po pierwsze, czy pan, majorze, orientuje się, o co właściwie chodzi porywaczom? Dlaczego uprowadzili tego właśnie człowieka? Czy to ktoś bardzo ważny? I w ogóle, czy pan wie, o co toczy się ta cała gra?

— Oczywiście że wiem… — Twarz majora spoważniała, spochmurniała nawet. — Nie powiem panu tego, ale mogę zapewnić, że gra toczy się o największą stawkę. Największą, tak! A ten uprowadzony… Owszem, w pewnym sensie to ktoś bardzo ważny, choć prawie nikomu nie znany…

Trasa, którą wyznaczyliśmy dla pana, nie obejmuje wszystkich stacji w tym rejonie. Jeśli więc oni nawet będą przejmowali pańskie radiowe meldunki do bazy, to do ostatniej chwili nie będą pewni, czy nie ominie pan tej stacji, w której się ukryli. Prawdę mówiąc, jestem przekonany, że siedzą w jednej z pięciu lub sześciu stacji, które są najlepiej wyposażone… Zaznaczyłem je na mapie, proszę ich w żadnym wypadku nie pominąć.

— Dlaczego zatem nie zrobicie obławy i nie wyłuskacie ich stamtąd?

— Proszę wziąć pod uwagę, że oni mają u siebie tego Binxa. Na razie pokładają w nim wielkie nadzieje, ale w pewnej chwili może im przestać na nim zależeć i będą osłaniali się nim jak tarczą. Obecnie zależy im na spokoju i dobrym ukryciu. Nie możemy dopuścić, by ten spokój osiągnęli.

— Myślałem początkowo, że to ucieczka zwykłych kryminalistów…

— My też w pierwszej chwili myśleliśmy podobnie. Jednak Księżyc jest najmniej odpowiednim miejscem do ukrywania się przestępców. Wbrew pozorom, na Ziemi czuliby się o wiele bezpieczniej. Biorąc to pod uwagę, sprawdziliśmy przede wszystkim, kto to jest Harry Binx. Okazało się, że jest on kluczem do całej zagadki, choć nie od razu udało się nam to stwierdzić. Porywacze, którzy wcześniej odkryli jego tożsamość z człowiekiem o innym nazwisku, starannie zacierali ślady, by nikt inny po nich tego nie dociekł. Możliwe, że są przekonani, iż nie wiemy tego do dziś i na takim przeświadczeniu opierają poczucie względnego bezpieczeństwa. To znaczy, zdają sobie sprawę, że ich ścigamy jako porywaczy, lecz sądzą, że nie przywiązujemy do tej sprawy takiej wagi, na jaką ona zasługuje… Więcej, niestety, nie wolno mi powiedzieć, bo to mogłoby zakłócić przebieg naszej akcji.

Major rozłożył ręce i uśmiechnął się przepraszająco, po czym zawiązał tasiemki plastykowej teczki i podał ją Janowi.

— W porządku. Pan mnie w to pakuje, pan też będzie mnie z tego wyciągał — powiedział Jan, siląc się, aby wypadło to możliwie dowcipnie i beztrosko.

Kiedy jednak major znalazł się za progiem, Jan poczuł niedwuznaczne mrówki na grzbiecie…

Księżycowy samochód poruszał się dość szybko po przetartym szlaku. Jan, rozparty na tylnym siedzeniu, widział przed sobą — pomiędzy masywnymi korpusami dwóch robotów — wycinek księżycowej panoramy. Nie znał tych okolic, kazał więc jednemu z robotów podawać głośno nazwy mijanych obiektów i widocznych większych kraterów. Robot kierowca znał je wszystkie doskonale, widać wielokrotnie już przemierzał tę trasę. Drugi robot tkwił bez ruchu obok kierowcy, tylko od czasu do czasu wymierzonymi, mechanicznymi ruchami regulował coś na desce rozdzielczej pojazdu.

Jan, który w ciągu ostatnich kilkudziesięciu godzin wędrował nieustannie od stacji do stacji, wykorzystywał na drzemkę każdy równiejszy odcinek trasy, gdy pojazd sunął kołysząc się z lekka na miękkich amortyzatorach.

Obudziło go delikatne potrząsanie za ramię. Otworzył oczy i zobaczył pochyloną nad sobą postać robota.

— Przepraszam, panie inżynierze. Jesteśmy przed stacją Arthemis — powiedział robot, otwierając drzwi pojazdu.

Jan sprawdził wskaźnik powietrza, dociągnął pas na swym ubiorze księżycowym i spojrzał pytająco na robota.

— To jedna z najpiękniej położonych baz księżycowych — powiedział robot, jakby cytując przewodnik turystyczny. — Założona w końcu ubiegłego wieku, wielokrotnie modernizowana, służyła jako baza centralna wielu wyprawom selenograficznym, badającym ten rejon powierzchni Srebrnego Globu. Obecnie od dwóch lat nie zamieszkana…

— Dobrze, dobrze… — przerwał mu Jan, wysiadając z pojazdu. Z przyjemnością rozprostował nogi, przeszedł kilkadziesiąt metrów w kierunku stacji i znalazłszy niewielki odłam skalny, przysiadł na nim, by obejrzeć to reklamowane cudo.

Stacja Arthemis wyglądała rzeczywiście malowniczo. Położona na stoku sporego wzniesienia wtapiała się w kamienisty krajobraz. Znaczna część jej kubatury użytkowej ukryta była w szerokiej, ukośnie biegnącej szczelinie, przecinającej stok. Do wrót stacji wiodła dość stroma, wąska droga, pokonująca w dwóch zakosach wysokość kilkudziesięciu metrów.

Jan wytężał wzrok, chcąc z tej odległości dostrzec jakiś ślad ludzkiej obecności — błysk światła w przejrzystej kopułce obserwacyjnej, jakiś ruch przy wejściu… Niczego takiego nie wypatrzył, choć przecierał kilkakrotnie hełm irchową ściereczką i wytężał wzrok. Po kilku minutach zawrócił do pojazdu, wsiadł i kazał jechać. Już w kabinie samochodu spostrzegł, że ma odpiętą jedną z zewnętrznych kieszeni skafandra. Zanim ją zapiął, sprawdził odruchowo zawartość. Brakowało irchy do przecierania szybki w hełmie, ale ponieważ pojazd w pędzie minął właśnie miejsce, gdzie Jan ją zgubił, więc machnął ręką na ten drobiazg.

Dojeżdżali do wrót tunelu śluzowego. Niebieskawoszary pył podłoża utrwalił tu dziesiątki śladów różnych pojazdów, odwiedzających stację od chwili jej powstania. Wszystkie ślady były oczywiście zupełnie wyraźne, jakby pozostawione przed chwilą. Tylko w miejscach, gdzie jedne przecinały drugie, można było stwierdzić, który był późniejszy. Pojazd zatrzymał się przed stalową bramą. Robot kierowca podszedł do dźwigni zamka i przesunął ją. Na wrotach zapłonęło zielone światło i po chwili odsunęły się one, wpuszczając pojazd do wnętrza.

W komorze śluzy zapłonęło światło. Jan patrzył przez chwilę na wskaźniki małej tablicy rozdzielczej. Ciśnienie i skład powietrza we wnętrzu stacji nie odbiegały od normy. Wskaźnik zapasu ciekłego powietrza wykazywał lekki ubytek poniżej maksymalnego stanu, ale to jeszcze nie świadczyło o obecności ludzi.

Roboty sprawnie wyładowywały swoje skrzynie z przyrządami pomiarowymi. Jan podszedł do drzwi wiodących w głąb stacji. Śluza wypełniła się już powietrzem, więc nacisnął przycisk zamka.

Ruszył korytarzykiem w kierunku części mieszkalnej, roboty zaś skierowały się od razu do siłowni, mieszczącej się na niższej kondygnacji, pod poziomem gruntu. Jan znał z grubsza rozkład pomieszczeń stacji Arthemis. Była to jedna z tych, które major Netz zaznaczył na mapie czerwonymi kółkami. Tej mapy Jan oczywiście nie miał przy sobie, nie miał także planu stacji, ale wbił je sobie w pamięć podczas pierwszej doby pobytu na Księżycu.

Jan odszukał pierwszy z brzegu pokój mieszkalny, wszedł do środka i z ulgą ściągnął skafander.

„Trzeba będzie obejść wszystkie kąty” — pomyślał i ziewnął. Miękki tapczan kusił jednak zbyt mocno. Jan wyciągnął się na nim z dłońmi pod głową i — „tylko na chwilę” — przymknął oczy.

Gdy je otworzył, zobaczył przed sobą siedzącego na krześle mężczyznę o podłużnej, szczupłej twarzy i okrągłych, bardzo ciemnych oczach.

Ta twarz, choć zmieniona upływem lat, była Janowi zna na. Prawie natychmiast skojarzył ją z imieniem i nazwiskiem.

— Witam cię w stacji Arthemis — powiedział tamten, a Jan zauważył, że jego spoczywająca na kolanie dłoń trzyma mały pistolet.

— Dzień dobry — powiedział Jan spokojnie. — O co chodzi?

— Czyżbyś naprawdę nie wiedział?

— O czym?

— Dobrze, dobrze… Już ja wiem, to wystarczy. Wynoś się stąd. Ten pokój nie ma dobrego zamknięcia, musisz się przenieść do innego pomieszczenia.

— Nie denerwuj się, Carlos… — wycedził Jan, obserwując twarz przeciwnika.

Lufa pistoletu drgnęła. Przybysz wstał z krzesła i z bliska przyjrzał się Janowi.

— A ty skąd mnie na tyle znasz, że zwracasz się do mnie po imieniu, którego od lat nie używam?

— Zawsze byłeś krótkowidzem, Carlos. I nie chciałeś nosić okularów. Ale teraz już powinieneś, nie jesteśmy już głupimi studentami, tylko poważnymi ludźmi, załatwiającymi poważne sprawy.

Człowiek nazwany Carlosem wciąż wpatrywał się w twarz Jana.

— No, przypomnij sobie, pierwszy rok studiów, Instytut Kosmiki!

— Jan? — wyszeptał Carlos na wpół do siebie.

— Tak, to ja. Bardzo dawno cię nie widziałem. Dziękuję, że złożyłeś mi tak nieoczekiwaną i miłą wizytę. Tylko… może opuścisz nieco niżej lufę tego, co trzymasz w ręku…

Carlos spojrzał na niego bystro.

— Zaraz, zaraz, przyjacielu — powiedział przeciągle. — Wydaje mi się, że studiowaliśmy razem biofizykę?

— Owszem, ale tylko przez jeden rok. Później zniknąłeś mi z oczu. Pewnie masz jeszcze gdzieś kilka pożyczonych ode mnie książek..

— Ty mnie tu, kochany, nie zagaduj — burknął Carlos zimno i z irytacją. — Od kiedy to biofizycy jeżdżą po Księżycu jako konserwatorzy stacji badawczych? Gadaj zaraz, kto cię tu przysłał, co tu robisz? Pomówmy szczerze, Janie!

— Świetnie, ty zaczynasz! — uśmiechnął się Jan.

— Jesteś bezczelny — Carlos z dezaprobatą pokręcił głową, ale Jan zauważył, że jego dawny kolega mimo woli daje się wciągnąć w rozmowę, której ton przypominał nieco ich beztroskie pogaduszki sprzed kilkunastu lat.

Tak, to był ponad wszelką wątpliwość ten sam Carlos Pedro Aldez, zawsze skłócony ze wszystkimi, ambitny pechowiec, podejrzliwy i nieufny, anarchista i znany na całym wydziale rozrabiacz, pewien swej nie docenianej przez ogół genialności, bezwzględny jak wszyscy diabli w swoim dążeniu do niezależności i panowania nad kolegami — co mu się zresztą na ogół nie udawało…

Jeden tylko Jan potrafił niekiedy dojść z nim do ładu. Czyżby Kosmopol dogrzebał się aż do tych starych spraw Jana — studenta? Jeśli tak, to doprawdy, oni muszą chyba wszystko o wszystkich wiedzieć. To by tłumaczyło, dlaczego wybór padł na Jana, ale… jeśli Carlos jest tym, który porwał statek księżycowy, to cóż mogą pomóc stare znajomości?

— Jesteś bezczelny i mylisz się, sądząc, że będę się z tobą cackał tylko z powodu jakichś tam dawnych kontaktów… Ale ponieważ jakoś nigdy nie miałem z tobą poważniejszych zatargów, więc niech tam, zagram z tobą w otwarte karty. Tak, to właśnie ja i jeszcze paru, porwaliśmy ten statek.

— Przeskrobaliście coś na Ziemi?

— Tak mówią? A, to dobrze. Ale Kosmopol szybko przekona się, że mamy zupełnie czyste konto. Poza tym porwaniem, oczywiście, lecz to po prostu drobiazg, preludium…

— Po co to wam było potrzebne? Kiedy zamierzacie odesłać Binxa?

— O, za dużo chcesz wiedzieć, Jan. Staremu Binxowi żyje się u nas doskonale. Więc przysłali cię tutaj, żebyś nas wytropił?

Jan ociągał się chwilę z odpowiedzią.

— Nno… — powiedział wreszcie — jeśli już mamy szczerze rozmawiać, to powiem. Tropić was nie musiałem, bo Kosmopol jest prawie pewien, że jesteście właśnie tutaj. To zresztą nie ma większego znaczenia, bo dopóki macie zakładnika, nie mogą przeprowadzić żadnej akcji przeciwko wam. Boją się o tego Binxa. To człowiek stary, niezupełnie zdrowy… Krótko mówiąc, przysłali mnie, abym was skłonił do wypuszczenia go stąd, w zamian za mnie. Zgodziłem się zostać tu jako zakładnik, tak długo, jak będziecie uważali za stosowne… Choć właściwie nie rozumiem, do czego zmierzacie…

Aldez zarechotał, wyraźnie ubawiony tą — wymyśloną przez Jana na poczekaniu — propozycją zamiany.

— A to dopiero! — śmiał się głośno i szczerze, siadając na skraju tapczanu. — Wypuścić Binxa! Albo są tak naiwni, że przypuszczają, iż ja nie wiem, kogo u siebie mam, albo… może sami nie wiedzą…? No, niech cię licho! To ci kawał! Oddać im Binxa.

Spoważniał nagle, zastanawiając się nad czymś i mierząc Jana spojrzeniem.

— Powinienem odesłać cię stąd do stu diabłów — powiedział. — Ale nie zrobię tego. Przyda mi się drugi zakładnik. A Binxa nie oddam, tak jak nie oddaje się wygranego losu loteryjnego. Chodźmy!

Lufa ubodła Jana pod lewą łopatkę. Zrozumiał, że żarty skończyły się zdecydowanie i że trzeba potulnie dać się zamknąć. Aldez poprowadził Jana krętymi schodkami w dół, do pomieszczeń magazynowych. Odryglował jedne z ciężkich, stalowych drzwi i popchnął więźnia do wnętrza małego, ciemnego pomieszczenia. Gdy zapalił światło, Jan dostrzegł w kącie, na kilku warstwach gąbczastego plastyku, skuloną pod kocem postać śpiącego człowieka. Obok na podłodze stało kilka puszek konserw, naczynie z wodą i elektryczny czajnik.

— Zostaniesz tutaj, Link, dopóki nie przygotujemy ci stosowniejszego apartamentu. Porozmawiaj sobie z tym staruszkiem. Może ty go potrafisz przekonać, że powinien być rozsądniejszy… Wytłumacz mu, że stąd nie można uciec.

Aldez wychylił głowę na korytarz.

— Heron, jesteś tam? — zawołał.

Zatupały czyjeś kroki, a Jan pomyślał od razu, że ten ktoś musi mieć iście słoniowy chód, jeśli tak tupie nawet na Księżycu.

— Jestem, Pedro! — powiedział niski, chrapliwy bas. — Właśnie kazałem tym dwom robotom, żeby poszły do magazynu głównego i wyłączyły się. Nie lubię, jak mi się automaty kręcą po stacji.

— Dobrze zrobiłeś. Tylko po diabła nosisz ten ołów? Zrzuć to wreszcie, bo patrzeć nie mogę, jak się męczysz. Przygotuj pokój dla nowego gościa. Może być szóstka, tylko nie zapomnij dobrze zaryglować tych drugich drzwi, od strony magazynu.

Aldez odwrócił twarz w kierunku Jana, który niezdecydowanie stał na środku pomieszczenia.

— Biedny Heron! — powiedział Aldez drwiąco. — Przyzwyczaił się nosić na Ziemi swoje sto pięćdziesiąt kilogramów i teraz wciąż mu czegoś brakuje, więc zrobił sobie ołowiane podeszwy, pas i coś tam jeszcze. Biedak, pierwszy raz na Księżycu, wciąż ma kłopoty ze zmniejszonym ciążeniem.

Zatrzasnął drzwi, zaryglował je od zewnątrz i pokrzykując coś jeszcze za Heronem, oddalił się.

„Wygląda na to, że wykonałem zadanie” — pomyślał Jan, sadowiąc się na skraju barłogu, obok leżącego Binxa. Ten, obudzony już widocznie wcześniej, odchylił teraz skraj koca i spojrzał na Jana.

Był człowiekiem starym, nawet bardzo starym. Miał twarz kościstą, o ciemnej cerze, zmęczone i podpuchnięte oczy i dość jeszcze gęste, zupełnie białe włosy. Przez chwilę mierzył Jana wzrokiem.

— Kto ty jesteś? — powiedział nagle napastliwie. — Czego chcesz? Niczego ci nie powiem, rozumiesz? Niczego!

— Dzień dobry, panie Binx — powiedział Jan łagodnie, a nie doczekawszy się odpowiedzi na powitanie, ciągnął dalej. — Przybyłem tu, by panu pomóc. Wysłał mnie Kosmopol…

— Stary chwyt! — przerwał mu Binx niecierpliwie.

— Niech pan posłucha, Binx — powiedział Jan ostrzej. — Nie wiem, co pan ma do ukrywania, ja w każdym razie niczego nie chcę z pana wydobyć. Wiem, że Aldez potrzebuje pana nie tylko w charakterze zakładnika. Wiem także, że nie jest pan naprawdę tym, za kogo się pan podaje. Proszę mi powiedzieć, kim pan naprawdę jest?

Staruszek spojrzał na niego bystro.

— Jak to? Jeśli pan jest z tej szajki, to nie powinien pan o to pytać!

Jan zauważył, że Binx przeszedł w rozmowie z „ty” na „pan”, i wyciągnął stąd wniosek, że staruszek zaczyna się zastanawiać nad prawdziwością jego oświadczenia.

— Czyżby zatem Kosmopol tak bardzo interesował się moim losem, nie wiedząc, kim jestem?

— Kosmopol wie, ale mnie o tym nie poinformowano. Może to miało jakieś znaczenie, zanim się tu dostałem. Teraz jednak sądzę, że powinienem się o tym dowiedzieć. Od pana właśnie…

Binx zastanawiał się jeszcze, lecz wreszcie doszedł widocznie do wniosku, że nie ryzykuje właściwie niczym, ujawniając w tej sytuacji swą tożsamość.

— Mówisz, że wiedzą… — powiedział w zadumie. — Wobec tego dziwi mnie, że dotychczas jeszcze nie zbombardowali tej stacji i kilku sąsiednich, dla pewności. Czekałem na to, jak na zbawienie. Oni jeszcze nie próbowali mnie torturować, ale… nie widział pan pewnie tego olbrzyma, Herona… Na sam widok można się załamać. Ale ja i tak niczego nie powiem. Może pan to powtórzyć swoim szefom w Kosmopolu, albo, jeśli pan jest człowiekiem Aldeza, to jemu… Mnie na życiu nie zależy, zresztą… to i tak na jedno by wyszło, życia nie ocalę. Ale nie powiem niczego. Nie pomogą im ani stare mapy Księżyca, ani nikt z żyjących… Kerman dawno nie żyje, a wiem, że pary z ust nie puścił przez całe życie. To był twardy człowiek! I uczciwy. A Dali zginął na Marsie dwadzieścia dwa lata temu. Więc i stary Molton też zabierze, jako ostatni, do grobu tę tajemnicę. Robota była wykonana jak należy. Dobra, czysta robota!

— Molton to pan?

— Starszy sierżant Molton, młody człowieku…

Drzwi otworzyły się. Ukazała się w nich postać, prawie w całości wypełniająca ich otwór.

— No, chodź, bracie — powiedział ochrypły bas. — Mamy dla ciebie lepszy pokój. Jesteś, bądź co bądź, kolegą naszego szefa!

Jan przewracał się po raz setny z boku na bok, jednak sen nie nadchodził. Myśli krążyły wciąż wokół przedziwnej sytuacji, w jakiej znalazł się mimo chęci. Usiłował sobie perswadować — że przecież major, wysyłając go tutaj, musiał mieć jakiś plan uwolnienia ich obydwu, Jana i Binxa alias Moltona. Może Aldez nie był tak niebezpieczny, jak można by przypuszczać? A może… ryzyko wysłania Jana tutaj było niczym w porównaniu z konsekwencjami, jakie wyniknęłyby, gdyby go tu nie wysłano?

Kerman, Molton i Dall… Te trzy nazwiska, w ten właśnie sposób uszeregowane, nie dawały Janowi spokoju. Stapiały się w nierozłączną trójcę, jak nazwiska pierwszych zdobywców Księżyca, jak… Stare mapy… Starszy sierżant Molton… Sierżant? Zaraz, zaraz… Nagłe olśnienie zwaliło się na Jana, jakby strop spadł mu na głowę. Dreszcz panicznego strachu przeszył go od pięt po czubek głowy. W jednej chwili zupełnie oprzytomniał, resztki snu umknęły gdzieś, usiadł zupełnie przytomny na posłaniu.

Jan nie był nigdy entuzjastą historii nowożytnej, ale tych nazwisk nie powinno się zapominać! Przed pół wiekiem były symbolem czegoś wielkiego w historii ludzkości. Tak jak pierwsi zdobywcy Księżyca, choć nie sami byli autorami sukcesu — stali się symbolem zwycięstwa…

Jan ułożył się na wznak i zaczął w myślach porządkować swe skromne wiadomości historyczne.

Gdyby nie skojarzenie, wywołane zestawieniem trzech nazwisk, Jan nigdy by nie powiązał swej obecnej sytuacji i sprawy, w którą był zamieszany, z tą mroczną tajemnicą sprzed pół wieku. Nie śmiałby po prostu przypuścić, że jemu właśnie przypaść może rola w rozgrywce tak dramatycznej i toczącej się o tak ostateczną stawkę… Dopiero w tej chwili zrozumiał intencje majora, który chciał najdłużej oszczędzić mu ciężaru odpowiedzialności… Ale teraz ciężar ten runął na barki Jana.

„Czy jednak naprawdę ta odpowiedzialność spoczywa wyłącznie na mnie? — zastanawiał się Jan. — Należałoby przypuszczać, że major liczył się z możliwością poznania przeze mnie prawdy tutaj, w jaskini zbójców. Poza tym, o ile dobrze pamiętam, powiedział on, że moje zadanie polega na dostaniu się tutaj. Zatem niewiedza moja o istocie sprawy potrzebna była tylko do chwili, gdy znajdę się w stacji. Stąd wniosek, że teraz nie muszę już czuć się zobowiązany do czegokolwiek. Otrzymałem wyraźne zezwolenie na działanie w sposób zupełnie dowolny. Może nawet chodzi o to, bym robił i mówił cokolwiek, dla zmylenia, rozproszenia uwagi przeciwnika?”

Czując się pionkiem w rozgrywce, postanowił poprowadzić własną grę w ramach tej głównej, rozgrywanej gdzieś ponad nim.

Nie zmrużywszy oka przez następnych kilka godzin, Jan układał scenariusz tej rozgrywki. Analizował i odrzucał liczne warianty kłamstwa i krętactwa, coraz usilniej wierząc, że odkrył cel swojego pobytu w stacji: mącenie w głowie Aldezowi.

Szczęknął zamek. Drzwi otworzył Aldez. Poprowadził Jana w kierunku celi Moltona.

— No, staruszku! — powiedział uchylając drzwi. — Mamy go już!

— Nic nie powiem — burknął Molton ze swego kąta. — Zostaw mnie w spokoju, łajdaku.

— Mamy twojego wnuka, słyszysz? — powiedział Aldez głośniej.

Starzec zerwał się z posłania, spojrzał szeroko otwartymi oczami w kierunku drzwi.

— Łżesz, nie znajdziecie go! Nie uda się wam! — krzyknął głosem pełnym nadziei i przerażenia równocześnie.

Spostrzegłszy, że osobą towarzyszącą Aldezowi nie jest jego wnuk, uspokoił się nieco i powiedział:

— Dopóki go nie zobaczę, nie uwierzę.

— Namyśl się. Możesz go zobaczyć lada chwila. Dostałem szyfr. Moi ludzie znaleźli go wreszcie.

— Kłamstwo! — Starzec rzucił się z pięściami w kierunku Aldeza, lecz ten powalił go jednym pchnięciem na posadzkę.

— Zostaw go, Carlos — wmieszał się Jan. — Gdyby to było na Ziemi, rozbiłby sobie głowę. Uszkodzisz swój skarb i diabli wezmą cały plan.

— A ty co wiesz o moich planach? — Aldez starannie zamknął drzwi i popchnął Jana w kierunku schodów.

— Domyślam się. Muszę ci powiedzieć, że zaczyna mi się to podobać. Tym bardziej że widzę twoją wyraźną przewagę nad Kosmopolem w tej rozgrywce. Myślę, że w tej sytuacji nie mam wyboru i powinienem zdecydować się na… współpracę z tobą.

Aldez popatrzył na Jana niezdecydowanie. Nic nie mówiąc, otworzył przed nim drzwi pokoju, który, jak się Jan po chwili zorientował, służył mu za stanowisko dowodzenia. Wszedłszy do środka, Jan poczuł się jak Ali Baba w jaskini rozbójników, których było wprawdzie oprócz Aldeza tylko czterech, ale i to wystarczyło, aby Jan odczuł raz jeszcze nieprzyjemny dreszczyk na plecach.

Pod ścianą, jak posąg Heraklesa, stał Heron, w swych ołowianych buciorach, bawiąc się niedbale zginaniem i rozginaniem dość grubej metalowej rurki. Obok niego na krześle siedział wysoki blondyn, również nieźle zbudowany, choć przy Heronie wyglądał na cherlaka. Po drugiej stronie pokoju, na tapczanie, siedzieli dwaj młodzi ludzie o twarzach łudząco do siebie podobnych. Wszyscy czterej patrzyli z ciekawością na Jana.

— To ten glina? — spytał półgłosem jeden z bliźniaków.

— To mój stary znajomy. Porządny chłop. On tylko przypadkiem i przejściowo popadł między gliny — powiedział Aldez, klepiąc trochę zbyt mocno Jana po plecach. — Właśnie zadeklarował przystąpienie do spółki. Co wy na to?

— Ostrożnie, Pedro — powiedział Heron, głaszcząc wielką jak bochenek dłonią swoją stalową rurkę. — Ja bym mu nie ufał.

— Ja też — roześmiał się Aldez. — Ale zobaczymy, co ma do sprzedania. Powtórz no jeszcze, Jan, po co cię tu przysłali.

— Miałem zaproponować wypuszczenie Binxa w zamian za mnie.

— Mogłoby to oznaczać, że Kosmopol nie wie, kim jest Binx. Ale ja nie wierzę w taką możliwość. Na pewno ten jego wnuk poinformował ich przynajmniej o tym. Ciekawe, czy on wie więcej… Czy to wszystko, co miałeś zrobić?

— Tak, to wszystko.

— Niemożliwe. Ukrywasz coś jeszcze. Heron, spróbuj mu dopomóc, może jeszcze coś sobie przypomni!

Olbrzym zbliżył się do Jana i wykręcił mu boleśnie rękę. Jan wrzasnął głośniej, niż było konieczne i raz jeszcze zapewnił, że nie wie niczego więcej.

— Gdzie jest młody Binx? — Aldez dał znak Heronowi, a Jan znowu wrzasnął.

— Nie znam młodego Binxa! — powiedział z wyrzutem, rozcierając przegub dłoni. — Mógłbyś dać mi spokój, przecież chyba zdajesz sobie sprawę, że nie wtajemniczyli mnie w cały swój plan! Pierwszy raz słyszę o wnuku Binxa, a poza tym wydawało mi się, że już go znaleźliście!

— To był bluff… — powiedział Aldez. — Złapiemy go jednak. Ale i bez tego stary zacznie mówić. A ty zastanów się, czy chcesz mi pomóc, czy nie, bo potem będzie za późno. Nie masz wyboru. Jeśli Kosmopol wie, kim jest Binx, to wcześniej czy później ktoś wreszcie podejmie drastyczną decyzję: zaatakują nas. Zrozum, że tu nie chodzi już o życie kilku ludzi! Oni potrzebują jakiegoś moralnego uzasadnienia dla tej decyzji, rozumiesz? Gdybyśmy byli tylko zwykłymi porywaczami, można by ciągnąć sprawę dowolnie długo i nikt nie ośmieliłby się narazić życia zakładnika. Opinia publiczna nie jest poinformowana o prawdziwej sytuacji, dlatego Kosmopol na razie nie może rozprawić się z nami siłą, Mogliby przecież rozwalić tę stację razem z nami, ale wówczas nie mieliby żadnego dowodu, nie potrafiliby przekonać świata o naszych prawdziwych zamiarach, a zatem i o słuszności swych posunięć. To ich powstrzymuje i daje nam czas do działania. Ale, powtarzam, czas ten jest ograniczony. Zastanów się, Janie. Jedziemy na jednym wózku. Nie wyjdziesz stąd inaczej, jak tylko razem z nami. Albo nas wszystkich rozwalą. Więc pomyśl dobrze, przypomnij sobie wszystko.

— Masz chyba rację… Teraz widzę, że dałem się wrobić w paskudną sprawę. Teraz rozumiem, co miał na myśli ten major z Kosmopolu, kiedy powiedział, że macie tylko jedną szansę uzyskania przewagi… Tą szansą miał być pewnie młody Binx. Major powiedział jeszcze, że tej szansy na pewno wam nie da. Widocznie ma tego człowieka u siebie, pod dobrą opieką. A zatem pozostaje im tylko użycie siły, o ile wy, oczywiście, nie zechcecie dobrowolnie wydać Binxa.

— To jest nasza ostatnia karta w tej grze. Możemy zrobić to w każdej chwili i odpowiadać jedynie za porwanie. Kodeks nie jest tu zbyt surowy, a nie udowodnią nam nic ponadto — powiedział Aldez, pochmurniejąc wyraźnie. — Ale dość tych rozważań. Heron, odprowadź go i zamknij dobrze.

Jan raz jeszcze przetrawiał wszystko, co zdołał sklecić z domysłów i strzępków informacji, jakie wyłowił z rozmów przeprowadzonych na stacji. Szajka Aldeza najwyraźniej traciła szansę. Ich plany, pomyślane jako błyskawiczna akcja, dawały dobre perspektywy powodzenia. Niespodziewane przeciągnięcie się sprawy kładło ją zupełnie. Aldez przegrywał wyścig z czasem, ponieważ stary Molton okazał się człowiekiem twardym i zawziętym. Teraz nawet próby torturowania Moltona przyniosłyby Aldezowi więcej szkody, niż pożytku, bo stanowiłyby dodatkowe obciążenie przed sądem.

Teraz, bardziej niż kiedykolwiek, Aldezowi musi zależeć na tym, by nie zostawiać za sobą krwawych śladów. Myśl o tym pozwoliła Janowi odprężyć się nieco i przespać spokojnie. Kiedy się obudził, nowa myśl zepsuła mu ten dobry nastrój. Rozmyślając nadal nad celem, w jakim wysłano go tutaj, uprzytomnił sobie, że być może major chciał w ten sposób zdobyć świadka zamiarów Aldeza, aby przed sądem oskarżyć go nie tylko o porwanie kosmolotu… Jako tego drugiego po Moltonie świadka, Aldez mógłby chcieć pozbyć się Jana. Ostatecznie nie ma żadnego dowodu na to, że Jan dotarł do Arthemis… Całe śledztwo oparłoby się na zeznaniach Moltona, a to zbyt mało dla skrupulatnego sądu.

„Ale, wreszcie, major gwarantował mi w pewnym sensie bezpieczeństwo!” — pocieszył się Jan i zaczął rozmyślać, co by tu jeszcze powiedzieć Aldezowi, by do reszty zmącić jego i tak już zachwianą wiarę w sukces jego planów.

Raz jeszcze wrócił myślą do tej sprawy sprzed lat pięćdziesięciu. W miarę jak o tym rozmyślał, coraz to nowe strzępy informacji, napływające z jakichś zakamarków pamięci, uzupełniały obraz tamtych wydarzeń.

W kilka lat po podpisaniu układu o powszechnym i całkowitym rozbrojeniu, zniszczono, rozmontowano i unieszkodliwiono wszelkie środki masowego rażenia, głowice nuklearne, rakiety dalekiego zasięgu, wyrzutnie, miny atomowe… Jak wyrzut sumienia ludzkości pozostały jeszcze tylko te najgroźniejsze, najpotworniejsze w swych założeniach środki zniszczenia: najnowsza, tajemnicza i straszliwa broń, zwana potocznie „bronią D”, od słowa „dezintegracja”. Broń ta, której działanie opierało się na anihilacji materii, nie została nigdy nawet wypróbowana, jednak nikt nie miał wątpliwości co do jej koszmarnych skutków. Jak mówiono, sami twórcy tej broni przerazili się swego dzieła.

Jak wynikało ze skąpych informacji, które przeciekły do publicznej wiadomości, bomby „D” mogły samodzielnie pokonywać praktycznie dowolne odległości, korzystając z energii napędowej pochodzącej z anihilacji zawartego w nich ładunku stabilizowanej antymaterii. Mogły służyć jako pociski transkontynentalne, jako bomby orbitalne… Ich siła rażenia przekraczała wielokrotnie to, co osiągnięto kiedykolwiek: mogły służyć do niszczenia całych krajów, być może nawet i kontynentów. Trzeba przyznać, że jedyną wprawdzie, ale za to decydującą korzyścią wynikającą z tego szatańskiego wynalazku było właśnie przyśpieszenie pełnego rozbrojenia…

W ogłoszonym wówczas komunikacie Międzynarodowej Komisji Rozbrojenia odnotowano:

— „Broń — «D», w ilości 372 jednostek, ze względu na swe właściwości jest z natury rzeczy niezniszczalna i nie istnieje żaden sposób jej unieszkodliwienia lub wykorzystania w innych, niż niszczycielskie, celach. Z uwagi na to, wymienione jednostki broni «D» zostaną zabezpieczone w sposób specjalny w terminie późniejszym. O dokonaniu tego społeczeństwo zostanie poinformowane osobnym komunikatem”.

Komunikat ów ukazał się w kilka lat później. Brzmiał mniej więcej tak:

„Dokonano zabezpieczenia ostatnich 372 jednostek broni masowego rażenia. Broń ta została ukryta na powierzchni Księżyca. Operacja taka okazała się najkorzystniejsza z punktu widzenia bezpieczeństwa. Bez ingerencji człowieka broń ta nie zagraża w żadnym stopniu mieszkańcom Ziemi oraz osobom przebywającym na Księżycu.

Ze względu na bezpieczeństwo i zachowanie w tajemnicy miejsca ukrycia tej broni, operację przeprowadzono przy użyciu zdalnie sterowanych maszyn roboczych, którymi kierowali trzej przedstawiciele różnych armii, wybrani spośród kadry oficerskiej i podoficerskiej. Ich nazwiska i podpisy figurują pod protokołem, wieńczącym chlubne dzieło powszechnego rozbrojenia. Są to: major Davis Kerman, starszy sierżant Jack Molton i kapral Wiktor Dali.

Po podpisaniu protokołu, wymienione osoby zostały zaprzysiężone i zobowiązane do zachowania tajemnicy w sprawach związanych z przeprowadzoną operacją. Sporządzono formalne akty zgonu trzech uczestników akcji, którzy następnie otrzymali dokumenty opiewające na inne nazwisko i dane personalne dla uniknięcia komplikacji w ich życiu prywatnym, wynikających z możliwości wywierania na nich jakichkolwiek nacisków, zmierzających do wydobycia z nich tajemnicy.

W ten sposób zakończona zostaje ostatecznie sprawa unieszkodliwienia broni «D», która spoczywać będzie po wiek wieków pod powierzchnią księżycowego gruntu”.

Jan nie pamiętał oczywiście dokładnej treści tych komunikatów, ale to, co zdołał sobie przypomnieć, wystarczyło dla wyprowadzenia stąd dalszych konsekwencji; posiadłszy broń „D”, banda Aldeza mogłaby trzymać w szachu cały glob ziemski. Aldez był bez wątpienia szaleńcem, planując tak potworne przedsięwzięcie. W szaleństwie swym jednak mógłby posunąć się dowolnie daleko…

Jan postanowił podtrzymywać w umyśle Aldeza gasnącą nadzieję powodzenia, licząc, iż w ten sposób uśpi jego czujność. Przecież Kosmopol musi wreszcie zacząć działać! Sprawa na pozór utknęła na martwym punkcie, ale Jan usilnie wierzył, że coś się wreszcie stanie.

— Słuchaj — powiedział, gdy Aldez zajrzał do jego pokoju. — Myślę, że jesteś górą. Przemyślałem sobie wszystko. Jeśli cokolwiek powiem, to nie z sympatii dla ciebie, ani też nie dlatego, aby poprzeć twoje zamierzenia. To wynik czystej kalkulacji. Musisz mi jednak zagwarantować bezpieczeństwo.

— Zgoda. Jakich chcesz gwarancji?

— Jeśli to, co powiem, będzie dla ciebie prawdopodobne i dające się sprawdzić, pozwolisz mi stąd odjechać. Masz Moltona, to ci wystarczy. Rozgrywaj sobie z Kosmopolem swoją grę nerwów. Ja wyłączę się z tej sprawy.

— Pomyślimy o takiej możliwości — powiedział Aldez wykrętnie.

— Więc dobrze. Ostatecznie nie mam nic do stracenia. Miałem jeszcze jedno zadanie: uprzedzić Moltona, by nie zdziwił się, gdy tutaj zjawi się jego wnuk.

Aldez wytrzeszczył oczy, patrząc na Jana z najwyższym zdumieniem.

— On… tutaj?

— Tak. Miało to być następnym etapem planu Kosmopolu. Młody Binx byłby tu bezpieczny przed waszymi poszukiwaniami. Major zdawał sobie sprawę z tego, że będziecie się starali szukać go po całym Księżycu. Z drugiej strony obawiał się, czy Molton nie da wiary waszym pogróżkom i rzekomym dowodom na to, że jego wnuk jest w rękach twoich ludzi. Dopóki młody Binx byłby tu, u was, nie rozpoznany, stary miałby pewność, że wnuk jest względnie bezpieczny… A przy tym, w razie akcji ze strony Kosmopolu, moglibyśmy obaj ochraniać Moltona tu, w stacji. Chodziło jedynie o to, by stary nie rozpoznał wnuka zbyt ostentacyjnie mimo charakteryzacji. Miał go poznać, lecz nie przyznawać się do tego…

— Przecież to czyste szaleństwo! — prychnął Aldez. — To nie może być prawdą! W jaki sposób młody Binx mógłby się tu dostać?

— A ja w jaki sposób się tu dostałem? Miał wyruszyć jak ja, z ekipą techniczną. Powinien tu być za kilkanaście godzin. W Kosmopolu wiedzą, że żaden z was nie zna młodego Binxa osobiście, ani nawet z widzenia. Potraktowalibyście go tak samo jak mnie i dalej szukali go po Księżycu. Kosmopol potrzebował tego czasu, tej zwłoki, do podjęcia jakiejś radykalnej akcji, ale o niej już naprawdę nie potrafię ci niczego powiedzieć.

— Dlaczego zdecydowałeś się powiedzieć mi o tym?

— Mówiłem już: chcę stąd wyjechać, zanim rozegra się finał tej całej sprawy. Boję się po prostu.

— To prawdopodobne… Gdzie zatem jest obecnie młody Binx?

— Myślę, że w stacji Thais, gdzie byłem poprzednio. Jutro tu będzie.

— Nie bardzo ci wierzę, ale sprawdzić można.

— Jeśli chcesz, przekonam cię zaraz o tym, że to prawda. Aby młody Binx wiedział z całą pewnością, w której stacji nas zastanie, pozostawiałem przed każdą stacją, którą odwiedzałem, pewien znak. Znak ten usuwałem opuszczając stację. Przed Arthemis znak ten pozostał.

— Jak wygląda i gdzie go umieściłeś?

— Około kilometra stąd, na prawym skraju drogi. Kawałek irchowej szmatki.

— Zaraz to sprawdzimy. A poza tym, aby nie dać twojemu majorowi tego upragnionego czasu, przy łapiemy młodego Binxa w Thais, o ile oczywiście mówisz prawdę. Moi chłopcy będą tam za kilka godzin.

Do pokoju wszedł Heron i szepnął coś do ucha Aldezowi. Ten w pierwszej chwili żachnął się i kazał mu się wynosić, ale po kilku sekundach dotarło widać do jego świadomości to, co usłyszał.

— Co mówisz? — warknął. — Jakie szczury? Tu, na Księżycu, szczury?

— Naprawdę, szefie! O, proszę!

Heron wyszedł na chwilę i wrócił niosąc za ogon spasionego rudego gryzonia. — Przed chwilą go zatłukłem w magazynie przy skrzyniach z żarciem. Jak tak dalej pójdzie, to…

— Dobrze, załatw to jakoś. Zobacz, czy nie ma ich więcej. I powiedz chłopcom, że za chwilę wyjeżdżamy. Niech przygotują oba pojazdy, nasz i ten, którym on przyjechał.

Heron popatrzył ze zdziwieniem na szefa, ale o nic nie pytając wyszedł ze swoim szczurem.

— To będzie gdzieś tutaj — powiedział Jan. — Zatrzymaj pojazd.

Aldez zahamował, drugi pojazd zatrzymał się w odległości kilku metrów za nimi. Wysiedli i przeszli kilkanaście metrów wzdłuż kolein drogi.

— Jest — powiedział Aldez, schylając się. — Więc jednak… Zaczynam ci wierzyć, Link.

Dał znak bliźniakom, siedzącym w drugim pojeździe. Ruszyli, wymijając pojazd Jana i pomknęli w kierunku, skąd on tu przybył.

Wracając w kierunku stacji Aldez przejawiał coraz lepszy humor, roztrząsając z ponurym blondynem, który im towarzyszył, szczegóły dalszego postępowania z Moltonem. Był pełen nadziei, że kiedy tylko stary zobaczy wnuka w ich rękach, od razu załamie się i zdradzi tajemnicę. Gdy weszli ze śluzy do wnętrza stacji, już bez skafandrów, które zostały w pojeździe, Aldez przypomniał sobie o czymś.

— Heron! — zawołał, wychylając się za załom korytarza. — Gdzie się podziewasz? Szczury cię zjadły?

Ponieważ nie było odpowiedzi, poszedł kilka kroków w kierunku wiodących w dół schodków. W następnej chwili Jan i Dag, ten wysoki, ponury blondyn, usłyszeli jego krótki okrzyk. Pobiegli obaj w tamtą stronę. U szczytu kręconych schodków stał Aldez z dłonią przy czole, wpatrzony w jeden punkt, gdzieś na dole.

— Mówiłem mu… Mówiłem, żeby nie nosił tego ołowiu… Wiedziałem, że będzie z tego jakieś nieszczęście… — powtarzał zduszonym szeptem.

Na dolnych stopniach schodów, głową w dół, leżało ciało Herona. Wokół głowy czerwieniała plama krwi.

— Spadł… Przez te cholerne buty. Pewnie gonił szczura — powiedział cicho Dag i zszedł na dół. Pochylił się nad leżącym, odwrócił jego twarz ku górze. — Nie żyje. O, a tutaj leży jego rurka. Pewnie gonił szczura i potknął się na schodach.

— Zabierz go stąd, zrób z nim coś… — wymamrotał Aldez, schodząc w dół. Jan zszedł za nimi. Aldez otworzył drzwi magazynu, zapalił światło. W magazynie panował nieopisany bałagan. Skrzynki po konserwach, puszki, paki, metalowe części różnych urządzeń — wszystko przemieszane, porozrzucane, zalegało podłogę. W kącie Jan dostrzegł leżące swoje dwa roboty. W głębi były drzwi prowadzące, jak się Janowi wydawało, do pokoju, w którym go więziono. Zauważył, że były zaryglowane od strony magazynu. Zbliżył się do nich nieznacznie, ale nie znalazł stosownego momentu, by je spróbować otworzyć z zamka.

— Co za bałagan — burczał Aldez. — Jak można dopuścić do czegoś podobnego! Niczego nie będzie można tu znaleźć… Dag! Zrobisz tu natychmiast trochę porządku!

Był wyraźnie wytrącony z równowagi wypadkiem Herona. Nie zważając na protesty Daga, któremu nie uśmiechała się robota przy porządkowaniu magazynu, wręczył mu pistolet i polecił odprowadzić Jana do jego pokoju, a następnie zająć się magazynem. Dag z ociąganiem wziął broń i gdy Aldez wyszedł oświadczając, że idzie odpocząć, splunął ze złością i pchnął Jana lufą.

— Nerwowy się zrobił — mruknął, gdy znaleźli się w pokoju Jana. Wyraźnie nie mając ochoty na sprzątanie, przysiadł naprzeciw Jana na krześle. — Wpakował nas w kabałę, a teraz sam nie wie, co z tego wyjdzie. Tak ładnie się mówiło: wycelujemy parę pocisków w ten zgniły arbuz — i cały świat zatańczy, jak mu zagramy… A teraz liczy się, ile to lat można dostać za uprowadzenie rakiety…

— Za samo uprowadzenie niewiele… — powiedział Jan.

— Na szczęście. Aldez ma ważną jeszcze licencję pilota kosmicznego. Wylali go z tej pracy, ale licencji nie zabrali, nie było podstaw. Dzięki temu nie będzie można nas oskarżyć o narażenie pasażerów na niebezpieczeństwo. Wszystkie manewry zostały wykonane fachowo. Tylko ten cholerny staruch zaciął się, i ani rusz… Ja bym z nim porozmawiał! Ale Pedro nie da go ruszyć, boi się, że można by go uszkodzić i wtedy już nic się nie da zrobić!

Dag westchnął sobie z rezygnacją i ruszył do magazynu, zamykając starannie drzwi za sobą. Po chwili przez te drugie drzwi dało się słyszeć, jak wojuje ze skrzyniami i puszkami konserw.

„Smutny koniec zdobywców” — pomyślał Jan i uśmiechnął się do siebie.

Z półsnu wytrącił go jakiś gwałtowny krzyk. Zrozumiał, że pochodzi on z magazynu. Szarpnął jedne i drugie drzwi, ale były zamknięte. Po upływie kilkudziesięciu sekund otworzyły się gwałtownie drzwi od strony korytarza.

— Kto krzyczał? — Aldez patrzył na Jana rozszerzonymi oczami. Zupełnie już nie panował nad sobą.

— Chyba Dag, jest tam — Jan wskazał w stronę sąsiedniego pomieszczenia.

Aldez pobiegł dalej korytarzem, nie zamykając drzwi pokoju Jana. Korzystając z tego, Jan poszedł za nim. Gdy stanął w drzwiach magazynu, Aldez klęczał na podłodze pod ścianą. Obok niego leżał Dag. Na jego piersiach spoczywała niewielka skrzynka. Jan poznał ją od razu. Wewnątrz musiał znajdować się uranowy pojemnik do przewozu źródeł radioaktywnych. Skrzynka, mimo małych wymiarów, zawierała dwieście kilogramów metalu, a więc ważyła tu więcej niż masa trzydziestu kilogramów na Ziemi. Twarz Daga zalana była krwią.

— To uran — powiedział Jan. — Dag przeliczył się z siłami. Chciał to widocznie zdjąć z regału i…

— Co ty mi tu głupstwa opowiadasz! — warknął Aldez wściekle. — To musiałoby spadać sześć razy wolniej niż na Ziemi! Zdążyłby uskoczyć! Do diabła! Kto tu jest oprócz nas?

— Tylko my i Molton.

— Molton! — Aldez obmacał kieszenie Daga, wydobył pistolet i nie oglądając się na Jana wybiegł. Jan słyszał, jak wbiega po schodach, otwiera drzwi śluzy, potem zamyka je z trzaskiem. Znów przebiegł obok otwartych drzwi magazynu w stronę celi Moltona.

Jan ruszył w tamtą stronę. W otwartych drzwiach stał Aldez, patrząc na zwiniętą pod pledem postać w kącie. Po chwili, uspokojony jakby, podszedł do leżącego, pochylił się nad nim i nagle, odrzucony silnym kopnięciem, znalazł się znów przy drzwiach. Chwycił równowagę, wycelował z pistoletu do wstającego z barłogu wysokiego młodego mężczyzny, który szedł w jego stronę z wyciągniętą do przodu lufą miotacza gazu usypiającego. Pistolet Aldeza nie wypalił. Jan cofnął się odruchowo. Usłyszał syk strumienia gazu.

Tknięty nagłym olśnieniem pobiegł w stronę otwartego magazynu. Rozrzucając stare opakowania w kącie, dogrzebał się jednego ze swych robotów. Drugiego nie było. A właściwie — była tylko jego zewnętrzna powłoka, jakby maskaradowy kostium, oraz plecak, w którym roboty noszą swe baterie zasilające. Zamiast baterii jednak plecak zawierał butle z powietrzem.

— Witam cię! — powiedział ktoś od progu.

Jan odwrócił się.

— Binx?

— Zgadłeś. Twój robot naprawczy, do usług! — roześmiał się tamten. — Pomóż mi zabrać tego… nieboszczyka. Trzeba zamknąć go z Aldezem, bo jeszcze nam ucieknie.

— Jak to? Więc…?

— Żyje, żyje. To farba, nie krew.

— A Heron?

— Niestety… Musiał być chory na serce. Kiedy mnie zobaczył, spadł biedak ze schodów. Musiałem mu potem rozbić głowę, żeby upozorować wypadek, ale on już i tak nie żył, To było dość przykre, ale musiałem.

Jan wszystko już prawie rozumiał, ale wciąż wydawało mu się, że coś tu jeszcze pozostało do wyjaśnienia. Wreszcie przypomniał sobie.

— Słuchaj, Binx! A ten szczur? Skąd tu wziął się ten szczur?

— To rzeczywiście byłoby dziwne i zagadkowe, gdyby nie fakt, że… to ja go miałem ze sobą i wypuściłem z pudełka. Widzisz, świadomość obecności szczurów usypia czujność, znieczula ucho na podejrzane szelesty. A poza tym musiałem przecież coś jeść. Ubytki żywności w magazynie też najłatwiej zwalić na szczury…

Major był w świetnym nastroju i jakby odmłodniał przez tych kilka dni.

— Owszem, mogę teraz odpowiedzieć na pana pytania — powiedział. — Przede wszystkim jednak składam panu serdeczne podziękowanie w imieniu… no, w ogóle, w imieniu wszystkich. Zrobił pan wszystko, czego spodziewaliśmy się po panu, a ponadto jeszcze wykazał pan znakomite wyczucie sytuacji. Jak pan zdołał zorientować się w czasie pobytu w Arthemis, Aldez za wszelką cenę unikał rozlewu krwi. Grał o wysoką stawkę, ale przez cały czas, realizując swoje plany, liczył się z możliwością przegranej i zabezpieczał sobie odwrót. Gdybyśmy nie byli w stanie udowodnić mu jego prawdziwych zamiarów, on i jego towarzysze otrzymaliby bardzo niskie wyroki. Nie można by im wykazać nawet spowodowania zagrożenia życia pasażerów uprowadzonego statku — Aldez był niezłym pilotem i miał formalnie ważną licencję. W ogóle jak wynikało z analizy jego osobowości, przeprowadzonej przez komputer na podstawie danych z akt Kosmopolu, Aldez jest człowiekiem bardzo ostrożnym i skrupulatnym. Poza tym nie znosi fizycznie widoku krwi…

— Owszem, zauważyłem to w chwili, gdy odkrył śmierć Herona — wtrącił Jan.

— A zatem — kontynuował major — mieliśmy dość spokojne sumienie wysyłając tam pana.

— Wciąż jednak nie wiem, czemu zawdzięczam ten wybór mojej osoby?…

— To proste — uśmiechnął się major — komputer na pana wskazał.

— Komputer?

— Tak. Wybrał pana na podstawie danych osobowych. Dlatego nawet trudno mi powiedzieć, co zadecydowało o wyborze. Nie pytaliśmy komputera o uzasadnienie. Pan rozumie, czas naglił. Podobnie zresztą cały plan akcji był weryfikowany przez maszynę. Teraz mogę panu zdradzić, że miał pan 94 % szans wyjścia cało z tej akcji. Natomiast, gdybyśmy zaatakowali porywaczy bezpośrednio, szanse starego Binxa byłyby bliskie zera. Szanse porywaczy oczywiście także.

— A jaką szansę zdobycia potrzebnych mu informacji miał Aldez?

— Około 20 %, ale tylko w przypadku, gdyby zdołali porwać młodego Binxa i torturowali go na oczach starego. Torturowanie starca nie wchodziło w rachubę. Prędzej by im skonał, niż zdołaliby cokolwiek z niego wydobyć. Wiedzieli o tym.

— Ciekawe, co zrobilibyście, gdyby Binx jednak zdradził tajemnicę?

Major przez chwilę nie odpowiadał, potem popatrzył Janowi w oczy.

— A pan co by wówczas zrobił na naszym miejscu? Gdyby Aldezowi udało się odnaleźć choćby jeden pocisk typu „D”, wycelowałby go w kierunku Ziemi i wtedy już nie moglibyśmy zrobić niczego wbrew jego rozkazom. Ryzykowalibyśmy życie milionów ludzi.

— Tak, rozumiem… — powiedział Jan.

— Binx bardzo kocha swego jedynego wnuka. Aldez oparł na tym cały swój plan, którego drugą, równoległą częścią było porwanie młodego, pracującego na Księżycu. Ta część planu nie powiodła się. Ale wiadomo, że na Księżycu istnieje druga grupa ludzi Aldeza. Możliwe, że na podstawie materiałów zdobytych przez was w Arthemis, uda się ich ująć.

— Zastanawiam się wciąż, jak to się stało, że nie wiedząc nic o planach Kosmopolu, zmyśliłem coś tak bliskiego prawdy… — powiedział Jan w zamyśleniu.

— To jeszcze jeden dowód, że komputer, który pana wybrał, nie omylił się — powiedział major wstając. — Optymalny wariant planu był tylko jeden!

— Ale ja nie jestem przecież komputerem! — stwierdził Jan skromnie.

Siedząc w swoim mieszkaniu Jan przeglądał atlas Księżyca. Rejon, w którym przed pół wiekiem ukryto broń „D”, można było w przybliżeniu zlokalizować na podstawie miejsca lądowania rakiet z groźnym ładunkiem.

Jan prześlizgiwał się wzrokiem po nazwach obiektów selenograficznych w tej części Księżyca.

Jak to powiedział stary Binx, gdy wracali wtedy, z Arthemis? Jan przypomniał sobie jego słowa: „Kerman uważał się zawsze za znakomitego psychologa. To on wybrał miejsce ukrycia pocisków. Ja byłem specjalistą od maskowania, a Dall kierował maszynami. Kerman powiedział, że nikomu nie przyjdzie do głowy szukać właśnie tam — bo to byłoby zbyt proste, jak mówił. Ja wierzę tylko w dobre maskowanie, nie w jakieś tam kabalistyczne własności nazw…”

Potem Jan przypomniał sobie — żartem wypowiedziane — słowa majora Netza: „A może Binx coś nieopatrznie panu powiedział, niech pan się przyzna!”

…potem wzrok Jana padł na łacińską nazwę jednego z „jezior” na księżycowej mapie. Przeczytał ją i pomyślał:

„Niemożliwe, to byłoby zbyt proste…”

…potem przypomniał sobie, że to samo miał powiedzieć kiedyś major Davis Kerman…

Zatrzasnął atlas Księżyca i odstawił na najwyższą półkę biblioteki.

The Killer In the TV Set

To Walk a City’s Street

After

Wydaje mi się, że mam dość dużo czasu, który muszę czymkolwiek wypełnić. Teraz, kiedy przemyślałem wszystko dokładnie pozostaje tylko czekać. Może wreszcie uda mi się zmylić ich czujność i wymknąć się stąd, może znajdę jakiś sposób…

Pomyślałem, że dobrze byłoby zanotować wszystko po kolei. Nie dlatego, abym sądził, że nie zdołam już nikomu tego opowiedzieć. Po prostu, może w ten sposób sam lepiej sobie przypomnę różne szczegóły. Notes mam, długopis także, światło trochę za słabe, ale jakoś sobie poradzę.

Aby wszystko stało się jasne i zrozumiałe, muszę chyba rozpocząć od tego momentu, gdy mój niespodziewany gość — ubrany w mój szlafrok, ogolony i umyty — zasiadł do herbaty i kanapek, które dla niego przygotowałem, gdy on buszował w mojej łazience.

Wyglądał teraz o wiele lepiej niż tam, wtedy, na ulicy, kiedy podszedł do mnie dość niespodziewanie i zagadnął. Przyznam, że przeżyłem chwilę strachu. Ulica była pusta, źle oświetlona — a on wyglądał na rzezimieszka lub co najmniej na włóczęgę, z tą nie goloną od, paru dni gębą. Sprawiał wrażenie wyciągniętego ze śmietnika i tylko z lekka otrzepanego. Gdyby nie jego nienaganny i kulturalny sposób wyrażania się, pewnie oddaliłbym się co prędzej, pozostawiając go na skraju chodnika — z rozbieganymi oczami, błądzącymi gdzieś po rynsztoku i okienkach piwnic.

Mówił szybko, urywanymi zdaniami, a oczy jego ani na chwilę nie przestawały szukać czegoś tuż przy ziemi.

Nawet teraz, siedząc w wygodnym fotelu i pijąc herbatę, co pewien czas rzucał niespokojne spojrzenia poza krąg stojącej lampy. Jadł z apetytem, łapczywie nawet, lecz najwyraźniej starał się opanować swój głód. „Jestem panu gorąco wdzięczny, serdecznie za wszystko dziękuję i zapewniam, że nie zamierzałem sprawiać panu aż tyle kłopotu” — powiedział kończąc jedzenie. „Jak pan zapewne zdołał zauważyć, w roli ulicznego obdartusa wystąpiłem przypadkowo… Całe szczęście, że w kieszeni tego starego palta znalazłem starą legitymację. Bez niej na pewno nie miałbym szans znaleźć się tutaj, w pana mieszkaniu. Pan mi zaufał, dopomógł… Sądzę, że powinienem panu wyjaśnić parę spraw, wytłumaczyć się jakoś…”

Skinąłem głową zachęcająco i poczęstowałem go papierosem, lecz podziękował i nalał sobie do szklanki trochę wody sodowej. Wypił mały łyk, odstawił szklankę i rozpoczął: „Mieszkanie opuściłem w pośpiechu i nie z własnej woli. Stąd ta stara kapota, którą zdołałem chwycić z wieszaka w przedpokoju. Od czterech dni koczuję po mieście, sypiam w windach, albo w ogóle nie sypiam… Nie mam ani grosza, nie znam tu nikogo, a władz porządkowych nie chciałbym w to wszystko wtajemniczać… Nie, nie… Tu nie chodzi o jakieś nieporozumienie rodzinne lub sąsiedzkie. Mieszkam sam, mam nawet ładny, spory domek w południowej dzielnicy, kupiłem go niedawno… Kosztował mnie cały majątek, ale musiałem… Od roku mieszkam w tym mieście, przeniosłem się tutaj, aby zakończyć pewną… pracę… Tak, pracuję nadal mimo emerytury. Przecież nikt za mnie tego nie dokończy. Myślę, że zdążę jeszcze, mimo swoich siedemdziesięciu pięciu lat… Nie wyglądam na tyle, prawda? Cóż, eliksiru młodości nie wynalazłem, ale jestem biochemikiem i pomagam sobie trochę różnymi preparatami, które mi czasem przesyłają dawni znajomi z instytutu. Mam kilku przyjaciół, ale wszyscy są dość daleko stąd i w takiej chwili trudno liczyć na ich pomoc…

Tak sobie myślę, że — na szczęście — musiało się zachować w mojej twarzy jeszcze trochę podobieństwa do tej starej fotografii w legitymacji, nieważnej już od kilkunastu lat… Mniejsza o to, pan mi uwierzył, choć i nazwisko Borel też pewnie nic panu nie mówi — chyba; że interesował się pan kiedykolwiek pewnymi specjalistycznymi zagadnieniami biochemii i fizjologii…

Więc, jak powiedziałem, moja banicja nie wynika z napiętych stosunków sąsiedzkich. Nie jestem także poszukiwany przez władze śledcze, może to pan sprawdzić telefonicznie…

Chociaż, w pewnym sensie, przyczyną mojej tu obecności są jednak „uciążliwi współlokatorzy”… ale, aby wszystko stało się jasne i zrozumiałe dla pana, muszę chyba zacząć od tego momentu, kiedy zainteresowaniem się doświadczeniami moich kolegów, którzy zresztą powtarzali eksperyment — nie pamiętam już, czyj — opisany w „Biochemistry Journal” i dotyczący możliwości biochemicznego przejęcia informacji…

Ale może powiem, na czym polegał eksperyment. Otóż posłużono się w nim egzemplarzami gatunku wypławek biały, należącymi do typu płazińców. Robaki te posiadają bardzo prosty „układ nerwowy”, interesujący jednakże o tyle, że daje się w nim zauważyć pewien splot stanowiący zaczątek centralizacji. Moi koledzy poddali kilka wypławków elementarnej „tresurze”, polegającej na wyrobieniu kilku odruchów warunkowych na bodźce fizyczne. Resztę robaków pływających sobie w akwarium pozostawiono w stanie „nieoświeconym”. Następnie „uczone” robaki posiekano i nakarmiono nimi pozostałe. Po pewnym czasie można było stwierdzić, że spora część wypławków przejawia prawidłowe reakcje na bodźce, którymi „tresowano” ich zjedzonych towarzyszy. Wobec tak dobrych efektów, koledzy spróbowali eksperyment ulepszyć: ze względu na ograniczone możliwości konsumpcyjne pojedynczego wypławka, w następnym etapie próbowano karmić je tylko wypreparowanymi „móżdżkami”. Żartowałem wówczas z tych doświadczeń. Powiedziałem kiedyś na seminarium, że oto otwiera się nowy etap w życiu sfer naukowych: dotychczas mieliśmy do czynienia jedynie z „podgryzaniem” wyżej stojących w instytutowej hierarchii przez młodszych kolegów. Teraz zaś — będzie się ich pożerał, z podwójną korzyścią dla własnej kariery naukowej.

Po zmianie metodyki eksperymentu — wyniki pogorszyły się jednak, a moi koledzy zniechęcili się i zabrali się do innych tematów badań. Ja natomiast rozpocząłem to, czego w tej chwili nie mogę doprowadzić do końca przez tę głupią historię sprzed czterech dni…

Pomyślałem sobie wtedy, po doświadczeniach, z wypławkami, że popularne powiedzonka: „tyle wie, co zje” albo „zjadł wszystkie rozumy”, stracą wkrótce, być może swój sens przenośny…

Możliwość przejęcia „wiedzy” przez spożycie tkanki mózgowej oznacza wszak, że owa „wiedza” jest czymś materialnym, być może po prostu zawarta jest w cząsteczkach specyficznych związków, występujących w mózgu…

Moje wnioski potwierdziły się wkrótce. Znalazłem publikację jakichś naukowców — rumuńskich czy jugosłowiańskich, nie pamiętam — którzy wykazali, że uczenie się, zapamiętywanie informacji jest równoczesne z syntezą pewnych struktur białkowych w centralnym układzie nerwowym…

Od tego czasu zająłem się poważnie — choć nieoficjalnie — próbami wyodrębnienia tych cząsteczek z mózgów różnych organizmów zwierzęcych…

…Niech pan pomyśli, jakie oszałamiające perspektywy otwierają się przed nauką w chwili, gdy można w ten sposób przekazywać ludzką wiedzę!

Pojęcie genialności i tępoty, zdolności i ich braku, sprowadza się do czysto biochemicznych i fizjologicznych predyspozycji danego osobnika! Człowiek, któremu trudność sprawia nauczenie się, przyswojenie pewnych wiadomości, po ich bezpośrednim „wszczepieniu” w mózg mógłby, być może, korzystać z nich bez przeszkód. Upośledzenie syntezy informin w organizmie, tych informacjonośnych struktur białkowych, zwanych dotąd „brakiem zdolności”, może być wyrównane przez podanie gotowych preparatów, sporządzonych z materiału pobranego od osobników „zdolnych”! Można sobie wyobrazić np. „honorowych informinodawców” — specjalistów z różnych dziedzin wiedzy, którzy wciąż na nowo wchłaniając pewne informacje, przekształcaliby je na informiny dla innych, nie mogących syntetyzować ich we własnych organizmach!

Upośledzenie syntezy insuliny przez trzustkę, powodujące cukrzycę, wyrównać można przez podanie insuliny w zastrzykach; niewydolność układu krwiotwórczego można niwelować przez transfuzję krwi od osoby zdrowej; czy nie byłoby prawdziwym dobrodziejstwem dla ludzkości podobne ratowanie zbyt mało „chłonnych” umysłów — szczególnie dziś, w dobie specjalizacji i przytłaczającego ogromu wiedzy, jaką musi wchłonąć pojedynczy człowiek?

A poza tym — wszak to rewolucja w metodyce nauczania! Biodydaktyka, wiedza w zastrzykach, w pigułkach nawet! Zamiast zamęczać dzieci ślęczeniem po kilka godzin dziennie w szkole i tyleż w domu, można by im po prostu dawać Cukierki nadziewane informinami i zwrócić większą uwagę na rozwój fizyczny i zdrowie, tak ważne w czasach dewastacji naturalnego środowiska biologicznego! Czy teraz rozumie pan, jak doniosłe znaczenie…

…Pomyślałem wtedy, że można to odnieść do różnych gatunków, nawet odległych ewolucyjnie…

Jeśli bowiem na przykład królik nie osiąga nigdy zdolności przyswajania informacji takich, jak pies, to znaczy, że po prostu nie jest w stanie syntetyzować pewnych typów informin. Co jednak nie oznacza, że — gdyby mu podać je w formie gotowej, nie mógłby z nich korzystać. Zaręczam słowem honoru — mój królik szczekał na widok kota! To był dla mnie dowód, że…

… po tych osiągnięciach, problem „wiedzy w pigułkach” stał się moją obsesją. Niestety! Próby wprowadzenia informin przez przewód pokarmowy nie dawały pożądanych rezultatów — kończyły się zawsze rozkładem białek przez enzymy układu trawiennego lub, w najlepszym razie, zmianami strukturalnymi, co oczywiście przekreślało pożądany rezultat. Pomyślałem wtedy, że widocznie zbyt wielka różnica dzieli ssaki od płazińców… Lecz kiedy wróciłem myślą do tych ostatnich i przejrzałem raz jeszcze protokoły pierwszych eksperymentów, zrozumiałem nagle…

…pojmuje pan? Te inhibitory, katalizatory ujemne, stanowią osłonę dla informin, wprowadzonych do obcego immunologicznie organizmu! Dopóki wypławki pożerały swych towarzyszy w całości, eksperyment udawał się znakomicie, a w przypadku wypreparowywania samej tkanki nerwowej…

…Wówczas informiny rozkładają się bardzo szybko! Nawet kilkuminutowy okres między pobraniem ich z żywego organizmu dawcy, a wchłonięciem przez biorcę, w praktyce wyklucza pozytywny wynik. Jednym słowem, materiał musi być świeży, zupełnie świeży — a poza tym podany łącznie z inhibitorem. Moim obiektom doświadczalnym podawałem tkankę mózgową wraz z niektórymi innymi organami. Wyniki były dobre, ostatnio nawet bardzo dobre! Rozumie pan, co to oznacza! Stąd już tylko krok…

…Znane są ze swej nieprawdopodobnej inteligencji i zmyślności. Eksperyment przeobrażał je w sposób zdumiewający! Pan sobie zdaje sprawę, że mózg człowieka jest wykorzystywany zaledwie w niewielkim stopniu. To samo dotyczy innych kręgowców.

Używam, oczywiście, dzikich egzemplarzy, te są najlepsze. Co za sprytne bestie! Otrzaskane ze współczesną cywilizacją wielkomiejską, o wspaniale wyostrzonych zmysłach. Zgromadziłem ich — nie bez trudu — około trzystu. Znakomity, wdzięczny materiał do doświadczeń.

Lecz kiedy wszystko już było na najlepszej drodze odszedł mój laborant. Pracował u mnie od lat. Nie spodziewałem się tego po nim: po prostu zniknął pewnego dnia… Zalegałem z wypłatą jego pensji, to prawda… Ale przecież wiedział, jaka jest sytuacja. Mieszkał ze mną, znam wszystkie moje kłopoty… Od tej chwili musiałem wszystko robić sam, przez co tempo doświadczeń znacznie osłabło. Przez ostatni tydzień musiałem obsługiwać zwierzętarnię, sporządzać preparaty, robić codzienne obserwacje…

…i widocznie nie zamknąłem zbyt dokładnie, bo gdy następnego dnia rano zszedłem na dół, zostałem zaatakowany. Tak, ponad wszelką wątpliwość, to był atak. Stwierdziłem to, gdy po pierwszej ucieczce, ochłonąwszy nieco wróciłem i próbowałem wejść…

…ot, i wszystko”.

Borel milczał długo, zanim odezwał się znowu. „Nadużywam uprzejmości — powiedział pokornie. — Ale jeśliby mi pan nie odmówił, byłbym panu zobowiązany nade wszystko…”

Dobierał słowa przez kilka minut, zanim poprosił mnie wreszcie, abym z nim pojechał. Zgodziłem się.

„To tutaj, drzwi są zatrzaśnięte, ale klucz na szczęście miałem przy sobie, gdy wychodziłem” — powiedział, kiedy stanęliśmy pod niewielką willą przy bocznej, Prawie nie zbudowanej uliczce przedmieścia. „Chodźmy na dół, powinny być tam…”

Zeszliśmy po kilku schodkach. Borel ostrożnie uchylił jakieś drzwi, za którymi paliła się słaba żarówka. Zajrzał przez szparę. „Dziwne — powiedział. — Wygląda na to, że…” — zmieszał się wyraźnie. — „Czyżbym był aż tak przemęczony? Halucynacje?” Spojrzałem przez jego ramię do wnętrza piwnicznego pomieszczenia. „Wszystko pozamykane”… — mamrotał w osłupieniu.

„Widocznie to jednak… zmęczenie, profesorze” — powiedziałem łagodnie, prowadząc go na górę. Po chwili zasnął w fotelu, więc przeniosłem go na tapczan i zdjąłem mu buty.

…ten sen tak mnie wzburzył wewnętrznie, że zaraz, z samego rana zatelefonowałem pod numer, który podano mi w biurze informacji. Telefon nie odpowiadał.

Poczułem wyrzuty sumienia. Borel nie wyglądał wczoraj na chorego, ale… chyba nie należało zostawiać go samego…

…drzwi były otwarte. Wszedłem do sieni, potem po schodach na górę. Nie było go tam, więc zszedłem do piwnicy. Drzwi zwierzętarni były uchylone…

…niektóre były otwarte. Wzdłuż ich szeregu chodził jeden, dorodny egzemplarz i wprawnymi ruchami przednich kończyn domykał zasuwki drzwiczek. Gdy stanąłem w otworze drzwi — teraz wiem, że zrobiłem to niepotrzebnie, a w każdym razie za wcześnie — spojrzał na nie, chwilę trwając w bezruchu, a potem wydał donośny pisk. Posypały się hurmem w moją stronę, część rzuciła się do zamkniętych klatek, by uwalniać towarzyszy. Odskakując do tyłu, dostrzegłem w kącie zwierzętarni stary but, jeden z tych które wczoraj tam, na górze, zdjąłem z nóg Borela…

…teraz wiem, że zrobiłem głupstwo, kryjąc się tutaj. Wprawdzie ściany i blaszane drzwi zapewniają mi bezpieczeństwo, lecz nie ma stąd wyjścia — przynajmniej na razie. Okna też nie ma. Pod nogami mam gołą ziemię, w rogu stoi kilka skrzynek — chyba pustych. Z sufitu zwiesza się żarówka, brudna i opleciona pajęczyną. Gdy tu wszedłem, od razu zauważyłem ten kopczyk ziemi pod ścianą, przysypujący coś, co jednak sterczy tu i ówdzie; bielejąc w mroku. Po prostu nie mogę zmusić się, by podejść i sprawdzić, potwierdzić swój domysł…

…myślałem nad tym, aż wreszcie w jednej chwili zrozumiałem wszystko! One musiały już wiedzieć, na czym to polega. Musiały zrozumieć istotę metody Borela… Ten laborant, który zniknął…

…lecz wciąż im tego za mało! Wiedzą, że oto otworzyły się przed ich gatunkiem wspaniałe perspektywy rozwoju! Będą zazdrośnie strzec tajemnicy, którą znam ja… no i ci, którzy być może odnajdą i przeczytają ten notatnik. Dlatego należy być przygotowanym na wszystko. Byle stąd wyjść. Wydostać się, działać, ostrzec…

…znów ten szmer. Chyba jednak w tych rurach kanalizacyjnych. Coraz głośniej, jakby skrobanie… Z czego są te rury, czy przypadkiem nie z tworzywa sztucznego, bo jeśli tak, to… Muszę to sprawdzić!

Redakcja przeprasza Czytelników za liczne luki w powyższym tekście, spowodowane uszkodzeniem rękopisu — prawdopodobnie przez szczury.

The Selchey Kids

Błyski światła pełgają po wodzie. Złote wstęgi krzyżują się na pomarszczonych grzbietach fal. W bladych promieniach wschodzącego słońca rysuje się na niebie w kształcie litery V sylwetka ptaka przelatującego z głośnym krzykiem. Ocean pieni się wchłaniając wargami piaszczysty brzeg plaży. Piasek czepia się mych pleców, osypuje niczym miriady gwiazd wzdłuż kręgosłupa. Słońce wznosi się na palcach ku chmurom płonącym jego odblaskiem na niebie koloru czerwonego wina. Dla nas. Promienie muskają jej włosy i spływają po niej kaskadą ognistych dotknięć. W zielonych oczach ze złotą obwódką odbija się Wszechświat, błogi spokój legł w łagodnym łuku jej warg. Jestem szczęśliwy.

— Lubieżnik — rzuciła.

— Co? — spytałem zaciskając mocniej ramię wokół talii Pryn.

— Usłyszałeś doskonale — zmarszczyła brwi. — Twoja namiętność nawet słonia doprowadziłaby do rui.

Roześmiałem się, cóż bowiem możesz uczynić, gdy masz do czynienia z kimś obdarzonym zdolnościami telepatycznymi.

— Mogłaś mi powiedzieć, żebym zabrał rękę.

Pryn uśmiechnęła się i jeszcze mocniej przylgnęła ramieniem do mego boku.

— Lubię to, a nawet gdybym nie lubiła, jesteś zbyt silny, by się z tobą spierać. Lubię cię pomijając nawet fakt, iż jesteś anglistą.

Chrząknąłem i pocałowałem ją.

— Ty będziesz mózgiem, a ja mięśniami. — Wolną ręką namacałem złotą obrączkę i zastanawiałem się, w jaki sposób się oświadczyć. Tymczasem dziewczyna, która w wieku dwudziestu dwóch lat uzyskała doktorat z zakresu biologii morskiej, oparła głowę na moim ramieniu z cichym, błogim westchnieniem.

Jako absolwent anglistyki powinienem był chyba zdobyć się na jakąś ciętą ripostę. Ale gdy siedzisz na plaży w blasku słońca wspinającego się po nieboskłonie, z dziewczyną przepięknie wpasowaną w twoje ramiona, nie masz ochoty na słowa.

— Zamknij pyszczek — powiedziałem. Poczułem, że ramię Pryn obejmuje mnie jeszcze mocniej, przytuliliśmy się do siebie, obserwując jak płowogrzywe słońce wlecze po falach swój kolorowy płaszcz.

Byłem właśnie w szkole, która leżała u stóp jednego ze stromych wzgórz rozsianych jak pryszcze po Mieście. Ściślej mówiąc biegłem przez podwórko szkolne z poleceniem od nauczyciela. Ziemia zakołysała się pode mną, oczy niemal wylazły mi z orbit, jak gdybym to ja, a nie ona, uległ atakowi konwulsji. Przylgnąłem do niej całym ciałem, czując głuche pulsowanie jej serca, tuliłem się do tej, która postanowiła strząsnąć mnie ze swego grzbietu.

Pęknięcia jak czarne zielsko rozpościerały włoskowate korzenie na murach budynku szkolnego. Korzenie rozrosły się wszerz, część ściany runęła obnażając drgające wnętrzności szkoły. Zasłoniłem głowę i zwinąłem się w kłębuszek, żywiąc nadzieję, że niszczyciel — kimkolwiek byłby — nie dosięgnie mnie.

Szkło z brzękiem rozpryskiwało się o bruk. Dzwonek, w którym nastąpiło krótkie spięcie, róż jęczał się przeraźliwie. Beton pękał z łoskotem, ktoś krzyczał. Potem rozległy się przenikliwe zawodzenia dzieci, prawie natychmiast zagłuszone przez rumor walącego się budynku. W chwilę później na gruzach szkoły zapanował spokój, tylko dzwonek nie przerwał swego lamentu.

Rozkasłałem się w gęstym kurzu przyćmiewającym słońce. Zdumiała mnie panująca wokół cisza. Na miejscu, gdzie przedtem była szkoła, pozostało tylko drgające rumowisko. Tu i ówdzie powyginane stalowe pręty wystrzelały w niebo ostrzegawczym gestem. Podczołgałem się bliżej rozchlapując kałużę, która powoli wypływała z umywalni. Usiadłem na dużym betonowym bloku, opierając się jedną ręką o drzwi umywalni, wciąż jeszcze sterczące nad ruinami.

Byłem sam pod ołowianym, ciemnoszarym niebem, kurz z rozwalonych murów wciskał mi się do nosa, dym z płonących w sąsiedztwie domów gryzł w oczy.

Ludzie krzyczeli na ulicach, jedni o pomoc, inni wołając kogoś, a we wszystkich głosach dźwięczało błaganie zabłąkanego psa. Nagle, w ułamku sekundy zgilotynowanego czasu, wrzaski zbiegły się w jedno słowo — WODA! Dygot ziemi wzmógł się, Neptun rozpętał panikę.

Gdy ujrzałem szklistą ścianę wody wznoszącą się nade mną, przywarłem z całej siły do drzwi leżących na rumowisku. Kryształowozielonkawa powierzchnia wody poznaczona była liniami niby pień drzewa. A na tej powierzchni zastygłe krzesła, konary drzew i czyjaś ręka w pustym powitalnym geście.

Zacisnąłem mocno oczy i przylgnąłem twarzą do drzwi, gdy brzeg fali otarł się o mnie. Ciężar wieków przygniótł mnie do desek, zrozumiałem, co czuł Jezus, święty Krzysztof i inni ofiarni skazańcy. Wstrzymałem oddech, gdy ocean zamknął się nade mną, czując, jak zużyte powietrze toruje sobie drogę z mych płuc do tchawicy. Widziałem małe bąbelki wylatujące z moich ust niby okrzyki. Byłem absolutnie sam w ciemnym, brudnym świecie, nie mogłem oddychać, dostrzegałem tylko paprocie wirujące w wodzie jak frygi i upiorne usta domów rozwarte w bezgłośnym krzyku.

Nagle wychynąłem na świeże powietrze, chwyciłem oddech, unosząc nieco głowę. Nadbiegły małe fale przelewając się, igrając łagodnie z moimi drzwiami. Przycisnąłem głowę do desek i trwałem tak, dopóki drzwi nie zderzyły się z twardym gruntem i nie osiadły na wypukłości wzgórza.

Ktoś usiłował oderwać mnie od desek, ale przywarłem do nich tak mocno, że wyciągnięto mnie razem z nimi. Wtedy dopiero pozwoliłem się zdjąć. Nie wiem dotychczas, kto mnie wciągnął na wzgórze. Położono mnie kaszlącego i szlochającego, a moje płuca usiłowały na nowo przystosować się do oddychania powietrzem. Znajdowałem się w niewielkim zielonym parku, leżałem na trawie, słońce nade mną żarzyło się jak tandetna żarówka.

Mokrzy, posępni ludzie stłoczyli się na szczycie wzgórza wokół dwóch ocalałych domów. Właściciel jednego z nich otworzył drzwi i wpuścił do środka tyle osób, ile mogło się tam pomieścić, ale gdy usiłował powstrzymać resztę, rozpętała się walka. Wybuchnął pożar, polała się krew. Gdy szał w końcu minął, oba domy płonęły, a ci, w których kołatało się jeszcze trochę życia, patrzyli na to ze smutkiem.

Trzymałem się z dala od tłumu. Odszedłem na przeciwległy skraj wzgórza, które zamieniło się w wyspę, usiadłem patrząc w kierunku, gdzie powinien znajdować się mój dom, teraz przywalony masą wód, i rozmyślałem, czemu sam jak palec zostałem na tym strasznym, bałamutnym świecie. Rodzinę, przyjaciół, a nawet tożsamość — wszystko to straciłem w ciągu niespełna pół godziny. Postanowiłem odtąd nie przywiązywać się do przyjaciół, do otoczenia, czy też innych normalnych rzeczy, które tak łatwo mogą ulec zniszczeniu.

Udałem się do mojej ciotki na Środkowy Zachód, gdzie nie ma wzgórz ani oceanu, tylko niewielkie jeziora wyglądające jak atrapy; gdzie nie ma ryczącego nocą przyboju, krzyku mew, syren ostrzegających statki podczas mgły, ani samej mgły wreszcie — tylko szara warstwa chmur. Nienawidziłem tego widoku z całej duszy.

Wzrastałem wśród pól kukurydzy i pszenicy jak nieugięty chwast. Ciotka Gila starała się jak mogła, ale doprawdy ani sobotnie kino, ani też placek z jabłkami nie mogą wypełnić życia. Gorąca strawa to dobra rzecz, człowiek jednak nie samym chlebem żyje.

Po śmierci ciotki Gili przez pewien czas zbijałem bąki, kończąc mimochodem anglistykę. Próbowałem pisać, ale po pierwszym tuzinie odmownych odpowiedzi odeszła mnie chęć, podobnie jak odeszło Miasto i moi rodzice.

Ostatecznie zdecydowałem się powrócić do domu, nad Ocean. Podróżowałem przygodnymi samochodami, a gdy nie udało mi się z kimś zabrać, podejmowałem dorywczą pracę, dopóki nie zarobiłem wystarczającej sumy na podróż. Zdarzało się, że po prostu szedłem piechotą; tak oto nie przebierając w środkach wędrowałem w kierunku mego domu, raz na wozie, raz pod wozem, aż dotarłem do New Milpitas, na skraj kontynentu.

Niewiele pozostało z całego stanu. Pasmo gór Sierra, jego zachodni fragment opadający urwistymi zboczami oraz łańcuch wysepek — to ocalałe resztki Miasta. Tylko kilka z nich jest zamieszkanych. New Milpitas, gdzie się zatrzymałem, zaopatruje we wszystko ową garstkę żyjących tam ludzi.

Właściciele zaledwie paru tamtejszych łodzi raczej nie kwapili się zapuszczać na „Głęboki Ocean”, gdzie było Miasto. A łodzi nie wynajmują tutaj za okazaniem dyplomu uniwersyteckiego. Trzeba rozporządzać źródłem wszelkiego zła, to znaczy forsą, aby posmarować tryby obracające ten świat na jego zwichrowanej osi.

Całymi dniami wysiadywałem na rozłupanym nabrzeżu i zadawałem sobie pytanie: „Czym jestem?” Odpowiedź brzmiała: z natury jestem l) istotą, 2) żyjącą, 3) czującą, 4) obdarzoną rozumem, należę do gatunku ludzkiego. Tyle wiedziałem dzięki staremu Porfiriuszowi, ale czym jestem poza tym? Nawet nie liczbą binarną w magnetycznym bicie, ponieważ wszystkie komputery, w których zakodowana była moja dawna egzystencja, znajdują się na głębokości pięciu sążni. Kiedyś myślałem, że mógłbym zostać nauczycielem lub pisarzem, jednak myśli te były jak grudki lodu, które osuwały się po mojej mokrej, śliskiej nieprzeszłości. Nie posiadam tożsamości, jedynie dziedzictwo mego człowieczeństwa.

Pewnego dnia siedziałem na brzegu patrząc, jak słońce zmywa chłód z grzbietów fal, i pozwalając, aby słowa te krążyły w moim mózgu niczym taśma bez końca. Niedaleko płynęła dziewczyna żłobiąc w wodzie dwie bliźniacze bruzdy ciągnące się za nią niby ogon śnieżnego pawia. Jej głowa rozcinała złote łuski pokrywające brzuch oceanu, błyskały białe ramiona.

Żal podrażnił moje kanaliki łzowe, omal się nie rozpłakałem. Samobójstwo wydało mi się najlepszym wyjściem. Zwróciłem oczy na szczyt wznoszący się na przeciwległej wyspie. Spojrzałbym stamtąd w dół na kolorową taflę szkła z łodziami znaczącymi jej powierzchnię smugami śluzu na podobieństwo pierścienic i ślimaków. Z tych olimpijskich wyżyn, krzyżując ramiona, zadedykowałbym moją śmierć beznamiętnemu porządkowi świata oraz kruchości egzystencji, a potem skoczyłbym z gracją.

Rozważałem właśnie, co byłoby właściwsze dla symboliki tego gestu — brzask czy zmierzch, gdy poczułem czyjąś dłoń na ramieniu. Ciepło przeniknęło do mej duszy napełniając ją czymś bardzo zbliżonym do zadowolenia. Nie zaakceptowałem jednak tego dotknięcia, przyjąłem tylko ciepło i nic więcej, zachowując resztkę własnego „ja”.

— Wyczułam twoje emocje nawet z daleka — zarejestrował mój mózg.

Odwróciłem się i ujrzałem dziewczynę. Klęczała obok mnie, zielone oczy wpatrywały się badawczo w moją twarz, krople wody spływały po policzkach jak łzy.

— Co? — spytałem marszcząc czoło ze zdumienia.

— Śmierć jest marnotrawstwem, śmierć kładzie kres wszelkim zmianom, a przecież zmiany są celem człowieka. — Milczała przez chwilę, a potem dodała: — To sprzeczne z naturą.

— Wstąp do Armii Zbawienia — powiedziałem. Wbiła paznokcie w moje ramię, zostawiając na nim nabiegłe krwią półksiężyce. Targnęła mną wściekłość i zaraz potem zgasła,

— Przepraszam — usłyszałem. Puściła moje ramię i złożyła ręce na kolanach.

Ująłem jej rękę i odwróciłem przyglądając się dłoni i palcom. Próbowała ją uwolnić, ale trzymałem mocno w przegubie.

— Czemu tu przyszłaś? — spytałem ze złością. — Po co?

Patrzyliśmy na siebie, słuchając, jak fale pluszcza o betonowe podpory nabrzeża. Zatonąłem w jej zielonych oczach. Wzruszyła ramionami, ale nie cofnęła ręki.

— Byłeś taki smutny — odparła. — Musiałam przyjść.

— A wiesz dlaczego? — spytałem z nikłym uśmiechem.

Spojrzała na mnie i potaknęła. Zirytowało mnie to. Chyba ja powinienem najlepiej znać własne problemy.

— Powiedz zatem — nalegałem.

Potrząsnęła przecząco głową, krople wody miękko posypały się z jej włosów.

— Sam musisz to zrozumieć.

Patrzyłem w kierunku, gdzie powinno znajdować się Miasto, obserwując baryłkowatą łódź rybacką sunącą z pyrkotem po wodzie i wiedziałem…

Kiedy już wyturlaliśmy Dzieci przez falochron i powierzyliśmy laborantom, aby je opuścili w głąb oceanu opodal statku, zaprowadziłem Pryn na koniec mola. Usiadła i zaczęła od niechcenia kreślić jakieś esy floresy, maczając palec w pobliskiej kałuży. Ująłem jej rękę i poczułem, jak płynące z niej ciepło osnuwa mnie złotą nicią.

Zwilżyłem wargi językiem.

— Pryn, wiem, że jesteś o kilka lat starsza ode mnie…

— O cztery. — Ręka jej zesztywniała w mojej dłoni. — Zdaje się, że wiem, o co chcesz mnie zapytać. Moja odpowiedź brzmi: nie.

— Pomyśl przynajmniej o tym dziś wieczorem.

— Jesteś kochanym, słodkim chłopcem…

— Chłopcem! — wykrzyknąłem ze złością.

— Tak, pod wieloma względami jesteś jeszcze chłopcem i dlatego cię kocham. — Musnęła mój policzek delikatnymi palcami. — Kocham cię nawet bardziej niż Wujka Noego. Ale z kilku powodów — z biologicznymi włącznie — nigdy nie zostanę twoją żoną.

— Nie lubię być brutalny, ale…

— Wobec tego lepiej nie mów już nic i bądźmy dobrymi… przyjaciółmi. — Uśmiechnęła się i pocałowała mnie, po czym odeszła szybko w stronę statku, stukając sandałkami o molo i o mój mózg.

Gdy wdrapałem się na mostek naszego statku, Noe odwrócił się do mnie. Poprawił okulary, które jak zwykle zjechały mu z nosa.

— Żałuję, Duke, że nie mogłem cię wychowywać razem z Pryn.

Wzruszyłem ramionami i usiadłem na krześle.

— Skąd mogłeś wiedzieć, że ktoś jeszcze przeżył?

Dał znak jednemu z pracowników krzątającemu się przy cumie, aby uruchomił silnik. Statek drgnął, zadygotał w zimnej wodzie mrucząc sennie. Potem odhuczał śpiewnie „John Henry” i „Old Man River” i ruszył przez ocean rysując zadartym dziobem białe krechy wzdłuż swej czterdziestostopowej długości. Pryn wyglądała przez okno obserwując kłębiącą się wodę. Wyjąłem złotą obrączkę — ujrzałem jeszcze, jak błysnęła w słońcu, nim przyłączyła się do wielu innych wspomnień. Nienawidzę cię, oceanie, nędzny synonimie oceanu!

— To był błąd — wołał Noe przekrzykując ryk motoru — że nie przeprowadziliśmy pewnych badań. Widzisz, ty jesteś niezwykłym osobnikiem, Duke.

— Dobra, w każdym razie jestem tutaj.

— Tak, ale gdzie jest owo „tutaj”? — Noe zamrugał powiekami.

— W sensie metafizycznym czy geologicznym?

Roześmiał się.

— Nie, miałem na myśli, kim w istocie jesteś, Duke.

— Filozofia jest ostatnią rzeczą, której bym się po tobie spodziewał, Noe.

— To prawda i nigdy nie będzie inaczej — odparł. — Powinieneś wiedzieć, a nie przyjmować pierwszą narzucającą się interpretację rzeczywistości. To bardzo nędzna metoda naukowa.

— Zakładam, że pragniesz innej odpowiedzi niż ta, jakiej mogę ci udzielić.

— To, po co dziś się wybierasz, powinno dać ci odpowiedź. Ale pamiętaj — pogroził mi palcem — tę zasadę reinterpretacji stosuje się nawet w ważniejszych sprawach. Lavoisier powiedział kiedyś: „Rzeczy oczywiste są zawsze najmniej dostrzegalne”.

— Z całą pewnością — odpowiedziałem — czekając, kiedy Noe zacytuje Newtona czy Fermiego… Musiał to jednak być dużej wagi eksperyment, skoro zrezygnował ze swych przyzwyczajeń.

— Chcę, abyś wydostał taśmę magnetofonową z dawnego gmachu Instytutu. Znajduje się ona w podziemiach, tam gdzie przechowywaliśmy nasze tajne materiały. Jako ewentualny schron podziemie zostało umocnione i wyposażone w komorę powietrzną. Pokazywałem Pryn to miejsce na starym planie.

— A ja mam być osłem jucznym? — spytałem.

— Nie, będziesz ochroną. Nie wiadomo, co pozostało z akwarium. — Noe zatrzymał silnik, statek płynął własnym rozpędem. — Taśma, którą stamtąd zabierzesz, powinna nauczyć cię dwóch rzeczy. — Umilkł, jak gdyby czekał, że je wymienię.

— Przychodzi mi na myśl tylko jedna — powiedziałem. — Zasada reinterpretacji.

Uśmiechnął się uszczęśliwiony.

— Będzie jeszcze z ciebie naukowiec, Duke. Tak, to bezpośrednie zastosowanie. Inne rzeczy odsłonię ci dopiero wtedy, gdy będę miał całkowitą pewność, że zniesiesz wstrząs. Dowiesz się, kim jesteś, Duke.

— To musi być nie byle jaka taśma — wyszczerzyłem zęby.

— Raport ustny wybitnego uczonego, Johna Gunnara.

— Chodźmy już w takim razie — odezwałem się do Pryn.

Kiwnęła głową i odeszła.

— Duke — zatrzymał mnie Noe. — Bądź ostrożny, chłopcze. — I uczynił rzecz zaskakującą: objął mnie niezgrabnie, z uśmiechem zażenowania i natychmiast szybko się odwrócił.

Bezskutecznie próbowałem odczytać napisy umieszczone nad basenami w korytarzach Balustrady stanowiące kiedyś zabezpieczenie, by dzieci nie podchodziły zbyt blisko, pokryte były czerwoną rdzą. Słona woda wyżarła napisy. Z prawej strony zamajaczył jakiś kształt — podniosłem kuszę, ale w smudze światła latarki ujrzałem tylko konika morskiego.

Pryn zatrzymała się przed drzwiami. Leżał tam szkielet — rozłażące się łachmany przylgnęły do białych żeber. Pchnąłem niezdecydowanie drzwi i zaświeciłem latarką w mrok. Przepłynąłem nad szkieletem i skierowałem się w dół schodów. Lekkie muśnięcia prądu mówiły mi, że Pryn płynie obok.

Znaleźliśmy się w dużym pokoju zabudowanym półkami wysokimi na dziesięć stóp. Strzępy książek i powiązane sterty papierów butwiały na półkach. Pryn oświetliła latarką drzwi w tylnej ścianie, podpłynęliśmy do nich.

Podałem jej kuszę, by mnie ubezpieczała, a sam mocowałem się z tarczą, próbując uruchomić zardzewiały mechanizm. Ostatni zgrzyt i zamek odskoczył. Drzwi rozwarły się ze szczękiem, ciśnienie wody wtłoczyło mnie do komory śluzowej. Odpychałem się rękami od ściany. Pryn, również wtłoczona naporem wody do małego pomieszczenia, zderzyła się ze mną. Czekałem, aż pomieszczenie całkiem się napełni, po czym nacisnąłem guzik znajdujący się tuż przede mną. Zewnętrzne drzwi powoli, z żelaznym zgrzytem, zamknęły się za nami. Naparłem na nie całym ciężarem… Ostatnie pchnięcie — i zatrzasnęły się. Niemal natychmiast zagdakała gdzieś pompa, poziom wody począł się obniżać. Gdy usłyszałem cichy syk wpompowywanego powietrza, zsunąłem do tyłu aparat tlenowy i odebrałem od Pryn kuszę.

Wszystka woda, z wyjątkiem cieniutkiej warstwy na dole, została szybko wypompowana i wtedy rozsunęły się drzwi wewnętrzne. W przejściu znajdowała się instalacja elektryczna, która ożywiła wszystkie światła w pokoju, gdy przekroczyłem próg.

— Musi tu gdzieś być mała prądnica — pociągnąłem nosem. — I regenerator powietrza. Noe nie żartował mówiąc, że są przygotowani na wszystko.

Pryn wzięła mnie za rękę.

— Prawie na wszystko.

— Któż spodziewał się Potopu? — powiedziałem. Puściła moją rękę.

Podniosła palec nakazując, bym zaczekał, zsunęła z nóg płetwy i weszła do małego pokoju, w którym pod ścianami stały kartoteki. Były tam również dwa biurka, maszyny do pisania oraz mały magnetofon.

Podszedłem do jednej z kartotek i wyciągnąłem szufladę. Na podłodze utworzyła się niewielka kałuża wody spływającej z moich nóg. Ściągnąłem płetwy i przeniosłem stos skoroszytów na biurko.

Powoli odwracałem kartki czytając pobieżnie nagłówki, które z pewnością wyjaśniłaby mi Pryn, gdyby była w pobliżu. Jeden z nich przyciągnął nagle mój wzrok: „Eksperymentalna krzyżówka nr 57”.

Mój ojciec był genetykiem, wiem od Noego, i to, oczywiście, jednym z najlepszych. Czytałem powoli, a litery wżerały się w mój mózg. Dygotałem w wilgotnym kombinezonie.

„Raport o komórkach delfina poddanych promieniowaniu… udane zapłodnienie… w probówce… rozwój przebiega pomyślnie… w sztucznej macicy… prawidłowo ukształtowany płód… wkrótce rozwiązanie… Czy to będzie debil?… normalny poród… czyżby sukces po tylu niepowodzeniach?… Niemowlę reaguje na bodźce… testy wykazują zadziwiającą w tym wieku inteligencję, lecz czy można stosować tu mierniki ludzkie?… Ponieważ pojemność czaszki delfina jest większa niż czaszki ludzkiej… Zewnętrznie ukształtowane jak Homo sapiens, ale czym jest Delphinus sapiens?… Ochrzczone…”

Wtem czyjaś ręka dotknęła lekko mego ramienia.

— Co robisz? — spytała Pryn.

Podałem jej skoroszyt.

— Czy wiesz, czym się trudniono w Instytucie przed Potopem? — Teraz już nie panowałem nad słowami, same wyrywały mi się z ust. — Produkowali probówkowe dzieci, krzyżując różne gatunki.

Pryn ujęła moją dłoń i popatrzyła na mnie spokojnie.

— Noe mówił mi o tym. Czy to ma aż tak wielkie znaczenie?

— Tak! — Chwyciłem ją i potrząsnąłem z całej siły. — Ze sprawozdania wynika, że ten obiekt rozwijał się, posiadał wysoką inteligencję i…

Słowa spływały z mego języka jak krople wody. Rozejrzałem się po pokoju, który nagle wydał mi się bardzo ciasny i bardzo groźny.

— Wyjdźmy stąd czym prędzej — powiedziałem, popychając Pryn w kierunku otwartej śluzy powietrznej. Zaprotestowała.

— Czy dlatego to stworzenie musi być potworem? — zapytała ściskając moją rękę.

— Jest inne. Jego przodkowie to delfiny.

— Tak jak Ollie i Ossie?

— One to co innego — odparłem czując, jak rozdrażnienie ściska niby obręcz moją klatkę piersiową na samą myśl, że jakiś dziwaczny stwór podsłuchuje za ścianą. — One nie udają ludzi. To coś… o ile wiadomo, chodzi jak człowiek, mówi jak człowiek… Wytworzono mu specyficzny garnitur genowy. Jest to sprzeczne z prawami natury.

— A gdyby zginęło w czasie Potopu?

— Świetnie. Nie żyje. — Zatrzymałem się i popatrzyłem na nią.

— A gdyby żyło? — Jej dłoń ścisnęła mnie jeszcze mocniej.

— Wówczas — odpowiedziałem spokojnie — musiałbym je zabić. Nie możemy pozwolić, aby żyło.

— My?! — wykrzyknęła Pryn i rzuciła się ku śluzie powietrznej. Patrzyłem za nią czując, jak mechanizm obłędnej logiki ściska mój ogarnięty paniką mózg zimnym stalowym uchwytem.

— Nie, nie, Pryn! — krzyknąłem przeraźliwie widząc, że drzwi się zasuwają. Skoczyłem do nich, nacisnąłem guzik, aby je otworzyć. I tak by się stało, gdyby już zdążyły zamknąć się za Pryn. Usiłowałem więc rozsunąć je rękami — ale na próżno. Woda powoli napełniała sąsiednie pomieszczenie. Waląc dziko pięściami w drzwi, krzyczałem:

— Wybacz mi, Pryn!

Pięści ześlizgiwały się po gładkiej powierzchni, wróciłem więc do biurka. Leżała na nim taśma, którą musiała zostawić Pryn. Usłyszałem jeszcze, jak się otwiera zewnętrzna śluza… Potem założyłem taśmę i włączyłem magnetofon. Usiadłem na krześle i mimo to, co się stało, uśmiechnąłem się na dźwięk głosu mego ojca.

„Raport Rady Dyrektorów o dokonaniu krzyżówki, Eksperyment nr 103. Niemowlę, któremu nadano imię Deukalion vel Duke, pomyślnie przeszło przez wszystkie testy. Istnieją nawet przesłanki, że eksperyment będzie równie udany jak nr 57. Niemowlę nie musi być unicestwione, jak w innych przypadkach”.

Słowa jak krople wody drążyły mi mózg, czułem lodowate zimno wzdłuż kręgosłupa, a taśma obracała się dalej, przekazując myśli nieżyjącego człowieka.

„Do zapłodnienia jaja samicy delfina, troskliwie wyhodowanego przy zastosowaniu promieniowania, użyto plemników Dyrektora Noego Selcheya, tak jak w eksperymencie nr 57, zapłodnione jajo zostało…”

Przestałem słuchać ojca mówiącego tak spokojnie o inteligencji swego zaadoptowanego syna. Być dzieckiem z nieprawego łoża, to można znieść, ale zostać poczętym mechanicznie w probówce, to całkiem inna sprawa. Nieobce mi są namiętności, czuję krew krążącą w żyłach… a teraz dowiaduję się, że te namiętności i ta krew powstały na zimnej marmurowej płycie w jaskrawym świetle lamp bezcieniowych.

Porwałem kuszę i wpadłem do śluzy, zakładając po drodze płetwy i niecierpliwie czekając, aż zapełni się wodą.

— Pryn! — krzyknąłem raz jeszcze, ale grube ściany schronu nie przepuściły jej imienia. Wydostałem się ze śluzy, lecz mały, wypełniony wspomnieniami pokój, kryjący mą tożsamość, ścigał mnie w mrocznych wodach. Popłynąłem w górę nad schodami i nad szkieletem u progu.

— Pryn! — zawołałem znów w ciemne głębie korytarzy, świecąc latarką. I nagle jakby cios młotem w głowę.

— Zabić, twierdzenie. — Emocje przelewały się nad oleistozielonym dnem jak olbrzymie fale Potopu. Strach. Gwałtowna zmiana uczuć. Dusza moja strzaskała się o dno. Kontakt ciało — ciało. Czerń.

— Zabić, pytanie? — nadbiegł słaby głos, chyba Ollie, zniekształcony przez zakłócenia.

— Zabić, twierdzenie — usłyszałem ponownie. Przekląłem ciemność i aparaturę odzierającą głosy z zabarwienia emocjonalnego.

Nacisnąłem brodą translator i krzyknąłem:

— Co się dzieje?! — Nie słysząc odpowiedzi, przekląłem z kolei to skomplikowane pytanie. Znów nacisnąłem translator:

— Niebezpieczeństwo, pytanie?

— Zabić, twierdzenie! — usłyszałem krzyk Ossiego.

— Stado — miłość (co oznaczało jedno z nas czworga), niebezpieczeństwo, pytanie? — krzyczałem.

— Zabić, twierdzenie — słyszałem wciąż jedyną odpowiedź Ollie.

Płynąłem korytarzami, ignorując wszelkie postacie, które mogły czaić się w ciemnych zakątkach. Minąłem hali i ujrzałem dziurę ziejącą w miejscu, gdzie były drzwi, oraz strzaskany mur, usypany na stopniach, niczym stos czaszek. Zajrzałem przez drzwi i w głębi zobaczyłem olbrzymi galaretowaty kleks, wysoki na piętnaście stóp. Był przezroczysty, z trzema kępami macek po obu bokach. W górnej części znajdowało się wielkie oko. W jednej kępie macek majaczył blady cień — była to Pryn.

— Zabić, twierdzenie! — wrzasnął Ossie i runął na potwora celując w jego bok. Olbrzymie cielsko zawirowało, ale Dzieci nie zdołały ruszyć go z miejsca. Ossie oddalił się i ją zataczać nad nim koła.

— Zabić, twierdzenie! — krzyknęła Ollie i znurkowała atakując potwora z drugiej strony. Zaczął się kręcić jak szalony, usiłując pochwycić któregoś z dręczycieli.

— Co się tam dzieje na dole, Duke?! — wołał niespokojnie Noe.

— Jakaś bestia porwała Pryn — rzuciłem w odpowiedzi i podniosłem kuszę, szykując się do strzału.

— Zabić, twierdzenie! — zawołały chórem dwa obłe kształty, wystrzelając z nocy oceanu, aby ugodzić w cielsko młócące na oślep mackami.

— Czy to przypomina ośmiornicę i czy ma po bokach trzy kępy ramion?

— Tak, i wydaje się tak wielkie jak wyspa Alcatraz. Czy skończyłeś już grać w dwadzieścia pytań, Noe? — Obserwowałem uważnie potwora, aby wskutek jego gwałtownych poruszeń nie trafić przypadkiem Pryn. Dwa żywe pociski niby przedłużenie mego wzroku znów ugodziły w białe cielsko.

— Nie strzelaj! — zawołał gwałtownie Noe. — To twój brat!

— Nie widzę żadnego rodzinnego podobieństwa — odparłem i podpłynąłem bliżej, aby mieć pewność, że nie spudłuję.

— Zabić, twierdzenie! — zakrzyczały Dzieci i runęły w dół w smudze małych bąbelków. Potwór znów się zaszamotał, wzbijając ciemne kłęby mułu.

— Nie jesteś w stu procentach człowiekiem, Duke — powiedział Noe.

— Przesłuchałem taśmę — odrzekłem, z trudem powstrzymując szloch wydzierający mi się z piersi.

— Nie mam dzieci — ciągnął Noe — i… zresztą znasz już prawie wszystko. Dostarczyłem jednak napromieniowanych plemników dla kilku innych zapłodnień. To jest zapłodnione jajo ośmiornicy.

— Który numer eksperymentu? — zapytałem, gdy brudne chmury opadły.

— Pryn to nr 57. Ten sukces zachęcił nas. Ty jesteś nr 103. Nr 203 to twój brat — mówił Noe. — Od czasów Potopu znacznie urósł. Nie zabijaj go, Duke. Jesteście jednej krwi.

Roześmiałem się cierpko na te słowa.

— Zabić, twierdzenie! — rozległ się znów zgodny okrzyk Dzieci. I oto wśród nakazów Noego i wołań Dzieci — nagły zwrot… Już nie kaleka świadomość mego półdziedzictwa, lecz gwałtowna zmiana uczuć w stosunku do śliskiego dziwacznego stwora w zasięgu mych rąk, do obłych stworzeń, które wynurzyły się z nocy, aby zwalić się na mnie. Nienawiść do wszystkich śliskoskórych stworzeń. Zabić. Muł i błoto. Zakręciłem się w kółko, lecz wszystkie nieuchwytne istoty zniknęły. Zabić.

Podniosłem kuszę i wystrzeliłem. Widziałem jak harpun wbija się prosto w Oko spoglądające w zdumieniu. Jak Kain patrzyłem na krew tryskającą z rany, którą zadałem memu bratu. Krew rozpływała się pierzastymi smugami. Ból. Skuliłem ramiona chwytając się za głowę wolną ręką. Ból. Czerwony ból. Moje życie. Przyjemna samotność. Obfitość małych gładkoskórych stworzeń stanowiących mój pokarm. Naruszenie samotności. Nienawiść do przybyszów. Moje rozkoszne samotne życie w ciemnościach opuszcza mnie. Ból.

Cielsko stwora wydęło się, pomknął z prądem w głąb, w czarną otchłań Miasta. Nie wypuścił jednak Pryn.

Przygryzłem wargi, poczułem w ustach słony smak krwi.

— Rana, twierdzenie — powiedział Ossie, płynąc ku mnie.

— Stado — miłość, niebezpieczeństwo, twierdzenie — odpowiedziałem naciskając translator.

— Zabić, pytanie? — Był to głos Ollie.

— Zabić, twierdzenie — wymówiłem spokojnie, czując, jak resztki cudzych myśli opuszczają mnie niby wspomnienia.

— Nie wolno ci zabijać własnego brata! — prosił Noe.

— Czy okażesz wreszcie trochę uczuć, ty rybo?! — ryknąłem.

— Jestem tym bardzo zgnębiony — powiedział Noe, ale aparat tlenowy odarł jego głos z wszelkich emocjonalnych odcieni.

— Więc rób coś — powiedziałem i usadowiłem się na grzbiecie Ollie. Popłynęliśmy na ratunek Pryn.

— Nie mogę nic zrobić — odpowiedział Noe i zamilkł na chwilę. — Kocham was wszystkich.

— Zamknij się! — wrzasnąłem.

Przed nami, nieco wyżej, majaczyło w świetle latarki białe cielsko. Obwarowałem się wewnętrznie, by nie dopuścić do siebie tamtego bólu płynącego ku mnie wraz z krwią. Wtem, gdy byliśmy już blisko, stwór nadął się jak balon i śmignął nad parkiem w kierunku strzelistych konstrukcji z kamienia i stali. W słabym świetle widzieliśmy cienkie strumyczki krwi jak ciśnięte, spływające w dół wstążki.

Zatrzymał się na skraju dzielnicy handlowej, potem rzucił się naprzód, waląc jak taran w budynek. Na chwilę utknął w wybitym przez siebie otworze i z wolna osunął się po ścianie. Zobaczyłem biały policzek Pryn oswobodzonej z uchwytu macek. Gdy stwór rozpłaszczył się na chodniku, puściliśmy się w jego kierunku. Dzieci krążyły ostrożnie, ja zaś podpłynąłem do nieruchomej postaci Pryn. Uspokojony, że serce jej bije, odwróciłem się w stronę tamtego.

Powiewał ku mnie mackami niemrawo, bezskutecznie. W jego mózgu kłębiły się teraz wszystkie moje burzliwe myśli związane z pochodzeniem. Zabić — błysnęła myśl zabarwiona żalem. Załadowałem kuszę i podpłynąłem bliżej. Cierpienie. Zabić. Koniec.

Stwór otworzył usta znajdujące się poniżej oka. Ukazała się różowa jama oraz rząd drobnych, białych zębów.

— Zabić — nadbiegła prośba. Nacisnąłem spust patrząc, jak harpun wbija się w miękkie cielsko, które zwarło się wokół niego i wessało go w siebie. Potwór drgnął. Ciało — ciało — pytanie?

Wyciągnąłem z wahaniem rękę w jego kierunku. Moja dłoń zdawała się cofać ku ramieniu, wzdragając się przed tym kontaktem, mimo to jednak dotknąłem go.

„Stado — miłość, pytanie?” — nadpłynęła drżąca myśl otoczona czarną pustką. Krew powoli wypuszczała swe macki w ciemne głębiny morza.

— Potwierdzenie, bracie — wyrzekłem. Migotanie światła ustało. Stwór nie poruszał się.

— Niebezpieczeństwo, twierdzenie — odezwał się Ossie.

— Niebezpieczeństwo, przeczenie — odparłem i zdjąłem rękę z pofałdowanego ciała mego brata.

— Co się stało? — zapytał Noe.

— Robię porządki po tobie — odpowiedziałem spokojnie. — Opuść hak.

— Po co?

— Abym mógł pochować mego brata — warknąłem. Uniosłem Pryn i wypłynąłem na powierzchnię, gdzie wciąż jeszcze igrały promienie słońca. Z pomocą Ollie i Ossiego wydobyłem mego brata, którego cielsko zawaliło cały pokład statku. Pochowam go na lądzie, gdzie korzystając z praw swego dziedzictwa, będzie mógł stać się pokarmem dla robaków.

Spojrzałem na słońce otoczone świetlistą aureolą, wzruszeniem ramion kwitując pytania i niezręczne usprawiedliwienia Noego. Wygląda na to, że Dzieci są moimi przyrodnim rodzeństwem, dzięki Bogu, ze strony matki. Roześmiałem się na tę ironię losu i wzdrygnąłem zarazem. Zapanowałem nad odruchem mych rąk pragnących szarpać pazurami ciało, wydrzeć zeń każdą cząsteczkę delfina. Zazdrościłem memu bratu, który przyjął śmierć tak spokojnie, gdy ból istnienia stał się nazbyt wielki.

— Duke? — poczułem na mej nodze dotknięcie Pryn. Przestałem myśleć o swojej nowej tożsamości, ująłem jej rękę i ukryłem w mych półludzkich dłoniach.

— Jestem tu. — Zadrżałem, od zatoki nadleciał chłodny podmuch wiatru. Wzrok mój padł na poszarpane oko, na nie domkniętą, przebitą harpunem powiekę. Mały czerwony strumyczek sączył się zeń jak łzy z moich oczu. Obym był tego nie widział!

— Co to było? — spytała Pryn.

— Nie co, a kto — poprawiłem. — Mój brat,

— Nie! — Ujrzałem zgrozę na jej twarzy, ręka odruchowo skurczyła się w mej dłoni. Zrozumiałem, co czuła Pryn, kiedy wypominano jej pochodzenie. Roześmiałem się zimno, cóż to bowiem znaczyło dla mnie, który nie mogłem być ani jednym, ani drugim.

— Jestem taki sam jak on. Nie mogę nawet pretendować do tak czystego dziedzictwa jak twoje. — Podniosłem twarz ku krwawej tarczy słońca i strząsnąłem łzy z powiek. — Czemu podeszłaś do mnie wtedy na brzegu?

— Co? — Ścisnęła konwulsyjnie moją dłoń, gdy zorientowała się, co zamierzam. — Nie! — krzyknęła, ale ja podniosłem już kuszę celując we własną głowę.

— Tym razem nie uda ci się mnie powstrzymać. Mam teraz ważniejsze powody — powiedziałem spokojnie i nacisnąłem spust. Szarpnęła mnie — za późno jednak. Uśmiechnąłem się triumfująco, gdy ból chował moją świadomość do ciemnego tajnego skoroszytu i rejestrował pod literą C jak Czerń. Chłopcy Selcheya połączyli się.

Moja świadomość przestaje istnieć na zawsze. Odczucia, ból, troski — znikają. Samotność głębsza niż ta, która była udziałem mego brata w zatopionym Instytucie, bierze mnie w posiadanie. Poczucie straty, żal. Otwieram oczy, widzę Pryn lśniącą jak słońce nade mną.

Złoty blask spływa na mnie. Ciemności ustępują, smutek topnieje, tworzy obrazy, które będą mi towarzyszyć w przyszłości. Czuję jej ramię otaczające mnie opiekuńczym uściskiem. Stopniowo bariery, broniące dostępu do mojej świadomości, ustępują przed nią. I nie ma już samotności, lecz cały nowy świat, świat Pryn. Uspokajam się.

Dotknąłem bandaża na głowie.

— Więc nie umarłem? — spytałem idiotycznie.

Popukała mnie palcem w czoło.

— Za twarde — odpowiedziała śmiejąc się. Zrozumiałem, że jednak się nie spóźniła.

— W porządku — powiedziałem. Przebyłem dwa tysiące mil, aby znaleźć się w Mieście i oto zbuduję na nim coś nowego. Poszukiwania zaczęły się na otoczonym wodą szczycie wzgórza. Poszukujący został znaleziony w samym sercu Potopu. Symbole są tylko uciszone, ale nie martwe. Dwa bieguny cyklu, który rozpoczął się na brzegu w New Milpitas, zbliżyły się do siebie. Bye, bye, braciszku.

Człowiek żyje w kontekście natury. Stosuje się do reguł gry, ale w przeciwieństwie do innych stworzeń ma swobodę manewru, może zmieniać jej reguły. Każda zmiana zmusza go do przystosowania się do nowej gry i tak dalej, i tak dalej, ad infinitum. Przebaczyłem Noemu, gdyż zrozumiałem tego samotnego człowieka, który skrył się w nauce, podobnie jak mój brat w Instytucie.

Omnia triste

The Time’s Arrow

Rzeka była już martwa, a wody jeziora opadły, gdy potwór idąc wyschniętym korytem wydostał się na wymarłe bagnisko. Nie było właściwie miejsca, gdzie mógłby się bezpiecznie poruszać, a nawet tam, gdzie grunt był najtwardszy, ogromne słupy jego kończyn głęboko grzęzły pod ciężarem ciała. Chwilami przystawał i ptasimi, szybkimi ruchami głowy omiatał otaczające go pustkowie. Przystając zapadał się jeszcze bardziej w grząski grunt, tak że 50 milionów lat później ludzie mogli z pewną dokładnością obliczyć, ile trwał każdy jego postój.

Wody już nigdy bowiem nie powróciły, a palące słońce z czasem zmieniło błoto w skałę. Nieco później cały ten obszar pochłonęła pustynia chroniąc go szczelnie pod warstwami piasku. A później — dużo później — przyszedł Człowiek.

Burt zamarł na chwilę.

Wyciągnięta ręka w postrzępionej, zabłoconej rękawicy zawisła nad maleńkim otworem, wydrapanym w rozmiękłej, sinej ziemi. W norce coś poruszyło się wreszcie i w tym samym momencie dłoń — jak przyczajony drapieżnik — błyskawicznie opadła, wdzierając się do otworu…

Człowiek zacisnął rękę i z triumfalnym chichotem przewrócił się na plecy, wyciągając zaciśniętą pięść ku niebu. Podrygiwała w niej wychudła, już na wpół żywa mysz…

Nasycona wilgocią, gliniasta ziemia objęła Burta miękkim uściskiem. Posępne niebo, zaciągnięte nisko galopującymi chmurami, z pogardą przyglądało się leżącemu mężczyźnie. Ten zrozumiał widać CZAS 2017–435 spojrzenie nieba, bowiem opuścił pomału — jakby z wahaniem — rękę i przyjrzał się uważnie nieżywej już myszy. Miała sparszywiałe, zlepione gdzieniegdzie grudkami błota futerko. Była ciężka. Była niezwykle ciężka.

„Coraz więcej w nich ołowiu, coraz mniej mięsa” — mruknął. Potem uniósł się z trudem na kolana i zaciskając truchełko w dłoni, ruszył przed siebie

Mogą zrobić nie więcej niż dziesięć metrów CZAS 2017–452 bez odpoczynku. Od czasu do czasu unosił głowę i spoglądał przed siebie, by sprawdzić, czy nie zgubił drogi. Szukał na zaoranej, przenicowanej, zdawało się, ziemi małego kopulastego wybrzuszenia ze sterczącym na nim prętem anteny. Powinien na nim powiewać kawał błękitnej szmaty — jedyny ślad bunkra.

Uważnie przeszukiwał wzrokiem horyzont, mrużąc odwykłe od dziennego światła oczy. Hen nad gładkim, jakby odlanym z ołowiu widnokręgiem zapalała się fioletowa, wieczorna poświata. Anihireola.

Ruszył znów przed siebie, odliczając w pamięci przebyte metry. „Trzydzieści dwa…” Z trudem wyciągnął lewą rękę, bacząc zarazem, by druga nie zapadła się zbyt głęboko w błotnistą ziemię. „Trzydzieści trzy… Niech to szlag jasny… CZAS 2017–453… Ale frajda… Trzydzieści cztery… tamta dopiero miała ołowiu, Chryste! Fakt, że… Trzydzieści pięć… że tamta musiała być starsza… Tej też wystarczyłoby na dwa dni… gdyby… Trzydzieści sześć… gdyby nie ten sukinsyn.”

Dostrzegł w końcu szmatę, powiewającą nad łagodnym wzgórkiem. Wystawał — chorobliwie jakoś jak opuchlizna — nad nieskończoną równiną. Burt podpełzł wreszcie do włazu i bezsilnie opadł na metalową klapę. Dyszał ciężko CZAS 2017–454 czas jakiś, a potem uniósł się nieco. Odpiął kieszeń w skafandrze i pieczołowicie schował w niej mysz. Potem zapiął kieszeń i przysadził się z całej siły do metalowej antaby na klapie. Mógł jej nie zamykać, ale chodziło mu o Ala… Bał się…

Uporał się wreszcie z wielką zardzewiałą sztabą i zabrał się z kolei do odkręcania potężnej, mocno nadżartej korozją obręczy. Klapa powoli zaczęła się unosić z głuchym pojękiwaniem. Po chwili szczelina zrobiła się na tyle szeroka, że mógł się w nią wcisnąć. Wszedł do wąskiego pionowego tunelu i opuścił się nieco w dół po stalowych klamrach, wmurowanych w jego ściankę. Z wyraźnym wysiłkiem uniósł ręce i zaczął na powrót opuszczać klapę. Jeszcze dwie CZAS 2017–455 antaby, i koniec.

Ciemny, niczym nie rozświetlony tunel prowadził w głąb ziemi. Potem była następna śluza, i jeszcze jedna… I drzwi — wielkie, stalowe, okute kilkucentymetrową warstwą ołowiu.

Był u siebie…

Małe betonowe pomieszczenie oświetlały tylko cztery słabe, błękitnawe światełka lamp awaryjnych umieszczonych w suficie. Trzeba było oszczędzać energię.

Mężczyzna podszedł do jednej z dwóch kabin stojących pod ścianą pomieszczenia i odsunął przeźroczyste luksorytowe drzwi.

Na wysokim prostym fotelu z podnóżkiem siedział mężczyzna. Jego ręce i nogi były przymocowane do fotela grubymi, obłymi obejmami z metalu. Głowa tkwiła w wielkim stacjonarnym hełmie połyskującym niklem i przytwierdzonym do wezgłowia fotela. Spod CZAS 2017–456 jego kopułki wyzierały teraz martwe, chorobliwie połyskujące oczy, zapadnięte w brodatej, wychudzonej twarzy ascety. Kościste palce podrygiwały na poręczach fotela w jakimś przedziwnym, nieuchwytnym dla oka rytmie..

„Kończysz się — przemknęło Burtowi przez głowę. — Kończysz się, dziadu, tak jak ja!” Uśmiechnął się jakoś dziwnie, spoglądając na twarz Ala. Miał go dość. I tamten z pewnością czuł to samo. Takie było prawo samotności.

Podszedł bliżej i przesunął wskazówkę zegara, umieszczonego na oparciu fotela, na zero. Al drgnął.

Powracające życie naruszyło szklaną martwotę oczu, które z wolna zaczęły się odwracać w stronę Burta. Jeszcze tylko niknąca siność ust CZAS 2017–457 i ledwie słyszalny szept:

— Dobrze, że już jesteś… Burt, nie dam już rady… nie mogę już… jak… jak Boga kocham, nie mogę…

— Daj spokój lamentom, daj spokój… — warknął Burt. — Wiesz przecież, o co chodzi. Żeby tylko przetrwać, wrócą po nas… Trzeba przeżyć, nie? To chyba jasne…

„Szmata!” zahuczało w głowie.

— …to tylko przejściowa sprawa, sam wiesz…

„Kłamiesz! — krzyczało w nim wszystko. — Łżesz! Parszywie łżesz!”

— …oprócz tego mam coś, patrz… — wyciągnął w stronę Ala otwartą dłoń. Leżała na niej mysz. — Przynajmniej się nażremy.

Kątem oka obserwował, jak Al łapczywie spogląda na futerko myszy, leżące na jednym z dwóch stołków, jakie posiadali. Nagle Al przeniósł wzrok na niego — tak szybko, że Burt nie zdążył już uciec spojrzeniem. Musiał coś powiedzieć.

— Zauważyłeś, że mają coraz więcej ołowiu?

Al skinął głową.

— Jak wszystko, co tu zmutowało — powiedział. — A my jakoś nie mutujemy. I to przy takim natężeniu promieniowania!.. Myślisz, że jesteśmy tu sami? W ogóle… jedyni?

Burt skrzywił się. Ten znów swoje. „Szmata. Jak Boga kocham, szmata!” Miał chwilami ochotę rzucić mu się do gardła. Za te idiotyczne pytania. Za te westchnienia. Jęki. Ogarniała go nieprzeparta chęć skończenia z tym zastrachanym szczurem, dzielącym swoje półżycie pomiędzy fotel retrospektora i chrapliwe westchnienia wysiłku podczas wychodzenia z bunkra… Czego tamten od niego oczekiwał? Otuchy?

Utkwił wzrok w przeraźliwie wychudłej, nie ogolonej grdyce Ala. „Indyk” — przemknęło mu przez głowę.

— …Nie, chyba nie — odpowiedział wreszcie, siląc się na spokój. — Przecież już pewnie w całym Układzie o tym wiadomo. Chyba skombinowali jakieś ekipy ratunkowe, albo ja wiem co… Nigdy się tak ludzi nie zostawiało… W każdym razie CZAS 2017–458 to tylko kwestia czasu.

Spojrzał raz jeszcze na tamtego. „Człowiek to jednak żywotne bydlę! — podjął wreszcie swoje rozważania. — Zebraliśmy już pewnie dawkę całego życia, a mimo to jeszcze się trzymamy… To pewnie zasługa nie tylko retrospektorów. Ale ten już chyba długo nie pociągnie.”

Al zaczął się powoli zbierać. Odpoczywał chwilę na czworakach, z opuszczoną głową, głośno sapiąc. Burtowi nagle zrobiło się go żal.

— Poleź jeszcze chwilę. Ostatecznie nie pali się… — chciał coś jeszcze dodać, kiedy Al nieoczekiwanie uniósł twarz i spojrzał w jego stronę. Była wykrzywiona jakimś trudnym do opisania grymasem nienawiści i żalu.

— Zamknij się! — syknął. — Nie traktuj mnie jak nierozgarniętego gówniarza!

Burt obserwował w milczeniu, jak tamten naciągał na siebie strzępy skafandra. Pomyślał, że ten łachman, który teraz z takim pietyzmem wdziewa na siebie Al, był kiedyś paradnym uniformem Wojsk Ochrony Transplanetarnej. Zostały nawet strzępy lampasów na szwach zamków błyskawicznych przy łydkach.

Al uporał się wreszcie z łachmanem i zwrócił twarz w stronę Burta.

— Postaram się jak najszybciej… — bąknął.

— Okay, mnie to jeszcze bawi — mruknął Burt. Nie CZAS 2017–459 chciał, żeby to wypadło wymuszenie. „Kłamiesz, świnio, kłamiesz…” zakrzyczało w środku.

Al powoli zamknął za sobą drzwi.

Powieki znów zaczynały ciążyć. „Może robią się wreszcie ołowiane?” — pomyślał z przekąsem. Resztkami sił rozejrzał się po pomieszczeniu. Starał się odwlec tę chwilę — choć wiedział, że to była tylko kwestia minut. Dwa stołki. Kurek w ścianie. Obok wbudowana szafka. Wielkie pudło do niczego nieprzydatnej radiostacji. Cztery mdło świecące lampki. I dwie kabiny retrospektorów — jego i Ala. W tym zimnym betonowym schronie, pozbawionym wszystkiego prawie, co niezbędne do życia, te dwie życiodajne kabiny, połyskujące niklem i matowym światłem łuksorytu, wyglądały jak papugi w zardzewiałej klatce. Mimo to patrzył na nie z nieskrywaną — należną, zdawałoby się, tylko ludziom — nienawiścią.

Pamiętał, jak cztery lata temu wnosili je tu i instalowali technicy z Bazy Północ. Mieli CZAS 2017–460 w tym bunkrze pozostać z Alem przez rok — zgodnie więc z regulaminem przysługiwało im prawo zabrania własnych retrospektorów z kompletami kaset. Wprawdzie Graham nabijał się z nich wtedy, ale Burt miał go gdzieś. Ostatecznie nie byłaby to jego pierwsza służba w Strefie Zagrożenia i wiedział dobrze, jak cholernie się tu człowiekowi nudzi. Gdyby wtedy wiedział…

Czas nieubłaganie kapał. Zaczynały go opuszczać siły.

Podczołgał się do swojej kabiny i uważnie przyjrzał się metalowemu pojemnikowi z kasetami. Było ich siedem. Potem sięgnął drżącą, spoconą ręką po jedną z nich. Ręka zawisła nad kasetą — jakby wahając się jeszcze, odwlekając tę chwilę. Wreszcie palce zwarły się na przeźroczystym etui kasety. Na grzbiecie widniał odręczny napis: 16 czerwca 2314.

Oczy zaszły mu mgłą. Wpatrywał się w kasetę niewidzącymi oczyma. Koniuszki palców pobielały od silnego uścisku. Wreszcie — ostatkiem sił — wepchnął kasetę do podłużnego otworu w małym aparacie, stojącym na przystawce przy lewym oparciu fotela. Potem nastawił ruchomą wskazówkę zegara na czarny napis: FULL i z wysiłkiem wspiął się na CZAS 2017–461 siedzenie. Wsunął głowę do kopulastego hełmu i przycisnął mały guziczek po prawej stronie. Czuł, jak ręce i nogi obejmują znajome, obłe kleszcze. Wokół głowy zacisnął się ciepły metalowy krąg elektrod.

…Czas 1914–002 lekko biegnie Anna, widzi przed sobą jej (rozwiane kasztanowe włosy, widzi, jak miękko omija wysokie zielone drzewa; ma równy krok sportsmenki: czekaj, woła na nią ze śmiechem, pragnie ją dogonić, złapać już; wreszcie i ona odwraca się ku niemu, biegnie tyłem, przywołując go ku sobie gestem dłoni; nie kuś, woła, nie wódź na pokuszenie; potyka się nagle; ma ją wreszcie, dopada jej, Anna stara się jeszcze uskoczyć, znów się potyka i pada; potem pada i on; leżą na plecach i wpatrują się w przedziwny kształt nieba wycięty koronami drzew; czasem trudno mi uwierzyć, odzywa się Anna, że i tam dojdą ludzie… tak dziwnie brzmią mi w uszach wasze ukochane słowa: kwazary, pulsary, czerwone karły… jest w nich coś niesamowitego, co budzi respekt; Burt się uśmiecha: przecież nie kto inny, jak ty właśnie powinnaś o tym wiedzieć najlepiej… to znaczy, że profesja nie zabiła jeszcze w tobie wyobraźni; …milczenie; lot ptaka; szelest wiatru i ucisk korzenia wystającego z ziemi… wreszcie Anna mówi: zadziwia mnie w człowieku ta koegzystencja wiary i wyobraźni ze świadomością i wiedzą o świecie… jedni latają robić porządek na innych światach, marzą o zdejmowaniu z nieba gwiazd, a inni, jak ty, gubią się na ziemi w paradoksach, nienawidzą, odbywają swoje patrole w gorących strefach; …strefach zagrożenia, poprawia ją Burt; wszystko mi jedno, odpowiada Anna, jak to nazywacie… o co wam tu chodzi, tu na Ziemi? za mało miejsca, za mało problemów w Kosmosie? po co wam to? więc zostawcie wasz Kosmos innym, rozumniejszym i zróbcie porządek na Ziemi! O co wam tu chodzi? Burt uśmiecha się zażenowany i głaszcze ją po głowie: to nie moja sprawa, mówi, nie znam się na ich porachunkach… ale twierdzą, że Ziemia robi się ciasna, za mało dla wszystkich miejsca; mówią, że ją przerośliśmy, dlatego trzeba ruszyć w Kosmos… Anna uśmiecha się ze smutkiem; tak, ona wie lepiej od Burta, czego szukają poza Ziemią; pragnie tylko, żeby Burt odpowiedział jej na pytanie, na które sam nie zna odpowiedzi: czego chcą tu, na Ziemi? Anna nie chce wojny, boi się jej, nie wierzy ani w jej nieuchronność, ani w różnice poglądów; nie chce wojny anihilacyjnej, nie chce przed nią uciekać z Ziemi; Burt wie to wszystko, ale przecież nie on, Burt, jest temu winien, nie on wymyślił wojny, dlaczegóż więc od niego oczekuje odpowiedzi?… obraca jej twarz ku sobie; …musisz zrozumieć, Aniu, mówi, musisz uwierzyć, że to jest tylko taktyka… ludzie są zbyt rozumni, zbyt wygodni, by ryzykować wojnę; ci, którzy o niej myślą, także ryzykują, ona zniszczyłaby nas wszystkich, to tylko taktyka, strategia groźby i szantażu; jeśli nie będziemy pierwsi my, to będą tamci, a ktoś przecież musi być pierwszy, to chyba jasne!.. Anna odwraca od niego twarz; milczy; potem cicho mówi: więc i ty?… pamiętasz, co wtedy powiedział mi w wywiadzie Hadler? „Proszę pani, wojna jest jak symfonia; odpowiedzialny jest wprawdzie dyrygent, ale grają muzycy; i tym lepiej wypadnie, im bardziej wierzą w kompozytora, dyrygenta i swoje instrumenty.” Stajesz się coraz lepszym muzykiem, Burt… dlaczego uważasz, że ktoś musi być pierwszy? Zabraknie nam czegoś? gwiazd? planet? Kosmosu?… Nie, mówi Burt, nie… Zabraknie nam CZASU…

CZAS 1914–002

CZAS 1914–002

CZAS 2017–461 obraz przed oczami przyjmował znajome zarysy. Widział już przed sobą bliską twarz Ala. Zamęt w głowie ustawał. „Jak długo jeszcze?… Boże, jak długo jeszcze?!” — kołatało gdzieś w podświadomości pytanie. Był już prawie pewien, że to ostatni raz. Że kiedy obejrzy to raz jeszcze, to oszaleje. Znał już na pamięć każde słowo, każdy obraz, drgnięcie liścia i świst wiatru w koronie drzewa.

— Nie chcę już! — zawył nagle. — Al! Skończmy z tym raz, to już nie ma sensu!

Krzyczał coś, kiedy Al ściągał go z fotela CZAS 2017–462 i układał na podłodze. Potem nagle w głowie zapanowała cisza. Ocknął się wreszcie i rozejrzał po pomieszczeniu zasnutymi przez łzy oczami. Potem uniósł się na łokciach i podsunął do ściany, by się o nią oprzeć.

— Al… — mruknął. Tamten stał odwrócony do niego tyłem, majstrując coś przy kombinezonie.

— Uhm…

— Wydzierałem się?

— Uhm… Trochę… Normalna rzecz. — Al nadal stał odwrócony. Burt podniósł oczy do góry. „Na kogo tamten liczy? Co go jeszcze powstrzymuje?… Człowiek musi na coś liczyć, kiedy żyje… Życie jest czekaniem na coś, co ma się zdarzyć…” Burt więc czekał — i musiał żyć? Ale Al? Na co mogła czekać stłamszona, półżywa mysz? Nagle przestraszył się własnych myśli. Nie miał prawa wątpić w pragnienie życia tamtego. Może i on…

— Al, myślisz, że Anna ocalała?… Że ją spotkam… tam…?

Al odwrócił się. Twarz miał prawie zieloną. Popatrzył na Burta szklistym oczyma i powiedział cicho:

— Burt… proszę cię… nie mów nic do mnie… Nie mów…

Kiedy Al zamknął za sobą stalowe drzwi, CZAS 2020–071 Burt postanowił, że to stanie się dziś. Wiedział już, że to zrobi — nie miał już sił. Nie wierzył, że wrócą po nich. Zresztą, gdyby nawet wrócili, to szansę odnalezienia były minimalne. Kto dojrzy na pociemniałej Ziemi, skrytej za gęstymi chmurami i grubym płaszczem zjonizowanej atmosfery, kawał szmaty wywieszonej na pręcie anteny?

Tylko że Anna…

„Głupcze! Głupcze! Zrozum! Ona tego nie przeżyła, to byłby cud!” — perswadował sobie. To była ta jego szansa, to była ta przyszłość, dla której żył tu jeszcze zakuty w betonowy bunkier… Żył przeszłością. Ale pragnienie śmierci stawało się chwilami silniejsze od pragnienia życia…

Nagle Burt uśmiechnął się. „Chryste, przecież my już jesteśmy pomyleni!” — przemknęło mu przez głowę. Setki głowic anihilacyjnych zmiotły z powierzchni Ziemi wszystko, co żywe… Wszystko prawie, co stworzyła ludzka ręka. Gdzieś, rozrzucone po lądach i dnach oceanów, uchowały się nieliczne, skryte głęboko pod ziemią betonowo — ołowiane bunkry — ludzkie nory z przerażonymi szczuroludźmi, brudnymi, spodlałymi, balansującymi na skraju szaleństwa, wegetującymi tylko dzięki retrospektorom wstrzymującym zupełnie prawie akcję fizjologiczną. Dla przyszłości — w nadziei na ocalenie — żyli swymi najmilszymi, wybranymi ongiś wspomnieniami. Teraz nienawidzili ich, gardzili nimi. Ale to one dawały im życie. Kiedyś można było sobie nagrać w Centralnym Laboratorium PENTAC swoje wspomnienia CZAS 2020–072 na taśmie. Sprawa była wprawdzie droga — ale wspomnienia również.

Burt skrzywił się — przez dwanaście lat pracy w Służbie dorobił się domku, ogródka i siedmiu taśm… Było na nich kiedyś wszystko, co najdroższe… Teraz…

Wzdrygnął się.

Wojna, wbrew wszelkim przewidywaniom, nie zaczęła się od Strefy Zagrożenia. TAMCI byli również chytrzy jak CI. Załadowali się w rakiety ile tylko starczyło miejsca — a potem uruchomili wyrzutnie. Zapewne z ICH obliczeń wynikało, że nie ostanie się tu nawet mrówka… Burt dałby wiele za to, żeby zrozumieć, kto tu wygrał…

Nie, nikt tu po nich nie wróci. Rozproszyli się po Galaktyce, znów będą siać nienawiść, strach, terror. Zgodnie z chlubną historią ludzkości przetrwali najbezwzględniejsi, najokrutniejsi… A na Ziemi — jak po każdej wojnie — zostały jedynie szczury w bunkrach, podtrzymywane przy życiu retrospektorami… aż po sądny dzień, kiedy wyczerpie się paliwo termojądrowych stosów…

I dlatego Burt nie chce.

A jeśli Anna mimo wszystko?…

Starał się skierować myśl w inną stronę. Ale… O czym człowiek myśli przed samym końcem? To są ponoć ważne myśli — tak mu kiedyś o tym mówiono. Wszystko, o czym mógł myśleć, obracało się wokół nadziei — uciekało od śmierci, której pragnął. Rozpatrzył już wszystkie warianty ocalenia — jeden był bardziej nieprawdopodobny od drugiego. To coś, co tak często odzywało się w nim ostatnio, teraz na przemian zaśmiewało się z jego głupoty, to znów zanosiło się od płaczu, targając chudym ciałem i ociężałą głową. Kiedyś pożaliłby się Alowi… Kiedyś… Gdy nie wiedział, jaka to szmata…

Na myśl o Alu opadła go wściekłość. Męczyła go świadomość, że tamten tyle o nim wiedział, znał go tak dobrze. Przecież kiedy tu przybyli, byli jeszcze przyjaciółmi…

Spojrzał na kabiny. I tak miał większe szczęście. Al miał tylko trzy kasety.

CZAS 2020–073. Myśl przemknęła przez głowę błyskawicą.

„Nie! — aż się przestraszył — nie, nie, tak nie można…”

Mimo wszystko podpełzł na czworakach bliżej. Przecież to tylko na chwilę… Nawet taka chwila się liczy… „Ja też mógłbym jemu…” — Raptem, zdecydowany, przysunął ku sobie pojemnik z kasetami. Podniósł wieczko. Były tam nie trzy, lecz cztery kasety — czwarta leżała płasko na dnie. Nieważne. Wziął ją do ręki, potem z wysiłkiem wspiął się na fotel retrospektora Ala i wsunął głowę do hełmu. Nastawił zegar na 20 minut, ale potem przestraszył się jakby i cofnął wskazówkę na dziesiątkę. „Głupi! — pomyślał — i tak nie wróci wcześniej niż za cztery, pięć godzin!” Przycisnął guzik:

…CZAS 1916–704 patrzy przez okno, za którym migają drzewa i maleńkie klockowate domki jak z obrazków w książkach dla dzieci, potem zwraca twarz ku niemu i mówi: nie mogę, Al, brak mi odwagi, wiesz przecież, jaku to cios; dla ciebie to tez byłby cios; to już sześć lat, przez sześć lat człowiek się przywiązuje… nawet do psa się przy — wiązuje.. nie mogłabym, Al;.. nie, mówi Al, nie rozumiem, nie chcę rozumieć, nie masz prawa rezygnować za nas dwoje; dlaczego kiedy dwoje ludzi się kocha, oboje przystają na wspólne nienaruszalne prawa? a dlaczego, kiedy mowa o końcu miłości, pozbawiony praw pozostaje ten, kogo już pozbawiono szczęścia?! Wiem, że tak zawsze było, ale ktoś przecież to musi zrozumieć, przyznać, że to niesprawiedliwe; a zwłaszcza ty — ty nie masz prawa rezygnować za nas dwoje, jesteś mi potrzebna tak samo, jak ja tobie, tutaj nie ma miejsca na litość, i Burt z pewnością nie chce twojej litości; Anna znowu patrzy w okno; płacze po swojemu, bezgłośnie, łzy spływają po policzkach i kapią na ręce, na biały materiał bluzki, na ławkę… przeczysz sam sobie… twoje prawo do miłości jest wyrokiem dla Burta, mówi; …spada cisza; wiesz, mówi wreszcie drżącym głosem, czy ty wiesz, ile kosztowało mnie to kłamstwo? pierwszy raz to zrobiłam, nigdy go nie okłamywałam, on uważał, że musi mieć kogoś, komu będzie bezgranicznie ufać… każdy człowiek musi mieć kogoś takiego… i dopiero teraz, żeby z tobą pojechać… ale tak nie może być dalej, Al, to będzie ostatni raz; …Al czuje, jak rozszalałe jeszcze przed chwilą myśli ustają nagle w swym biegu, nicestwieją… jest teraz tylko ból, straszliwy, sięgający każdego nerwu, paraliżujący ciało, rozrywający mózg… liczył się z tym, wiedział, że taki musi być koniec; ale kiedy nadszedł, nie może weń uwierzyć; patrzy na zapłakaną twarz Anny i do bólu dochodzi jeszcze żal, rozpacz, nienawiść; w głowie rodzi się jakaś dziwaczna myśl: „czy człowiek może naprawdę tyle wytrzymać? tyle zła? tyle bólu; i nagle zaczyna szybko mówić, jakby w obawie, że mogłaby mu przerwać: wiesz — mówi, za miesiąc wyjeżdżam na patrol w strefę zagrożenia; to będzie cały rok, Burt na pewno ci mówił, możesz mu wtedy napisać, to łatwiej, niż powiedzieć, przekażą mu przez radio… ale nie pisz, że to ja… dla mnie… napisz tylko, że postanowiłaś… że nie kochasz, nie możesz dalej, a ja mu wyperswaduję, będę z nim, nic sobie nie zrobi; zobaczysz, że tak będzie łatwiej, przypilnuję go i przez rok wróci do siebie… tak będzie dobrze, prawda? wierzysz mi, powiedz, wierzysz? no powiedz?! …patrzy z nadzieją na Annę… znów dociera do niego niemy film za oknem… potem Anna mówi: tak, Al, chyba tak… masz rację… nie umiałabym już bez ciebie… CZAS 1916–705.

Wspomnienie ustało nagle, jakby przerażone własnym widokiem. Burt czuł tylko lód — lód wszechobecny, w sercu, w nogach, w mózgu. Machinalnie wysunął głowę z hełmu, wyjął kasetę z przewiniętym kawałkiem taśmy i zbliżył ją do oczu. Chwilę wpatrywał się bezmyślnie w szpulki z czarną taśmą! Parę metrów bólu, cierpienia zdolnego wypalić w człowieku wszystko, co ludzkie. Gdzieś w jakimś nerwie narodziła się myśl, lecz zaraz, spłoszona jakby, zniknęła na powrót. Lecz oto pojawiła się druga, po niej trzecia…

Decyzja zapadła, jeszcze zanim o niej pomyślał; była w nim już wtedy, kiedy przeżywał kasetę Ala. Już wtedy zadecydował.

Otworzył wieczko kasety i cofnął palcem kawałek taśmy; potem zaniknął wieczko i wsunął kasetę do aparatu. Nastawił zegar na jedną minutę:

…CZAS 1919–706 cały rok, Burt na pewno ci mówił, możesz mu wtedy napisać, to łatwiej niż powiedzieć, przekażą mu przez radio… ale nie pisz, że to ja… dla mnie… napisz tylko, że postanowiłaś… że mnie kochasz, nie możesz CZAS 2020–075.

Zaledwie otwarł oczy, wyjął kasetę i ponownie cofnął taśmę — ‘jeszcze dalej niż poprzednio. Potem zamknął wieczko i na powrót wsunął kasetę do otworu. Nacisnął guzik.

…CZAS 1919–705 bezgranicznie ufać… każdy człowiek musi mieć kogoś takiego… i dopiero teraz żeby z tobą pojechać… ale tak nie może być dalej, Al, to będzie ostatni raz; …Al czuje, jak rozszalałe jeszcze przed chwilą ‘myśli ustają nagle w swym biegu, nicestwieją… jest teraz tylko ból, straszliwy, sięgający każdego nerwu, paraliżujący ciało, rozrywający mózg… liczył się z tym, wiedział, że taki musi być koniec; ale kiedy nadszedł, nie CZAS 2020–076.

W porządku. Burt wyjął znów kasetę i odkrył wieczko. Potem przegryzł zębami taśmę w miejscu, w którym się zatrzymała, i odwinął kilkanaście centymetrów z dopiero co obejrzanego odcinka. Koniec pozostałej taśmy nawinął na drugą szpulkę i zamknął wieczko. Włożył kasetę do pojemnika i zwlókł się z fotela, trzymając w zębach urwany wycinek taśmy. Podszedł do swojego retrospektora i z wysiłkiem wdrapał się na fotel. Wyjął jedną ze swoich kaset. Ruchy palców były zdecydowane, mechaniczne prawie. Wytrząsnął na dłoń pełną szpulę…

Jest. W betonowym mroku ścian pojawiła się nagle gruba czarna krecha otwieranych drzwi, a w nich CZAS 2020–112 sylwetka Ala. Al spojrzał na Burta siedzącego nieruchomo w fotelu retrospektora i zdziwiony zapytał:

— Oszalałeś? Wykończysz się, Burt!.. Dlaczego nie włączyłeś retrospektora? Tak nie…

— W porządku, Al — powiedział głos Burta. — Okay. Lepiej się dziś czuję.

— Tak ci się tylko wydaje! Nie wolno ci, sam mi tłumaczyłeś…

— Powiedziałem okay! — powtórzył z naciskiem głos. Mózg dziwił się spokojowi i sile ciała. — Masz coś?

Al pokręcił głową.

— Cholernie ciężko — powiedział cicho. Albo ja jestem do niczego, albo… Naprawdę robiłem, co się da… Może jutro?

Twarz uśmiechnęła się.

— To nie ma znaczenia — powiedział głos.

Al zmarszczył brwi.

— Co chcesz przez to powiedzieć? — spytał zaskoczony. — Burt, stało się coś?

— Nie, skądże… Tak mi się powiedziało. („Boi się! Boi się, skurwysyn!”)

Al popatrzył przez chwilę na towarzysza, a potem ciężko westchnął i podszedł do swojego retrospektora.

— Przepraszam cię, Burt, ale chyba tu wlezę. Opuszczają mnie resztki sił…

— Jasne — uciął głos Burta; ciało zaczęło się podnosić z fotela.

— Burt — odezwał się spod hełmu Al. — Ale ty przecież nie musisz jeszcze iść. Ostatecznie to moja wina… Posiedź jeszcze…

— W porządku.

Burt wywlókł się z kabiny. Nie odwracał się. Czekał, aż usłyszy charakterystyczny szczęk wciskanej kasety.

Już. CZAS 2020–077.

Odwrócił się. Tamten był w przeszłości. Burt podszedł wolno do kabiny Ala i odsunął drzwi. Przez chwilę wpatrywał się w tamtego.

— Ty kanalio! — zawył nagle. — Ty sukinsynu!

Oczy Ala patrzyły w przeszłość.

Bunt rozwarł dłoń, na której leżała spreparowana kaseta. Potem błyskawicznym ruchem wyłączył retrospektor Ala, wyrwał oglądaną przezeń taśmę w kasecie i wcisnął tę, którą trzymał w ręce. Nim tamten zdążył się opamiętać, Burt wcisnął na powrót guzik, uruchamiając ponownie retrospektor. Wskazówkę przesunął na czarny napis FULL.

…CZAS 1916–705 bezgranicznie ufać… każdy człowiek musi mieć kogoś takiego… i dopiero teraz, żeby z tobą pojechać… ale tak nie może być dalej, Al, to będzie ostatni raz; …Al czuje jak rozszalałe jeszcze przed chwilą myśli ustają nagle w swym biegu, nicestwieją… jest teraz tylko ból, straszliwy, sięgający każdego nerwu, paraliżujący ciało, rozrywający mózg… liczył się… bezgranicznie ufać… każdy człowiek musi mieć kogoś takiego… i dopiero teraz, żeby z tobą pojechać… ale tak nie może być dalej, Al, to będzie ostatni raz; …Al czuje, jak rozszalałe jeszcze przed chwilą myśli ustają nagle w swym biegu, nicestwieją… jest teraz tylko ból, straszliwy, sięgający każdego nerwu, paraliżujący ciało, rozrywający mózg…

Burt wykręcił bezpieczniki czasowe, aby uniemożliwić samoczynne wyłączenie się retrospektora po dwóch dniach. Tyle ponoć był w stanie znieść zdrowy człowiek…

Patrzył, jak za szkłem przewija się w kółko pętla taśmy…

— Kanalio… — szepnął.

Potem na czworakach skierował się CZAS 2020–078 ku drzwiom. Wyczerpany organizm, nie podtrzymywany działaniem retrospektora, odmawiał już posłuszeństwa. Z wysiłkiem zamknął za sobą drzwi i powoli ruszył tunelem…

Resztkami sił zamknął klapę bunkra. Leżał na niej przez chwilę, ciężko dysząc. Potem uniósł się na kolana i zaczął wściekle, garściami narzucać na stalową pokrywę błotnistą ziemię. Kiedy wreszcie CZAS 2020–086 metal zniknął pod warstwą błota, Burt uniósł głowę i podczołgał się kilka metrów przed siebie — ku aluminiowemu prętowi anteny z powiewającą błękitną szmatą — sygnałem dla pomocy, która miała nadejść z nieba…

Uchwycił pręt masztu i kilkoma wściekłymi ruchami przygiął go do ziemi.

— Hej, Ziemianie — wrzasnął, bijąc się kułakami w pierś. Twarz wykrzywił mu grymas tępego uśmiechu. — Solarianie! Kosmici! Jestem gotów — wy szczurołapy! Gnijki! Czekam — ja pierwszy, który schwytał za ogon przeszłość! Macie ją — tu! — popukał w ziemię obok. — To była jego przeszłość! Moja przyszłość! Ale to ja złapałem za ogon czas! Ja! Warn będzie kapać dalej! Wyście mi go odmierzyli… Wy…

Tłumione łkanie wstrząsnęło ciałem. Burt, wyzuty z resztek sił, upadł na ziemię, rozrzucając ręce na boki. Pięści machinalnie zacisnęły się na sinym błocie. Potem — siłą woli raczej niźli mięśni — odwrócił się na plecy i spojrzał w niebo. Brudne łzy ściekały po twarzy, żłobiąc sobie rowki w skorupie zasychającego na niej błota.

— To wyście mi odmierzyli czas, dranie… Cholerne dranie… — wyszeptał.

Ołowiane niebo, jak co dzień, z ironią przyglądało się umierającemu Ziemianinowi.

Galerieja

The Last Question

The Sliced — Crosswise Only — on — Tuesday World

Wyszliśmy na dużą przerwę po lekcji historii, ja i Rino. Lekcja była na temat: „Pierwsza rekonstrukcja i problemy moralne”. Dyskutowaliśmy już podczas lekcji i wyglądało na to, że całą przerwę też przegadamy.

Stanęliśmy przy ogrodzeniu, pod wielkim kasztanem. Drzwi szkoły otworzyły się znowu i parami wymaszerowali pierwszoklasiści. Rozbiegli się po boisku i zaczęła się zabawa w Ostatniego Człowieka. Zasady były nieskomplikowane, chodziło się w koło i śpiewało piosenkę:

Wróciliśmy do naszej rozmowy. W podręczniku było tak napisane: „Już wtedy korzyści z rekonstrukcji musiały być oczywiste. Niemniej jednak humaniści byli gotowi» wrócić na czworakach do lasu«, jeżeli okazałoby się to niezbędne do uratowania ich koncepcji człowieka”. Rino twierdził, że to nieprawda: jego zdaniem konserwatyści nie mogli być aż tak niemądrzy. Przekonywałem go, że byli.

— Weź takiego Don Kichota — mówiłem. — Przecież w jego czasach wiatraki już były znane. A on uważał, że to nieprzyjaciel. Albo weź takiego Arystotelesa.

Ale Rino uważał, że to zupełnie inna sprawa.

— Musieli mieć jakiś powód — powiedział w zamyśleniu. — Ja myślę, że chodziło im o serte Czytałeś ich książki? Wszyscy pisali o uczuciach i o sercach.

— Co serce miało wspólnego z uczuciami? — zapytałem.

— Bo ja wiem? — powiedział Rino. — Biło raz tak, raz tak.

Zaczęliśmy się zastanawiać, ale nic z tego nie wychodziło. Rino usiadł pod drzewem, żeby poprawie swój dotleniacz. Pierwszoklasiści bawili się w najlepsze. Chodzili i śpiewali:

Rino nie odzywał się, a więc otworzyłem podręcznik i zacząłem oglądać kolorowe tablice anatomiczne. Na jednej z nich był człowiek sprzed rekonstrukcji — wszystkie niepotrzebne organy były pomalowane na niebiesko. Druga przedstawiała jego typowe defekty i lepiej było na nią w ogóle nie patrzeć. Na następnej stronie był człowiek współczesny w trzech rzutach i w przekroju i projekty następnych rekonstrukcji. Pokazałem je Rinowi.

— Najbardziej mi się podoba ostatni projekt Forda — powiedział.

Pomyślałem, że nigdy naprawdę nie zrozumiem tych dawnych czasów. Oczywiście to nie moja wina: po prostu wtedy jeszcze nikt nie potrafił myśleć logicznie. Przypomniałem sobie, że właśnie ci, którzy najbardziej narzekali, nie chcieli się zmienić, kiedy przyszło do rekonstrukcji. Pomyślałem, że rekonstrukcja mogła im się nie podobać właśnie dlatego, że była koniecznie potrzebna, ale następne rekonstrukcje będą już dla przyjemności. Wreszcie zacząłem myśleć o ostatnim człowieku, ale zaraz przestałem. To był temat wątpliwy moralnie. Pierwszoklasiści śpiewali ostatnią zwrotkę:

— wszyscy parsknęli śmiechem —

The Bard’s Talk

Człowiek jest istotą towarzyską. Nawet kiedy szuka samotności dobrze wie, że ma bliskich i przyjaciół, na których może liczyć, wie, że stanowi wartościową i potrzebną cząstkę wielkiej rodziny, jaką jest naród, oraz jeszcze większej, multimiliardowej ludzkości — przeszłej, teraźniejszej i przyszłej. To pokrzepia.

Myślicieli, artystów, uczonych gnębił od prawieków problem obrony przed samotnością — również samotnością w najrozleglejszym, bo kosmicznym wymiarze. Zapytywali siebie i przyrodę, czy to doprawdy możliwe, aby mieszkaniec planety Ziemia był w nieogarnionym Wszechświecie jedynym twórcą kultury, sztuki, wiedzy. Przyroda milczała niewzruszenie, a wykorzystywali to religijni dogmatycy, twierdząc, że skoro niczego nie wiemy o innym życiu rozumnym równorzędnym ludzkiemu, to znaczy, że go na pewno nie ma; że istnieje dopiero w kategoriach nadprzyrodzonych, jest niepoznawalne. Dyskutowano więc o wyjątkowości człowieka „stworzonego na obraz i podobieństwo boże”, głosząc wyjątkowość Ziemi, a w czasach pokopernikańskich wyjątkowość Układu Słonecznego (np. popularna przed półwieczem hipoteza Jeansa o powstaniu planet jako wyniku niezwykłego przypadku, może jedynego w Galaktyce).

W naszych czasach dzięki ogromnym osiągnięciom techniki możemy konsekwentnie poszukiwać kosmicznych braci człowieka. Awangardę tych dociekań stanowią radioastronomowie, usiłujący z morza szumów i trzasków, docierających z Wszechświata, wyłowić jakąś logiczną regularność, która nie wynikałaby z fizycznych procesów ślepych sił przyrody.

To, że nie odkryto dotąd psychozoów „gdzieś w niebie”, świadczy jedynie o trudnościach poszukiwań. Dla filozofii, astronomii, biologii, a przede wszystkim dla ludzi zdrowego rozsądku — byłoby niepojęte, aby spośród niezliczonych planet wyłącznie Ziemia zrodziła swoich rozumnych gospodarzy.

Różne cywilizacje we Wszechświecie muszą rozwijać się według jakichś ogólnych praw kierujących tym procesem — podobnie jak całościowa ewolucja życia na jednej planecie. Tych praw nie znamy z braku kryteriów porównawczych. Wszystkie spostrzeżenia o myślących indywiduach oraz ich zbiorowościach dotyczą Homo sapiens — nas samych.

Na Ziemi tylko jeden gatunek istot rozumnych wyodrębnił się ze świata zwierzęcego. Dlaczego właśnie człowiek? Czemu żadna inna gałąź rodowodu życia nie zaowocowała rozumem? Przecież nawet nasze własne drzewo genealogiczne obfitowało na różnych piętrach w odroślą skądinąd i zdrowe, i silne. Niektóre należały już do rodzaju Homo (np. człowiek neandertalski).

Droga wiodąca do samowiedzy myślącej materii nie jest ani prosta, ani łatwa: wymaga przypadkowego skojarzenia mnóstwa czynników. Bardzo prawdopodobne, że gdyby nie epoka lodowcowa, znajdowalibyśmy się teraz na praludzkim szczeblu skromnych użytkowników naturalnego ognia — od pioruna lub wybuchu wulkanu. Może osiągnęlibyśmy obecny poziom za milion lat, a może nigdy. Wiemy na pewno, że do rangi włodarzy kuli ziemskiej kandydowały delfiny. Trudno orzec, jaki splot okoliczności nam zapewnił, a im udaremnił zwycięstwo w maratonie przyrody. Wydaje się, że ta główna wygrana pada tylko raz w dziejach planety. A może nie paść w ogóle.

Dlaczego kilka odrębnych gatunków istot rozumnych nie rozwinie się „na wspólnym gospodarstwie”?

W najwcześniejszych stadiach rozwoju kultury materialnej społeczność inteligentniejsza weźmie górę nad pozostałymi; będzie je spychała, ograniczała, aż je pośrednio lub bezpośrednio wytępi. Jest to naturalne prawo lepiej przystosowanego. Np. wprowadzony ongiś przez pierwotne plemiona do Australii pies dingo, później zdziczały, na terenach, gdzie się rozgościł, wyrugował istniejące tam drapieżniki workowate, jako grupę ewolucyjnie niższą od ssaków łożyskowych.

Tej sytuacji nie niweczy przekroczenie bariery między światem instynktu a światem rozumu. Musimy przyznać z rumieńcem wstydu (jako obywatele planety), że na szczeblu tak entuzjastycznie zachwalanej przez nas cywilizacji — brutalne ekscesy rasizmu w obrębie przecież tego samego gatunku nie są czymś odosobnionym.

Za panowania moralnie okrzepłego ogólnoplanetarnego społeczeństwa, wytworzenie się odrębnego inteligentnego szczepu życia jest nadal nieosiągalne, choć z przyczyn zgoła odmiennych. Kardynalną cechę cywilizacji stanowi niszczenie dzikiej przyrody. Przekreśla to szansę powolnego przekształcenia się u jakichś zwierząt instynktownego reagowania na bodźce zewnętrzne w proces logicznego myślenia. Aby im to umożliwić, musielibyśmy działalności takiego obiecującego gatunku poświęcić ścisły rezerwat obejmujący przynajmniej kontynent (lub ocean) na przeciąg milionów lat.

Jest to nierealne, zważywszy, że istotom rozumnym, progresywnie budującym coraz śmielszą cywilizację, w pewnym sensie nie starcza powierzchnia macierzystej planety. Wznoszą wieżowce wysokie jak góry, tworzą pływające miasta, zasiedlają głębiny mórz i kute w skałach supernowoczesne konstrukcje. Albo odwrotnie: ze swego przyrodzonego środowiska podwodnego, podziemnego lub napowietrznego wkraczają na ląd, w warunki dla siebie obce. Wreszcie wydostają się poza glob, montują w przestrzeni hermetyczne wielopoziomowe wyspy — miasta, a równocześnie podejmują dalekie wyprawy eksploracyjne w poszukiwaniu nowych terenów osiedleńczych na odkrywanych ciałach kosmicznych.

Planety mogące zrodzić życie różnią się klimatem w szerokim zakresie, którego granic nie znamy. Dlatego każda biosfera, startując z odmiennych stanów wyjściowych, od samego początku realizuje swój własny, niepowtarzalny model. Chyba nie może być sztywną regułą powstawanie pierwocin życia w wodzie, przy obecności beztlenowej atmosfery, i wprowadzanie do niej tlenu — jak to się ongiś działo na Ziemi. Niektóre nasze zwierzęta wtórnie wybrały wodny żywioł: od lądowych przodków wywodzą się delfiny, wieloryby i w ogóle wszystkie ssaki obecnie zadomowione w morzach bądź wielkich rzekach. Równie dobrze mogą gdzieś powstać pierwsze organizmy na lądzie w atmosferze tlenowej i przekształcać ją w beztlenową dla ewolucyjnie wyższych form życia — np. oddychających azotem, a wydychających cyjan i amoniak (taki model mógłby urzeczywistnić się na Jowiszu).

Życie wylęgłe z najrozmaitszych prawzorców musi odznaczać się pod każdym względem niesamowitą różnorodnością. Istoty rozumne nie są wyłączone z tego bogactwa kreacyjnych pomysłowości Natury. Dlatego mogą być wzajemnie do siebie niepodobne pod każdym względem — zarówno budowy, jak i fizjologii, czy psychiki.

Zbyt wcześnie na poważne dyskutowanie wyglądu kosmicznych braci człowieka, którzy radują się życiem gdzieś w sąsiedztwie niektórych mrugających do nas gwiazd i pogodną nocą patrząc w nikłą gwiazdkę przez ludzi nazwaną Słońcem — podobnie jak my zasmuceni swoją kosmiczną samotnością, marzą o nie odkrytych twórcach innych kultur.

Przeczuwając ogrom możliwości, jakimi rozporządza przyroda Wszechświata w nieobjętych otchłaniach czasu i przestrzeni, powinniśmy ufać, że owo panopticum kosmicznych stworów zrodzone pod piórem, pędzlem czy dłutem artystów w mnóstwie fantastycznych wizji — gdzieś rzeczywiście istnieje, ale jest tylko okruchem oszałamiającego muzeum kipiących kształtów i treści, jakich nikt z nas nie podejrzewa.

Zmysły, którymi my się posługujemy, nie mogą być jedynymi wytworzonymi przez Naturę narzędziami poznania świata. Nawet w przyrodzie Ziemi zachodzą pod tym względem znaczne oscylacje. Pszczoły widzą również w bliskim nadfiolecie; nietoperze słyszą ultradźwięki i bezbłędnie posługują się nimi jak my radarem; grzechotnik odczuwa zmiany temperatury rzędu jednej tysięcznej stopnia.

My, ludzie, jesteśmy wzrokowcami. Widzimy znacznie lepiej niż większość zwierząt. Nie ma jednak reguły bez wyjątków: sokół potrafi wyśledzić polną mysz, słabo odcinającą się od tła, z wysokości kilkuset metrów. A gdzież nam konkurować z węchem wyżła, który z różnorodności zapachów łanu koniczyny wychwyci woń kuropatw!

Nie wiemy, co znaczy odbierać obraz świata w nadfiolecie, w podczerwieni, w falach radiowych — i może jeszcze w kręgu mnóstwa innych zjawisk fizycznych, których użyteczności w tej dziedzinie nie przeczuwamy; względnie — których istnienia dotąd nie odkryliśmy. Nie ma sensu pytać, jaki pejzaż jest ciekawszy: nasz czy ICH; oraz doznania czyich zmysłów są bogatsze i przyjemniejsze: naszych czy też ICH? Natomiast można i trzeba porównywać „przedłużenia zmysłów” w postaci aparatur i metod badawczych służących wnikliwemu opisaniu oraz zrozumieniu materialnej rzeczywistości. Za ich pomocą będą wymieniali wiedzę i doświadczenie przedstawiciele odrębnych rodzajów psychozoów, jako że ich „potoczne rozmowy” nie wyrażałyby partnerom niczego — ani emocjonalnie, ani intelektualnie; byłyby tym, czym jest szum w radioodbiorniku.

Znamy przeszłość, epos powstania i biologicznego rozwoju naszego gatunku, a także kulturalne i naukowe osiągnięcia już dojrzałego Homo sapiens. Nasza wiedza urywa się na kartce kalendarza wskazującej dzisiejszy dzień.

Z pozycji Wszechświata cywilizacja Ziemian zapewne nie stanowi fenomenu: w tłumie innych społeczeństw rozumnych podlega jakimś prawidłowościom kierującym rozwojem psychozoów w ogóle. Nie znamy tych prawidłowości. A przecież chcemy mieć pojęcie, co może albo musi czekać ludzkość w nadchodzących tysiącleciach, a nie zależy od nas (w takim stopniu jak śmiertelność człowieka nie podlega jego woli). Na to trzeba poznać kilka społeczeństw bardziej zaawansowanych.

Już od dawien dawna zastanawiamy się, jak długo zdolna jest trwać cywilizacja naukowo — techniczna. Zgodnie ze współczesnymi teoriami kosmogonicznymi, Słońce będzie świeciło bez istotnych zmian blasku od jednego do trzech miliardów lat. Potem rozgrzeje się (przed końcowym ostyganiem) i spopieli powierzchnię Ziemi. Dość podobnie przedstawia się ewolucja innych gwiazd tego typu. Prawie każdy gatunek psychozoów ma więc perspektywę stabilizacji klimatu przez czas mierzony nie epokami historycznymi, ale przemianami er geologicznych.

Tu pada wstrząsające pytanie: czy tak długo przetrwa cywilizacja? Większość specjalistów mówi o tysiącach, najwyżej setkach tysięcy lat. Ten pogląd rozważa i nie przeciwstawia mu się radziecki astrofizyk J.S. Szkłowski w znakomitej książce „Wszechświat, życie, myśl” (wydanie polskie: PWN, 1956 r.). Jaskrawiej forsują takie stanowisko Dyson, von Horner i inni. Zwalcza je nasz wybitny pisarz Stanisław Lem.

Z rozważań statystycznych wynika, że w naszej Galaktyce (będącej skupiskiem około 150 miliardów gwiazd) może istnieć, ostrożnie szacując, miliard planet zdolnych wytworzyć rozumne formy życia. Gdyby te cywilizacje rozwijały się przez cały czas istnienia tam dogodnych warunków klimatycznych — odległość między sąsiednimi społeczeństwami powinna wynosić tylko kilkanaście lat świetlnych.

Z Kosmosu wróćmy na Ziemię dla wprowadzenia pewnej dygresji. Zakładając skromnie, że ziemska energetyka będzie wzrastała tylko o 0,3 % rocznie, a więc znacznie wolniej niż obecnie — za 2500 lat globalna produkcja energii przekroczy dzisiejszy poziom 10 miliardów razy (dla otrzeźwienia warto wtrącić, iż jest to stokrotna wartość energii, jaką Ziemia odbiera od Słońca). W takiej sytuacji wszystkie złoża węgla i ropy naftowej starczyłyby na podtrzymanie głodu energetycznego ludzkości w ciągu… kilkudziesięciu sekund! Gdybyśmy opracowali metodę kontrolowanych reakcji termojądrowych przy użyciu zwykłego wodoru (a nie deuteru) — przerobienie w ten sposób 10 % wód oceanicznych odsunęłoby kryzys dostępnej energii zaledwie o paręset lat. Co dalej?

Właśnie stoimy przed dramatycznym problemem spinającym wielką klamrą sprawy Ziemi z takim samym dylematem innych społeczeństw rozumnych. Cywilizacja naukowo — techniczna musi w jakiś sposób (niekoniecznie przez pochłanianie coraz większych zasobów energii) rozwiązać ten węzeł gordyjski, by nie hamować postępu. Cokolwiek futurolodzy mówią na ten temat w odniesieniu do naszej przyszłości, dotyczy to również kłopotów wszelkich psychozoów na tym etapie lawinowego przekształcania przyrody, w który obecnie wkroczyliśmy. Jak my nazwaliśmy wiek dziewiętnasty wiekiem pary i elektryczności, jak naszym czasom chyba użyczą imienia cybernetyka i astronautyka, a bliskiej przyszłości biotechnika — być może któreś z nadciągających stuleci okryje się splendorem ery gwiezdnej inżynierii, w zupełnie nowy sposób określając rangę dyktatu człowieka nad przyrodą. Byłby to wyniosły pułap dziejów, nad progiem piekielnie trudnym do przekroczenia, ale otwierającym takie możliwości techniczne, w porównaniu z którymi zdobycie Księżyca wygląda jak lot papierowego latawca w zestawieniu z samolotem.

Piszę o tym w trybie przypuszczającym, ponieważ takie rozwiązanie nie wydaje mi się ani jedyne, ani absolutnie konieczne. Chcę jednak podkreślić, że większość specjalistów od tych zagadnień broni poglądu, iż ludzkość nie zahamuje wzrostu zapotrzebowania energii — wobec czego gros tych zasobów przyjdzie czerpać spoza Ziemi. Mało tego, już w stosunkowo niedalekiej przyszłości przemysłowa działalność człowieka (potęgowana w obecnym tempie) dosięgnie groźnej bariery bezpieczeństwa. Jest nią bariera cieplna, za którą można uznać podwyższenie średniej rocznej temperatury globu o 7 °C, co spowodowałoby stopienie lodowców na biegunach i katastrofalne zalanie wielkich połaci kontynentów, a nadto nieobliczalne zmiany klimatyczne. Wystarczy, by produkowano energię równą 10 % tej, jaką nasza planeta pobiera od Słońca. Chcąc nie chcąc, znacznie wcześniej przyjdzie pomyśleć o przeniesieniu wielu procesów przetwórczych gdzie indziej, np. na Księżyc.

Obstając więc przy wykładniczym wzroście zużycia energii, astronautyka nie tylko zwiększa zasięg naszej penetracji, rozszerza horyzonty myśli, wiedzy i rozumienia świata — ale jest warunkiem „być albo nie być” każdej odpowiednio zaawansowanej cywilizacji. Zgodnie z tymi poglądami, zadowolenie się bogactwami rodzimej planety musi (wobec dynamiki sił wytwórczych i wzrostu populacji) sprowadzić nagłe, tym samym rujnujące zahamowanie postępu, spowodowane wyczerpaniem surowców. Wtedy społeczność udusi się w swoim przetechnicyzowanym i wyeksploatowanym świecie jak ryby w wysychającym stawie.

Pierwszym, który realnie pomyślał o gospodarczym wyzyskaniu innych ciał kosmicznych, był Konstanty Ciołkowski. W wydanych w 1895 r. „Marzeniach o Ziemi i niebie” konsekwentnie rozwinął przekonanie, że „wcześniej czy później ludzkość zawładnie całym ciepłem i światłem Słońca”. Ten prekursor astronautyki, syn Polaka i Rosjanki, wyobrażał sobie budowanie okrążających Słońce zamkniętych, wielopoziomowych „eterycznych miast” najpierw z materii roz — kruszonych planetoid, potem Marsa, Wenus i Księżyca, na koniec z planet — olbrzymów. Ciołkowski uzasadniał: „Ziemia jest kolebką ludzkości, ale czyż można całe życie spędzić w kolebce?”

W mnóstwie rozmaitych wariantów przewodnia myśl Ciołkowskiego znalazła odbicie u późniejszych autorów, którzy najczęściej nie wiedzieli o jego pomyśle. Przytoczę znaną propozycję amerykańskiego fizyka Freemana Dysona: rozdrobnić Jowisza (318 mas ziemskich) i z tego budulca sporządzić wydrążoną kulę okrążającą Słońce w tej odległości, w jakiej okrąża je Ziemia. Wklęsła ścianka tej kuli, grubości pół metra, zajęłaby powierzchnię miliard razy większą od powierzchni Ziemi. Pozwoliłoby to rozlokować tam tyleż razy liczniejszą ludzkość, która mogłaby wykorzystać całą energię promienistą Słońca.

Zastanówmy się, jak może wyglądać taka konstrukcja z astronomicznych odległości. Słońce nie świeci na zewnątrz jako normalna gwiazda (dostrzegalna optycznie), a tylko jest źródłem nadzwyczaj intensywnego promieniowania podczerwonego (cieplnego) o długości fali rzędu 10 mikronów. Chcąc uniknąć zabójczego przegrzania mieszkalnej strefy ludzkości, trzeba by na bieżąco odprowadzać w przestrzeń kosmiczną całą energię słoneczną, wyzyskiwaną dla potrzeb przemysłowych przez miliardy przetwórni — z których każda miałaby moc większą od wszystkich współczesnych urządzeń energetycznych razem wziętych. Stąd wniosek, że całkowita moc promieniowania kuli w podczerwieni równałaby się dzisiejszej mocy promieniowania Słońca w świetle widzialnym.

Czułość przyrządów astrofizycznych pozwoliłaby zarejestrować to zjawisko z odległości dziesięciu lat świetlnych. Niebawem ten zasięg zwiększy się znacznie w związku z instalowaniem dużych satelitów astronomicznych.

Wyobraźmy sobie, że odkrywamy takie intrygujące zjawisko. Na pierwszy rzut oka ktoś mógłby podejrzewać, że to czarny karzeł — gwiazda wystygła na powierzchni do 20 °C (jej temperaturę mierzymy na podstawie długości fali dobiegającego stamtąd promieniowania podczerwonego). Astronom wszakże wyjaśni bez namysłu błędność takiej interpretacji, byle tylko udało się określić — nawet z małą dokładnością — oddalenie tego obiektu. Wtedy otrzymamy średnicę obserwowanego ciała, a w przybliżeniu także jego masę: co najmniej setki tysięcy razy większą niż w wypadku Słońca! Tymczasem dowiedziono, że około stu mas słonecznych jest wartością krytyczną dla jakiejkolwiek gwiazdy: inaczej eksplodowałaby.natychmiast wskutek przewagi ciśnienia promieniowania nad siłą własnej grawitacji — tym samym nie mogłaby „przeżyć” jako ciało samoświecące i ostygnąć do chłodnej bryły czarnego karła. A więc mamy przed sobą owoc astroinżynieryjnych działań istot rozumnych!

Muszę wyjaśnić, że sama koncepcja „kuli Dysona” nie jest warta głębszych rozważań poza sferą fantazji. Wiele prostych argumentów zaprzecza sensowności projektu, a dyskwalifikuje go najistotniejszy, który wytoczył radziecki astronom W. D. Dawydow. Otóż wykazał on, że taka cienkościenna powłoka uległaby natychmiastowemu pogruchotaniu nawet przez drobne zakłócające oddziaływania grawitacyjne ciał kosmicznych. Omówiłem pomysł dlatego, że ukazanie dróg odkrywania podobnej konstrukcji (gdyby mogła istnieć) dobrze ilustruje, czym są usilnie poszukiwane przez astronomów tzw. „cuda”. Dobitniej: cuda gwiezdnej inżynierii. Otóż wspomniany radziecki astrofizyk Szkłowski, a za nim inni autorzy (z polskich — Stanisław Lem) postanowili nazywać „cudami” takie — dotąd nie odkryte — szokujące zjawiska na niebie, których nie sposób wytłumaczyć jako naturalne.

Nie chodzi tu o sygnalizację rozmyślną, tylko dostrzegalny z olbrzymich odległości efekt procesów przemysłowych, który informuje o działalności psychozoów tak, jak łuna nad widnokręgiem zdradza istnienie huty. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że to się zazębia z problemem celowej sygnalizacji — wywoławczej bądź niosącej konkretne treści informacyjne. Do tego można używać potężnych agregatów służących najpierw wyłącznie własnym potrzebom energetycznym.

Pewne już zaobserwowane zjawiska (pulsacje gwiazd, wybuchy Supernowych, zagadkowa obecność technetu w nielicznych gwiazdach o typie widmowym S) mogą mieć takie właśnie pochodzenie. Niektórzy podejrzewają uprawianie gwiezdnej inżynierii w skali zawrotnej — aż całych galaktyk. Na takich przesłankach oparł się radziecki astrofizyk N. S. Kardaszew próbując interpretować widma szczególnych, bardzo odległych obiektów, jako nadające supercywilizacje.

Warto wtrącić, że intensywne promieniowanie Ziemi w paśmie metrowych fal radiowych (telewizja) odczytano by z Kosmosu jako skromne, ale jednoznaczne działanie w klasie wspomnianych cudów: dorównuje ono promieniowaniu Słońca w tym zakresie podczas minimum plam słonecznych, a w żadnym razie nie może być wysyłane przez ostygłą planetę. Niestety, nasi obserwatorzy zidentyfikowaliby taki fenomen tylko w obrębie Układu Słonecznego. W wypadku obcych systemów planetarnych — wskutek zbyt słabej rozdzielczości radioteleskopów — zarejestrowalibyśmy tę emisję łącznie z promieniowaniem radiowym gwiazdy (słońca danego układu), traktując ją jako manifestowanie się znanych nam ślepych sił przyrody.

„Spór o psychozoa” nabiera znaczenia z każdym rokiem. Nic w tym dziwnego. Rozwój nauk przyrodniczych i technik obserwacyjnych, praktyczne sukcesy oraz obiecujące perspektywy astronautyki stwarzają zarówno realne podstawy jak też korzystny klimat dla ściślejszych rozważań nad miejscem człowieka w Galaktyce i w całym Kosmosie. Chcemy wreszcie móc określić pozycję nas samych w zestawieniu z innymi formami czującej i myślącej materii.

Mamy pełne prawo przypuszczać, że należymy do wszechświatowej wspólnoty Rozumnych — obojętne, jak wielkie przestrzenie nas dzielą od sąsiednich oaz cywilizacyjnych, obojętne, które z naszych cech (psychicznych i fizycznych) są rzadsze, a które pospolitsze, obojętne, czy i jakie dobra mają charakter bardziej (lub mniej) powszechnie uznawanych mierników wartości, wreszcie obojętne, jak często powtarzają się pewne tendencje w dziedzinie kultury, nauki, techniki, w kształtach oczywiście nie identycznych, ale na tyle podobnych, aby przy maksymalnym skupieniu uwagi były dla partnerów, wymieniających informacje, nie tylko zrozumiałe co do obiektywnych treści, ale uznawane przez nich za sensowne dla rozwoju innych cywilizacji.

Przy rozważaniu problemu istnienia naszych kosmicznych braci (częstotliwości ich występowania, charakteru tworzonej kultury, kierunkowości nauk i technik) oraz szukaniu metod wykrywania ich siedlisk — winniśmy unikać pułapek, które czyhają np. na obcego egzobiologa, kiedy poznawszy jedno jedyne ziemskie zwierzę, np. królika, na tej podstawie usiłuje sobie stworzyć naukowo uzasadniony obraz fauny Ziemi (od pierwotniaka do człowieka) — o czym oczywiście nie ma pojęcia. A więc będzie wnioskował występowanie gatunków blisko spokrewnionych z królikiem — tzn. ssaków. Łatwo wydedukuje, że planetę królików muszą zamieszkiwać także inne gromady zwierząt, zwłaszcza o niższej organizacji. Gdyby mu jednak pokazano motyla i ośmiornicę — bez wnikliwych badań zgoła by nie podejrzewał, iż pochodzą z tej samej wylęgarni życia co królik.

Obierając za przedmiot dociekań psychozoa, obarczamy się zadaniem jeszcze trudniejszym. Wygląd zewnętrzny tych istot, który zaszokuje ludzi, jest najmniej ważny. Gdybyśmy tak uważali, upodobnilibyśmy się do kogoś, kto chcąc poznać „Iliadę” przywiązuje główną wagę do szaty graficznej eposu.

Oczywiście budowa organizmu, jego funkcjonalność, rzutują i na kulturę i na technikę tworzoną przez dany gatunek. Gdyby człowiek był stworem skrzydlatym, mógłby mieszkać w domach bez wind i klatek schodowych, z otworami w ścianie służącymi za drzwi i ‘okna. Społeczność podwodna musi inaczej niż my uporać się z wieloma technologiami (np. sprawa ognia).

Nas wszakże najbardziej obchodzą skutki — jaki rodzaj cywilizacji wytworzył dany gatunek. Już na samym wstępie ma to pierwszorzędne znaczenie: jakie widome rezultaty zastosowanych technik spodziewamy się tam znaleźć i w związku z tym, jakie obierzemy metody obserwacyjne?

Znów powracamy do cudów gwiezdnej inżynierii. Zastanówmy się, dlaczego właśnie ich poszukujemy na niebie? Bo to jest wizja naszej własnej przyszłości. Wizja dziś modna, którą może za lat kilkadziesiąt odrzucimy i ośmieszymy… Wolno sądzić (to jedna z alternatyw postępu ziemskiej cywilizacji), że skoro nie urzeczywistnimy „kuli Dysona” i jeszcze paru projektów bądź niecelowych, bądź niewykonalnych — to pociągnie nas realizacja innych koncepcji, Spośród tych bardziej znanych można dla przykładu wymienić wielopoziomowe konstrukcje krążące po Układzie Słonecznym, w których zdaniem J. Bernala zamieszka kiedyś większa część ludzkości (wyraźna kontynuacja „eterycznych miast” Ciołkowskiego), albo milionowe osiedla pod kloszami wzniesione na Srebrnym Globie, które według A. Clarke’a nie będą tworami bardziej sztucznymi niż ziemskie metropolie.

Wszystkie te przedsięwzięcia wymagają kolosalnych ilości energii. Zapotrzebowanie na nią wzrośnie jeszcze przy realizowaniu statków fotonowych do wypraw międzygwiezdnych. Obranie tak energetycznie chłonnych dróg rozwoju cywilizacji zmusza do korzystania z zasobów spoza planety.

Trudno przewidzieć, w jakim stopniu będziemy wykorzystywali kopaliny Księżyca oraz innych ciał kosmicznych (m. in. komet) w miarę wyczerpywania się ziemskich złóż. Na razie mało wiemy o rozmieszczeniu bogactw mineralnych w Układzie Słonecznym. Już zarysowują się wszakże pewne perspektywy. Rozpatrzmy przykładowo sprawę helu.

Ten gaz szlachetny, tak rzadki w przyrodzie Ziemi, że wyodrębniono go dopiero u progu stulecia (a 27 lat wcześniej odkryto w widmie Słońca) — niebawem może stać się pierwiastkiem nie tylko potrzebnym w wielkich ilościach, ale też warunkującym dynamiczny rozwój cywilizacji. Dzięki niemu np. można wykorzystać nadprzewodnictwo niektórych metali (chodzi o całkowite zanikanie w nich oporu elektrycznego) w bardzo niskich temperaturach — zaledwie paru stopni powyżej zera absolutnego. To osobliwe zjawisko wykorzystano do budowy kriotronów — maleńkich urządzeń zastępujących tranzystory. Te ostatnie — choć znacznie mniejsze od lamp elektronowych — zajmują jeszcze o wiele za dużo miejsca i dlatego potężne elektroniczne maszyny cyfrowe oparte na tranzystorach mają objętość wieżowców. Zwiększenie rozmachu w tej dziedzinie, w związku z rosnącymi potrzebami, doprowadziłoby do budowy ośrodków obliczeniowych o powierzchni całych krajów. Kriotronowe urządzenia z niobu i tantalu pozwalają zminiaturyzować je o tysiące, a w przyszłości nawet o miliony razy. To rozwiązanie uzależnione jest od kłopotliwego warunku: kriotrony muszą być stale zanurzone w ciekłym helu (temperatura nie przekraczająca 4,2°K), który nieustannie paruje, a jego straty trzeba kompensować nowymi partiami tego kosztownego i rzadkiego pierwiastka.

Hel, który stanowi milionową część naszego powietrza, a skorupa ziemska zawiera go jeszcze mniej — jest jednym z głównych składników atmosfer czterech planet olbrzymów. Bardzo prawdopodobne, że przyjdzie sięgnąć do tych praktycznie niewyczerpalnych zasobów. Łatwo sobie wyobrazić przekształcenie najbliższego księżyca Jowisza w komputer gigant i zbiornik pamięci gromadzący plon wszystkich osiągnięć myśli ludzkiej — tak uporządkowanych, abyśmy mogli korzystać z tego skarbca na każde doraźne życzenie. Sprawa to wyjątkowo istotna: już dziś np. w Stanach Zjednoczonych przyjmuje się, iż nie warto poszukiwać dokumentacji wynalazku, jeśli powtórne dokonanie tego wynalazku kosztuje mniej niż ćwierć miliona dolarów.

Najbliższy księżyc Jowisza odgrywałby rolę superbiblioteki, superarchiwum i centralnego mózgu ludzkiej cywilizacji w zagospodarowanym Układzie Słonecznym. Powierzchnię tego satelity, nieco większą od Danii, pokryłyby kriotronowe maszyny cyfrowe zanurzone w ciekłym helu czerpanym w dowolnych ilościach z atmosfery Jowisza odległego tylko o 120 tysięcy km. Gdyby w dalekiej przyszłości ta przestrzeń okazała się zbyt ciasna dla komputerowych urządzeń — cóż prostszego, jak sięgnąć po następny księżyc Jowisza (Io), tylko trzykrotnie dalszy, a tak duży jak Srebrny Glob?

To przedsięwzięcie nie byłoby dostrzegalne spoza Układu Słonecznego. Niemniej cywilizacja idąca po linii wykorzystywania wciąż większych mocy, powinna z czasem osiągnąć taki poziom działań, który pozwoliłby jej ujawnić innym systemom planetarnym owoce swoich prac astroinżynieryjnych.

Wśród przyszłych ewentualnych programów tego typu wymienia się spożytkowanie materii wielkich planet (np. Saturna) za pomocą kontrolowanych reakcji termojądrowych przerabiających wodór, który stanowi jeden z głównych składników tych globów. Jest to tworzenie „sztucznych słońc” z zapewnieniem sobie łatwego dostępu do produkowanej energii i bezprzewodowego przesyłania jej według potrzeb.

Analogiczne doświadczenia możemy również zapoczątkować nie na własnym podwórku, ale w obcych systemach planetarnych. W tych, gdzie nie spotkamy rozumnych gospodarzy — będziemy sami decydowali co ochraniać, co zmieniać, co eksploatować. Z czasem będzie trzeba stworzyć konwencję określającą, jakie eksperymenty wolno dokonywać na Ziemi, jakie na określonych planetach rodziny Słońca, wreszcie, jakie poza naszym układem. Np. projektanci kosmicznych siłowni zapragną oderwać od Słońca część jego masy (powiedzmy, wielkości Ziemi), by wykorzystać ten surowiec zgodnie z ustalonym programem. Wielu zaprotestuje: a nuż taka operacja zachwieje wewnętrzną równowagę naszej dziennej gwiazdy i spowoduje wybuch zamieniający Ziemię w obłok gazowy? Bezpieczniej wypróbować metodę na innej gwieździe tego typu, nie przedstawiającej dla ludzi istotnej wartości.

Te same zastrzeżenia powinny dotyczyć ryzykownych doświadczeń fizyki nuklearnej. Któż zaręczy, że w toku zaawansowanych doświadczeń wyzwalania energii jądrowej z coraz to nowych pierwiastków i za pomocą wciąż ulepszanych technik (np. w temperaturze miliardów stopni) nie nastąpi jakaś złowroga reakcja łańcuchowa, która zniszczy kontynent albo całą planetę? Niektórzy astronomowie podejrzewają, że eksplozje Supernowych (w układzie Drogi Mlecznej przeciętnie raz na 400 lat, podobnie w innych galaktykach) są zamierzonym lub niezamierzonym skutkiem eksperymentowań nieznanych fizyków.

Niezależnie od tego, czy w nadchodzących stuleciach ludzkość będzie eksploatowała coraz potężniejsze źródła energii, czy też wspomniane projekty wzbudzą pobłażliwy uśmiech naszych praprawnuków — zdajmy sobie jasno sprawę z jednego: mówiąc o cudach gwiezdnej inżynierii, i w ogóle poszukując kosmicznych pobratymców — szukamy nie wszelkich, jakichkolwiek cywilizacji, jeno podobnych do ziemskiej. Ten antropomorfizm wynika nie z pychy gatunku i nie ze złej woli: po prostu wysoko rozwinięte społeczeństwo psychozoów przedstawiamy sobie jako spełnienie własnych wyobrażeń o przyszłości naszej cywilizacji naukowo — technicznej.

Jak rysować uzasadnioną panoramę Jutra inaczej, niż podnosząc do potęgi rangę osiągnięć, które już znamy? W najprostszych wypadkach stosujemy zwiększenie lub zmniejszenie przedmiotów, np. pojazd kosmiczny przyjmuje objętość stupiętrowego wieżowca, zaś radio drobniejsze jest od ziarnka maku. Gdyby Magellan zabawił się w futurologa, nie mógłby przewidzieć ani parowców, ani okrętów o napędzie nuklearnym, ani nawet łódeczki z laminatu. Floty ziemskiej przyszłości (bądź pozaziemskiej cywilizacji) jawiłyby mu się jako wspaniałe gigantyczne karawele, o żaglach szorujących wyniosłe chmury. Przerzuciwszy swą wizję na ląd, śniłby pałace ze szczerego złota wysadzane brylantami — lecz oświetlone łuczywem. Przy bujniejszej fantazji może snułby marzenia o rydwanach zaprzężonych w oswojone lwy — ale nie o najprostszym motocyklu. Nawet genialny Leonardo twierdząc uparcie, że ludzie będą latać, nie wyobraził sobie samolotu.

Prognozowanie oblicza naszej cywilizacji za sto lub tysiąc lat jest zadaniem niewykonalnym dlatego, że musielibyśmy sami dokonać podstawowych odkryć i wynalazków, które za tysiąc lat będą urzeczywistnione. Dlatego fantastyka nie jest — wbrew częstym fałszywym opiniom o niej — nowoczesną formą wróżbiarstwa, a do oceny wartości utworów Science Fiction nie wolno przykładać miary „sprawdzania się ich realności” z upływem czasu (przykład: znakomita trylogia Jerzego Żuławskiego „Na Srebrnym Globie”). Także futurologia nie stawia sobie za cel ścisłego przewidywania przyszłości. Z jednej strony, na krótkie okresy, jest formą planowania z uwzględnieniem narastających potrzeb (np. rozbudowy sieci komunikacyjnej w warunkach rozwoju przemysłu, urbanizacji, przyrostu naturalnego); z drugiej zaś, na dłuższe okresy czasu, futurolodzy opracowują pewne modele na zasadzie „co by było gdyby” — np. za ile lat Bałtyk stałby się morzem bezrybnym, gdyby progresywny wzrost zanieczyszczania utrzymywał się na obecnym poziomie.

Przed stu laty nikt nie mógł prorokować stosu atomowego, bo nie wiedziano nie tylko, czym jest atom, ale nawet czy materia ma budowę nieciągłą, tj. składa się z elementarnych cząstek, jak to dziś określamy. Tym samym nie wiedziano o przemianach termojądrowych we wnętrzu gwiazd. W sytuacji, kiedy znane były tylko procesy chemicznego spalania, można było snuć wizje przepotężnych hut żelaza — ale nie rozjarzania sztucznych słońc i innych poczynań astroinżynieryjnych.

Zdając sobie sprawę, że nie potrafimy i nie będziemy potrafili sensownie przewidywać nawet technicznego rozwoju ludzkiej społeczności w czasach niezbyt odległych — byłoby szaleństwem sądzić, że jesteśmy w stanie zrozumieć obcą cywilizację, której w ogóle nie znamy. Aby nie rozpraszać się w tym temacie — nie mniej szerokim jak prowokującym do niezliczonych refleksji — chcę tylko stwierdzić, że różnorodność gatunków psychozoów i odmienność rezultatów ich rozumnej działalności jest zapewne tak wielka, iż niekiedy może nam sprawić istotną trudność samo stwierdzenie, że to jest cywilizacja; albo nawet — że mamy przed sobą jakąś formę życia. Czasami zrodzą się wątpliwości: czy konstruktorem tej wysokiej samoregulacji organizmów jest Natura czy też komputerowa technika istot myślących?

Jeśli astroinżynieria stanowi nawet swoisty etap w rozwoju pewnej liczby kosmicznych cywilizacji, nie wydaje się jednak ogniwem koniecznym, a już w żadnym wypadku najwyższym i ostatnim. Jest ona bowiem ścisłą konsekwencją wzrostu „fizycznych apetytów” danej społeczności. A z prostego rachunku wynika, że wykładniczy wzrost czegokolwiek nie może trwać długo. Np. utrzymanie na dzisiejszym poziomie przyrostu populacji doprowadziłoby za kilkaset tysięcy lat do tego, że ludzie (tylko jedna cywilizacja!) zasiedliliby i Galaktykę, i miliardy innych galaktyk: cały obserwowalny Wszechświat. To samo dotyczy wykładniczego wzrostu zapotrzebowania energii. Dlatego wydaje się, że stadium gwiezdnej inżynierii może być wyłącznie krótkim etapem przejściowym. Po nim powinien przyjść spokojny, doskonale wyważony okres charakteryzujący się nie — najwyższą energią, ale — najdoskonalszą regulacją. Takie społeczeństwo może nie podejmować żadnych prac, które byłyby wykrywalne z astronomicznych odległości. Może ono zwrócić się głównie ku wartościom humanistycznym, z maksymalnym ograniczeniem tych rodzajów produkcji, które wymagają zużycia wielkich mocy. To społeczeństwo nie powinno jednak zaniedbywać wypraw międzygwiezdnych, aby zawczasu upatrzyć sobie planety przyszłego zasiedlenia na okres, gdy ich słońce zacznie się katastrofalnie rozgrzewać przed końcową fazą wystygania. Dla tej totalnej emigracji, mającej uratować istnienia społeczności na dalsze miliardy lat (jeśli ewolucja biologiczna w ogóle dopuszcza taką długowieczność wysoko rozwiniętego gatunku) trzeba by zabezpieczyć rezerwę gigantycznych zapasów energii.

Skoro poznamy cywilizację na tyle „podobną” do naszej, że da się je obie przyrównywać — nie wkraczając w sferę nonsensu — przy jakichkolwiek konfrontacjach nie wolno zapominać, że mamy przed sobą w gruncie rzeczy dwie różne jakości, w kluczowych sprawach na tyle nieporównywalne, iż sprowadzenie ich do wspólnego mianownika jest pozbawione racjonalnych podstaw.

Nie umiemy przewidzieć, w jakim stopniu wymiana wiedzy i doświadczeń przyda się obu stronom. Kolosalny zysk w postaci nowych pól badań niekoniecznie musi zrewolucjonizować dalszy rozwój partnerów — to znaczy mogą te badania nie być przydatne do rozwoju innych cywilizacji. Gdybyśmy np. poznali „od wewnątrz” życie psychiczne jakiegoś zwierzęcia, przypuśćmy słonia (czyli zdołali podłączyć się do wszystkich receptorów wrażeń odbieranych przez jego mózg) — nie wiadomo, czy pewne wnioski wypływające z tego osiągnięcia powodowałyby rewizję jakichś naszych pojęć albo poczynań.

Jedno wydaje się pewne: skoro tylko poznamy inną cywilizacje — w mnóstwie dziedzin, rozważań, dowodzeń zaczniemy dodawać zastrzeżenia w rodzaju: „z punktu widzenia ludzi”, „w rozumieniu ludzi” itp. Najbardziej konieczne okaże się to w kwestii pojęć etycznych. Np. w sporze na temat, czy dobro ma charakter bezwzględny — zwolennicy afirmacji tej tezy wprawdzie utrzymają ją w mocy, ale nie mogą jej ekstrapolować na odrębny, pozaludzki krąg kulturowy, a tym bardziej muszą przyznać, iż sąd o wartości i sąd o słuszności wypada z naszej kompetencji, skoro tylko dotyczy rozumnych podmiotów innych niż ludzie. Ferowanie moralnych ocen dla gatunku zrodzonego przez biosferę obcej planety byłoby takim samym nieporozumieniem, jak próba pomawiania pszczół o okrucieństwo dlatego, że zabijają swoją królową.

Kontakty kosmiczne wymagają tolerancji dla cudzych przekonań, nie ograniczonej żadnymi barierami — choćbyśmy takie bariery uznawali i stosowali wobec siebie. Jedyną granicą naszej tolerancji będzie fizyczne zagrożenie nas samych ze strony pozaziemskiej społeczności.

Kontrowersyjna książka Ericha von Dänikena „Wspomnienia z przyszłości”, a następnie i film pod tym samym tytułem, zrealizowany przez dr. Haralda Reinla, wywołały nadspodziewanie wielkie zainteresowanie — i to nawet łudzi na co dzień dość obojętnie odnoszących się do ziemskich przedsięwzięć kosmicznych w ogóle, a do przesławnego problemu „kontaktu” z cywilizacjami kosmicznymi w szczególności. A przecież nawiązywanie łączności z reprezentantami, obcych, pozaziemskich (a najprawdopodobniej i spoza Układu Słonecznego) cywilizacji kosmicznych już od stu lat prawie zapładnia wyobraźnię pisarzy fantastów, stanowiąc zarazem jeden z najbardziej wyeksploatowanych tematów fantastyki naukowej.

Nie czas jeszcze zapewne na poważne dyskusje nad poglądami von Dänikena — w każdym zaś razie na dyskusje naukowe. Zbyt wiele bowiem w jego poglądach pozostaje jeszcze w sferze czystej presumpcji. Z drugiej strony zaś zbyt mało jeszcze argumentów może współczesna archeologia i historia sztuki przytoczyć na korzyść starożytnych budowniczych i wynalazców. Tak więc wszelkie polemiki, dotyczące koncepcji von Dänikena, noszą w najlepszym wypadku znamię dyskusji czysto akademickich, a jedynym konkretnym argumentem, jaki można by wysunąć przeciwko Dänikenowi, może być tylko stara naukowa zasada Williama Ockhama: nie mnóżmy bytów ponad potrzebę…

Jednakże wraz z hipoteza o wizycie kosmitów na Ziemi odżył i inny problem — właśnie sprawa nawiązania łączności z wysoko zorganizowanymi cywilizacjami kosmicznymi. Problem ten, jak się wydaje, stanowi wdzięczniejszy, niż Dänikenowskie hipotezy, obiekt do przeprowadzania naukowej analizy. Tym samym więc staje się on również trudniejszy do zbycia kilkoma słowami krytyki.

Nie ulega wątpliwości, iż w ostatnich latach oblicze zagadnienia „kontaktu” istotnie się zmieniło. Z przedmiotu fantastycznych popisów literackich i nieprawdopodobnych hipotez stał się on jednym z obiektów intensywnych badań naukowych, zmierzających do znalezienia optymalnego sposobu nawiązania łączności z braćmi po rozumie. A przecież próby nawiązania takiej łączności czyni się od dawna — już bowiem dwanaście lat temu amerykański astronom i astrofizyk F. Drake rozpoczął emisję w Kosmos specjalnie kodowanych sygnałów elektromagnetycznych. Sygnały te przeznaczone są dla inteligentnych istot, zamieszkujących (być może) najbliższe okolice Układu Słonecznego.

Od tego czasu program takiej łączności jest konsekwentnie realizowany w ZSRR i w Stanach Zjednoczonych. Główny udział ma tu oczywiście nasłuch radioastronomiczny — dziesiątki obserwatoriów na całym świecie „wsłuchują się” w pomrukiwanie Wszechświata w nadziei zidentyfikowania jakichś nienormalnych, sztucznie wytworzonych sygnałów, przeznaczonych dla Ziemian lub przedstawicieli innej, wysoko rozwiniętej cywilizacji kosmicznej.

Ale Kosmos, jak dotąd, milczy.

I to właśnie uporczywe „silentium universi” zmusza nas do nieustannego rewidowania naszych poglądów na sprawę „kontaktu”. Jedno jest już pewne — optymizm wielkich fantastów sprzed pół wieku był mocno przesadzony; milczenie nieba skłania do refleksji, których rezultaty nie są — w każdym razie na pierwszy rzut oka — najweselsze. Rodzą się coraz nowe pytania i wątpliwości, na które nie jesteśmy Jeszcze dziś w stanie odpowiedzieć. Ale już sam fakt, że takie pytania powstają i że rodzą się wątpliwości, z których jeszcze dziesięć czy dwadzieścia lat temu nie zdawaliśmy sobie sprawy, zdaje się świadczyć o tym, że — tak czy inaczej — znajdujemy się na razie na etapie dojrzewania do „kontaktu”; że Ziemianie przeżywają obecnie dopiero stadium kreacji na cywilizację kosmiczną i nie pozostają w tyle, lecz wręcz przeciwnie — raczej przedwcześnie usiłują rozbić skorupkę…

Czy więc dorośliśmy już do nawiązania takiej łączności? Czy aby wiemy na pewno, jak się do tego w ogóle zabrać? A może Kosmos wcale nie milczy, a tylko my — ludzie — nie potrafimy się z jego sygnałami uporać? Może wysoko zorganizowane cywilizacje kosmiczne przekazują nam swoje komunikaty metodami, które są nam jeszcze zupełnie nie znane?

To mniemanie zyskuje sobie ostatnimi czasy coraz więcej zwolenników. Amerykański astronom Carl Sagan podał tu znamienny przykład: przecież i dziś, na Ziemi, fale elektromagnetyczne emitowane przez stacje radiowe i telewizyjne, niosąc nieprzebrane bogactwo informacji, przenikają poprzez ciała niczego nieświadomych australijskich Papuasów… Czyż oznacza to, że oni tych wiadomości nie pragną? Oni po prostu nie znają takiego sposobu przekazywania informacji. Faktem jest także, że utyskiwania radioastronomów na wysoki poziom kosmicznych szumów (naturalnych zakłóceń) skłania do przypuszczeń, iż każda rozumna cywilizacja kosmiczna, świadoma istnienia takiego właśnie kłopotu, winna dążyć do przekazywania swoich kosmicznych komunikatów przy pomocy metod, zapewniających wysoką jakość i niezawodność przesłania informacji. Troska o maksymalną „odróżnialność” nadawanych sygnałów od innych składników kosmicznego pomruku, winna więc zaważyć na wyborze jakiegoś niekonwencjonalnego nośnika informacji (np. fal grawitacyjnych, których my, Ziemianie, nie wykryliśmy jeszcze ostatecznie).

Istnieją oczywiście i inne — jeszcze radykalniejsze — poglądy w tym względzie. Uważa się na przykład, że większość zaawansowanych w rozwoju cywilizacji kosmicznych może po prostu… milczeć i co najwyżej przysłuchiwać się — podobnie jak my — odgłosom Kosmosu.

Dlaczego?

Powodów po temu mogłoby być wiele: fatalne doświadczenia przeszłości, nieudany, czy też katastrofalny w skutkach poprzedni kontakt (mit o tym, jakoby wysoko rozwinięta, superinteligentna cywilizacja musiała się cechować tym, co my zwykliśmy nazywać humanitaryzmem, należy odłożyć do lamusa), czy też wreszcie niechęć do nawiązywania łączności z innymi rozumnymi istotami z powodów, których my, ludzie, jako cywilizacja młoda jeszcze i zapewne niezupełnie dojrzała, po prostu nie jesteśmy w stanie zrozumieć. Być może w oczach dojrzalszych kosmitów jesteśmy jeszcze kosmicznymi oseskami, niezdolnymi do odgrywania we Wszechświecie roli świadomej swych obowiązków cywilizacji galaktycznej. Świetny obraz takiej właśnie sytuacji — „zmowy milczenia”, jaka mogłaby nas otaczać — dał Stanisław Lem w swojej „Nowej kosmogonii”.

Oczywiście wszystkie wymienione przeze mnie racje pozostają na razie tylko w sferze hipotez; i jedynym na to lekarstwem jest czas. Ale czy i dziś, na poziomie współczesnej ziemskiej wiedzy, nie jesteśmy w stanie niczego wywnioskować? Czy w trakcie naszych dywagacji, prób „rozbicia skorupki”, nie popełniamy jakichś omyłek?

Ostatnio jednym z najbardziej krytykowanych stanowisk wobec sprawy „kontaktu” stał się niczym nie uzasadniony — a najczęściej wręcz nieświadomy — antropomorfizm. Faktem jest niestety, że wiele propozycji nawiązania łączności, oraz sposobów przekazywania kosmitom naszych informacji, grzeszy takim właśnie, antropomorficznym podejściem.

Czymże bowiem jest ROZUM, którego tak uporczywie we Wszechświecie szukamy? Dlaczego zwykliśmy tak często zakładać, iż legendarny „kontakt” dotyczy jakichś — innych wprawdzie i bardziej lub mniej udziwnionych — ale zawsze białkowych, organicznych istot innoplanetarnych? Musimy się przecież liczyć przede wszystkim z jakimiś —diametralnie różnymi od naszego — centrami inteligencji, czymś w rodzaju galaretowatego oceanu Solaris Lema, krystalicznego rozumu z opowiadania bułgarskiego pisarza Sławczewa czy też „czarnego obłoku” plazmatycznej materii, zrodzonego w wyobraźni amerykańskiego astrofizyka i pisarza s — f Freda Hoyle’a. Trzeba sobie uświadomić, że nasza „inność” jako cywilizacji kosmicznej nie sprowadza się tylko do specyfiki kształtów. Wielki zbieg okoliczności, jakim było powstanie życia na Ziemi, tysiącletnie procesy ewolucyjne — wszystko to czyni nas obiektami pod każdym względem ewenementalnymi we Wszechświecie. W takim samym — co kształty — stopniu specyficzna jest nasza budowa chemiczna, mentalność i zrodzona przez nią nauka; logika rozumowania i wyobraźnia kształtowały się w oparciu o specyfikę ziemskich warunków, a co za tym idzie, dopasowywały się do nich również nasze kategorie myślenia i sposób pojmowania zjawisk…

Pogląd ten świetnie ilustruje wypowiedź jednego ze znawców tematu, prof. E. Kolmana:

„Naiwne byłoby przypuszczenie, jakoby u wszystkich wysoko zorganizowanych istot zasady ich funkcjonowania i percepcji były na tyle podobne do naszych, że moglibyśmy je modelować za pomocą konstrukcji cybernetycznych… Przypisywanie hipotetycznym, z pewnością do nas niepodobnym istotom jakiegoś podobieństwa do naszej psychiki (myślenie, emocje, doznania estetyczne) jest równie bezpodstawne jak przekonanie, że dwa różnoimienne ładunki elektryczne przyciągając się przeżywają miłość…”

Musimy jednak — właśnie dlatego, iż rościmy sobie prawa do miana cywilizacji kosmicznej — dopuszczać możliwości istnienia również innych, zupełnie różnych realizacji ROZUMU. Być może za wcześnie jeszcze, aby nasza ziemska wyobraźnia mogła nam wszystkie takie możliwości uświadomić. Ale z tego właśnie powinniśmy sobie zdawać sprawę i tym ostrzej kontrolować nasze wyobrażenia o adresatach emitowanych przez Ziemię sygnałów. Musimy się również pogodzić z faktem, iż na każdym etapie ewolucji — bez względu na to, jak wysoki poziom rozwoju by oznaczał — istnieć muszą takie kanony logiki i zasady rozumnego działania, które niemożliwe będą do zrozumienia przez inne, słabiej rozwinięte czy młodsze cywilizacje. I dlatego właśnie sposoby nawiązania kontaktu, jakich poszukujemy, winny być jak najbardziej uniwersalne i zawierać jak największy margines rozumienia przy jak najmniejszym prawdopodobieństwie nieporozumienia.

Cywilizacje, których szukamy, powstały zapewne w sposób równie ewenementalny, jak my — na drodze jakiegoś niepowtarzalnego przypadku, inicjującego proces ewolucji. Mogły ewoluować w temperaturach tak niskich, lub tak wysokich, iż dla nas byłyby one absolutnie zabójcze. Do pomyślenia są przecież istoty plazmowe — żyjące w temperaturach rzędu milionów stopni; tak więc niewykluczone jest, że ich siedliskiem mogłyby być nieco chłodniejsze gwiazdy… Już sam ten fakt dowodzi błędności naszych codziennych przekonań, iż życia należy szukać tylko na planetach. Mogło się ono również narodzić na tzw. zimnych gwiazdach — a co za tym idzie gwiazdach ciemnych. W tych ciałach niebieskich jedynym źródłem energii jest promieniowanie cieplne ich wnętrza.

Podobnie błędnym przekonaniem jest pogląd, jakoby życia należało — szukać przede wszystkim na planetach, które cechuje jakieś szczególne podobieństwo do naszej Ziemi. Zbieżność taka nie może świadczyć o niczym więcej jak tylko o tym, że natrafiliśmy na obiekt niebieski, zdolny spełnić jeden z tysięcy warunków, jakie złożyły się na narodziny życia w formie podobnej do życia na Ziemi.

Zagadki driewniejszej istorii